Cukrzyca ciążowa – czym jest i jak wpływa na dziecko?

8. 2. 2023 · 8 minut czytania

Cukrzyca ciążowa to zaburzenie coraz częściej wikłające ciąże, związane z zaburzonym wydzielaniem i działaniem insuliny. Dowiedz się, jakie zagrożenia za sobą niesie!

Ewelina Zygmunt
Ewelina Zygmunt
Cukrzyca ciążowa – czym jest i jak wpływa na dziecko?

Cukrzyca ciążowa dotyka co 10. kobietę w ciąży. Jest konsekwencją wysokiego stężenia hormonów ciążowych, które wykazują działanie przeciwstawne do wydzielanej przez trzustkę insuliny. U większości zdrowych kobiet w odpowiedzi na to dochodzi do zwiększenia poziomu insuliny, co zapobiega wzrostowi glukozy we krwi. Jednak, jeśli trzustka nie sprosta temu zapotrzebowaniu, może dojść do rozwoju cukrzycy ciążowej. Dowiedz się, czym charakteryzuje się ta jednostka chorobowa i jak może wpłynąć na rozwój dziecka!

Co to jest cukrzyca ciążowa?

Cukrzyca to nie jedna choroba, a cała grupa zaburzeń metabolicznych charakteryzujących się hiperglikemią, czyli podwyższeniem poziomu glukozy we krwi. Dochodzi do tego w następstwie defektu wydzielania lub działania insuliny - hormonu produkowanego przez trzustkę, którego głównym zadaniem jest regulacja poziomu glukozy we krwi. Następuje to poprzez umożliwienie jej transportu z krwi do wrażliwych na działanie insuliny komórek organizmu - komórek mięśni, tkanki tłuszczowej oraz wątroby.

Jednym z rodzajów cukrzycy, który może zostać rozpoznany u kobiety spodziewającej się dziecka, jest cukrzyca ciążowa. W zależności od stopnia nasilenia hiperglikemii po raz pierwszy zdiagnozowanej w ciąży wyróżniamy cukrzycę ciążową oraz cukrzycę w ciąży.

  • Cukrzyca ciążowa to zaburzenie występujące tylko w czasie ciąży, wraz z porodem ustępuje. Jest rozpoznawana, gdy zostanie spełnione przynajmniej 1 kryterium w teście doustnego obciążenia 75 g glukozy (OGTT), który najczęściej jest wykonywany pomiędzy 24. a 28. tygodniem ciąży:
  1.  Glikemia na czczo 5,1-6,9 mmol/l (92-125 mg/dl),
  2. Glikemia w 1 h OGTT 10 mmol/l (180 mg/dl),
  3. Glikemia w 2 h OGTT 8,5-11,0 mmol/l (153-199 mg/dl). 
  • Natomiast kiedy w czasie ciąży kobieta spełnia ogólne kryteria rozpoznania cukrzycy, rozpoznajemy cukrzycę w ciąży:
  1. 2-krotnie oznaczona w 2 różnych dniach glikemia na czczo 7,0 mmol/l (126 mg/dl),
  2. Glikemia w 2 h 75 g OGTT 11,1 mmol/l (200 mg/dl),
  3. Glikemia przygodna 11,1 mmol/l (200 mg/dl), czyli zmierzona o dowolnej porze z towarzyszącymi objawami hiperglikemii (osłabieniem, wielomoczem, wzmożonym pragnieniem i głodem).

O cukrzycy w ciąży mówimy również, gdy kobieta wcześniej chorująca i lecząca się z powodu cukrzycy zachodzi w ciąże.

Rozróżnienie cukrzycy ciążowej i cukrzycy w ciąży jest niezwykle ważne, ponieważ te dwa rozpoznania mają inne konsekwencje kliniczne zarówno dla matki, jak i dla płodu. W tym artykule zostanie omówiona cukrzyca ciążowa.

Co to jest cukrzyca ciążowa

Cukrzyca ciążowa - przyczyny

Główną przyczyną rozwoju cukrzycy ciążowej jest zwiększone zapotrzebowanie tkanek organizmu na insulinę przy jednoczesnym upośledzeniu jej produkcji przez trzustkę i spadku wrażliwości komórek na jej działanie. W czasie ciąży obserwujemy fizjologiczne w tym okresie zjawisko insulinooporności wynikające z przeciwstawnego do insuliny (diabetogennego) działania hormonów ciążowych m.in. estrogenów, progesteronu oraz laktogenu łożyskowego. 

Możemy sobie to wyobrazić w następujący sposób - insulina chce obniżyć poziom glukozy we krwi matki poprzez umożliwienie jej transportu do wnętrza komórek organizmu, które wykorzystają ją jako paliwo napędowe do przeprowadzenia procesów metabolicznych lub magazynują w postaci glikogenu. Z kolei hormony ciążowe pragną utrzymać jak największy poziom glukozy we krwi, aby mogła ona przeniknąć przez barierę łożyskową do krwi płodu i zostać spożytkowana przez jego tkanki. Oczywiście oba procesy są niezbędne dla utrzymania zdrowia matki i dziecka, jednak muszą pozostać w równowadze, ponieważ zarówno podwyższenie poziomu glukozy (hiperglikemia), jak i jej obniżenie (hipoglikemia) są niebezpieczne.

Prawidłowo wzrost poziomu hormonów ciążowych o działaniu diabetogennym pociąga za sobą wzrost wydzielania insuliny przez trzustkę. Pod koniec ciąży poziom insuliny we krwi może być nawet 50% większy niż przed nią. W sytuacji gdy trzustka nie jest w stanie sprostać temu zwiększonemu zapotrzebowaniu i produkować więcej insuliny, dochodzi do rozwoju cukrzycy ciążowej. Na jej pojawienie się w szczególności narażone są kobiety, które już przed ciążą cierpiały na różnego rodzaju schorzenia upośledzające działanie insuliny na tkanki:

  • Otyłość lub nadwagę,
  • Stan przedcukrzycowy,
  • Cukrzycę ciążową w przeszłości,
  • Zespół policystycznych jajników,
  • Nadciśnienie tętnicze.

Do znanych czynników ryzyka należą również:

  • Obciążający wywiad położniczy - wcześniejsze urodzenia dziecka lub dzieci o masie ciała > 4 kg, liczne wcześniejsze porody, zgony wewnątrzmaciczne lub urodzenie dziecka z wadą rozwojową w przeszłości,
  • Występowanie cukrzycy w najbliższej rodzinie, 
  • Wiek matki > 35 lat,
  • Nadciśnienie w ciąży.

Cukrzyca ciążowa - objawy

Cukrzyca ciążowa, podobnie jak cukrzyca typu 2, bardzo często nie daje żadnych charakterystycznych objawów. Do symptomów, które mogą ją zwiastować, należy:

  • Nadmierną senność i uczucie zmęczenia,
  • Powtarzające się infekcje układu moczowego,
  • Wielomocz, czyli zwiększenia objętości wydalanego moczu,
  • Wzmożone pragnienie i głód,
  • Nagły, duży przyrost wagi w ciąży, który wynika z nadmiernego wzrostu płodu oraz rozwijającego się wielowodzia.

Każda kobieta spodziewająca się dziecka jest obligatoryjnie kierowana przez swojego ginekologa na dwa badania - oznaczenie glukozy na czczo, co ma miejsce zaraz po pierwszej wizycie, na początku ciąży oraz test doustnego obciążenia 75 g glukozy (OGTT), co następuje między 24. a 28. tygodniem ciąży. To pierwsze badanie ma przede wszystkim za zadanie wykrycie cukrzycy, która rozwinęła się jeszcze przed ciążą. Test OGTT wykonany w II trymestrze ciąży służy do diagnostyki cukrzycy ciążowej.

Cukrzyca ciążowa przyczyny

Cukrzyca ciążowa - jak wpływa na dziecko?

Cukrzyca ciążowa jest niebezpieczna w szczególności dla płodu. 

  • Krążąca we krwi matki glukoza przechodzi przez barierę łożyskową do jego krwiobiegu. Właśnie dlatego hiperglikemia u matki spowoduje również ten sam efekt u płodu. Z kolei insulina matczyna nie przechodzi przez łożysko. Trzustka płodu sama produkuje ten hormon. Nadmiar substancji budulcowej, czyli glukozy w jego krwi pobudza wydzielanie insuliny. Prowadzi to do przerostu wrażliwych na działanie tego hormonu komórek budujących tkankę tłuszczową, mięśniową, w tym mięsień sercowy oraz wątrobę. Mamy wówczas do czynienia z powikłaniem, jakim jest makrosomia płodu. Mówimy o niej, gdy jego masa przekracza 4 200 g. Również istotnym powikłaniem jest wielowodzie, czyli zwiększenie objętości wód płodowych, wywołane przez wielomocz u płodu.
  • Dzieci z ciąż powikłanych cukrzycą ciążową, pomimo że rodzą się duże, są niedojrzałe. Wszytko dlatego, że hiperinsulinemia u płodu powoduje opóźnienie rozwoju jego płuc, co może być przyczyną pojawienia się zaburzeń oddychania po porodzie. Z chwilą urodzenia dziecko traci również źródło dużej ilości glukozy, jaką jest matka, co może doprowadzić do epizodów hipoglikemii. Mówimy o niej, gdy stężenie glukozy we krwi spada < 70mg.

Cukrzyca ciążowa a poród

W przypadku cukrzycy ciążowej, gdy doszło do makrosomii płodu, rośnie ryzyko porodu urazowego - pęknięcia krocza u matki, uszkodzenia tkanek miękkich płodu, a nawet dystocji barkowej, czyli zakleszczenia jednego z barków dziecka w drogach rodnych, co uniemożliwia dalszy poród. Z tego powodu, gdy przewidywana masa ciała płodu ustalona na podstawie USG przekracza > 4,5 kg, ciążę należy zakończyć cięciem cesarskim.

Cukrzyca ciążowa - powikłania

Cukrzyca ciążowa wiąże się z licznymi powikłaniami zarówno dla matki, jak i dla dziecka. Większość z nich została omówiona powyżej. 

  • Sama cukrzyca ciążowa ustępuje wraz z porodem i spadkiem poziom hormonów ciążowych upośledzających działanie inuliny. Jednak kobiety, u których wystąpiła, mają zwiększone ryzyko rozwoju cukrzycy w późniejszym wieku oraz ponownego zachorowania na cukrzycę ciążową w kolejnej ciąży.
  • Co ważne, udowodniono, że dzieci z ciąż powikłanych cukrzycą ciążową mają wyższe ryzyko rozwoju otyłości oraz innych chorób związanych z nadmiernym wzrostem masy ciała w przyszłości, takich jak nadciśnienie tętnicze, stan przedcukrzycowy czy właśnie cukrzyca. 
Cukrzyca ciążowa objawy

Jak uniknąć cukrzycy ciążowej?

Receptą na uniknięcie cukrzycy ciążowej jest dbanie o swoje zdrowie na długo przed ciążą. Przede wszystkim poprzez utrzymanie prawidłowej masy ciała, regularne uprawianie sportu oraz zadbanie o prawidłowo zbilansowaną dietę z niskim indeksem glikemicznym, dzięki której trzustka nie będzie nadmiernie obciążona. Wszelkie dostępne na rynku suplementy dla diabetyków oraz zioła na obniżenie cukru we krwi powinny być stosowane w okresie ciąży z dużą ostrożnością, po uprzedniej konsultacji lekarskiej. 

Wiele kobiet zadaje pytanie, czego unikać w ciąży i czego nie jeść w ciąży? Przede wszystkim należy unikać nadmiernej podaży cukrów prostych, a więc słodyczy oraz żywności przetworzonej, a także przejadania się. Zwykły cukier warto zastąpić słodzikiem dla cukrzyków. Posiłki powinny być jedzone regularnie, o stałych porach dnia. Wbrew powszechnej opinii kobieta spodziewająca się dziecka nie powinna jeść za dwie osoby. Oczywiście w czasie ciąży zapotrzebowanie kaloryczne zwiększa się, ale wynosi ono maksymalnie 500 kcal więcej (co ma miejsce w III trymestrze) niż standardowo poza nią. 

Głównym celem leczenia cukrzycy ciążowej jest zmniejszenie do minimum częstości występowania epizodów hiperglikemii. Terapią pierwszego rzutu jest zastosowanie diety cukrzycowej, a więc diety o niskim indeksie glikemicznym. Jej efektywność monitoruje sama ciężarna, mierząc kilka razy w trakcie dnia poziom cukru we krwi pobranej z opuszki palca za pomocą nakłuwacza do glukometru. Brak efektywności samej diety po tygodniu jej stosowania jest wskazaniem do insulinoterapii. 

Podsumowanie

Cukrzyca ciążowa to schorzenie rozpoznawane u wielu kobiet spodziewających się dziecka. Ze względu na wzrastający poziom nadwagi i otyłości, a także coraz starszy wiek kobiet decydujących się na zajście w ciąże mamy z nim do czynienia coraz częściej. Cukrzyca ciążowa niesie za sobą liczne powikłania zarówno dla matki, jak i dla rozwijającego się płodu, które niestety, w przeciwieństwie do samej choroby, nie kończą się wraz z porodem.

 Źródła:
  1. P. Gajewski, Interna Szczeklika. Mały Podręcznik 2019/2020, Medycyna Praktyczna, Kraków 2019
  2. G. Bręborowicz, Ginekologia i położnictwo, Tom 1, PZWL, Warszawa 2020
  3. B. Katra, Cukrzyca ciążowa, https://www.mp.pl/cukrzyca/cukrzyca/inne/66438,cukrzyca-ciazowa, [dostęp 08.02.2023 r.]

    Więcej artykułów na ten temat

    O autorze
    Ewelina Zygmunt
    Ewelina Zygmunt
    Jestem lekarzem w trakcie stażu podyplomowego, który odbywam w Wojskowym Szpitalu Klinicznym nr 1 w Lublinie. Choć jeszcze nie podjęłam ostatecznej decyzji co do wyboru specjalizacji, to moje serduszko bije w stronę ginekologii i położnictwa, a także endokrynologii. W szczególności interesuje mnie wpływ zdrowej diety na gospodarkę hormonalną człowieka. W wolnych chwilach lubię gotować i testować nowości kosmetyczne. Uwielbiam podróże, dobre jedzonko oraz jogę.
    Przeczytaj więcej od tego autora
    O autorze
    Ewelina Zygmunt
    Ewelina Zygmunt
    Jestem lekarzem w trakcie stażu podyplomowego, który odbywam w Wojskowym Szpitalu Klinicznym nr 1 w Lublinie. Choć jeszcze nie podjęłam ostatecznej decyzji co do wyboru specjalizacji, to moje serduszko bije...
    Przeczytaj więcej od tego autora