Czarny bez – właściwości, działanie i zastosowanie. Poznaj siłę natury ukrytą w kwiatach bzu!
8. 12. 2020
· 8 minut czytania
Czarny bez, choć to pospolity krzew rosnący w lasach, szczyci się niezwykłymi właściwościami. Przede wszystkim wspiera odporność. Poznaj pozostałe cechy kwiatu z czarnego bzu!
Spis treści
Czarny bez (Sambucus nigra), nazywany dzikim, to pospolity krzew rosnący w lasach, na miedzach i przydrożach. Bywa niedoceniany, a dostarcza cennych surowców leczniczych i kosmetycznych. Suplementy oparte na jego bazie wykorzystuje się m.in. do wzmocnienia odporności i przeciw infekcjom. Jakie ma dodatkowe właściwości? W jaki sposób możesz go wykorzystywać w swoim domu?
Czarny dziki bez - ciekawostki i wierzenia
Czarny bez to roślina, wokół której zrodziły się na przestrzeni wieków różnorodne mity. Wierzono, że dodanie gałęzi do ogniska spowoduje ukazanie diabła (wydziela się wtedy piekący dym o przykrym zapachu). Gałązek nie wolno było łamać, gdyż śmiałka czekało nieszczęście. Być może w ten sposób zniechęcano ciekawskich do palenia bzu w ognisku. Natomiast sadzenie krzewu przy domostwach chroniło przed złem i czarną magią. Owoce, kwiaty, liście i kora miały zastosowanie jako „wszechlek” (naturalny środek o wielu właściwościach leczniczych). Ostatnia wymieniona cecha krzewu okazała się zgodna z prawdą.
| Podstawowe informacje o czarnym dzikim bzie | |
| Znany także jako: | bez dziki, bez lekarski, bzina, bzowina, holunder |
| Zastosowanie i działanie: | wspomaganie układu odpornościowego, działanie detoksykacyjne, antyoksydacyjne, moczopędne, napotne, lekko przeciwbólowe, lekko przeczyszczające, wykrztuśne, poprawa wyglądu skóry |
| Dziki bez a alergia: | Nie uczula |
| Ciąża i karmienie piersią: | Brak przeciwwskazań |
Ponadto dziki bez ma szerokie właściwości lecznicze, na co wpływa jego zróżnicowany skład bogaty w związki aktywnie czynne. Bez czarny jest również wykorzystywany w kuchni i kosmetyce.
Czarny bez – właściwości lecznicze kiedyś a dziś
Prawie wszystkie organy bzu czarnego mają zastosowanie w ziołolecznictwie, jednak najczęściej wykorzystuje się kwiat (Sambuci flos) oraz owoc (Sambuci fructus). W medycynie ludowej surowce traktowano jako leki przeciwgorączkowe i napotne. Znany zielarz, ks. Sebastian Kneipp zalecał stosowanie kwiatów jako środek na zaparcia i napotny. Liście i jagody miały natomiast pomóc w „oczyszczeniu krwi”.
Kto chce na wiosnę soki i krew wyczyścić i zależałe materje w lekki, naturalny wydzielić sposób, ten niech weźmie 6-8 liści bzu czarnego, pokraje cienko, jak tytoń i gotuje je przez 10 minut. Przez dłuższy czas pije się rano na czczo filiżankę tego odwaru a w godzinę później spożywa śniadanie - zalecał zielarz.
Napary były używane do płukania jamy ustnej i gardła. Ludowe mądrości okazały się zgodne z linią nauki. W dodatku wykazano, że dziki bez czarny ma jeszcze szersze właściwości i zastosowanie niż początkowo zakładała medycyna ludowa.
Zawartość związków aktywnie czynnych
| Flawonoidy: | rutyna, astragalina, hyperozyd pochodne kemferolu i kwercetyny oraz nikotyfloryna |
| Kwasy fenolowe: | kawowy, ferulowy, p-kumarowy i chlorogenowy (i ich glikozydy) |
| Kwasy organiczne: | walerianowy, jabłkowy i ferulowy |
| Sterole: | β-sitosterol, kampesterol, stigmasterol, cholesterol |
| Triterpeny: | α- and β-amyryna, kwasy ursolowy i oleanowy |
| Glikozydy cyjanogenne: | sambunigryna, prunazyna |
| Witaminy: | witamina A, witamina B1, witamina B2, witamina C |
| Flawonoidy: | rutyna, astragalina, hiperozyd pochodne kemferolu i kwercetyny |
| Węglowodany: | cukry proste i pektyny |
| Sole mineralne: | wapń, sód, potas, żelazo, glin |
| Kwasy organiczne: | jabłkowy, szikimowy, walerianowy, winowy i benzoesowy |
| Glikozydy cyjanogenne: | sambunigryna, prunazyna |
| Antocyjany: | 3-glukozyd cyjanidyny, 3-sambubiozyd cyjanidyny |
Czarny bez – działanie i stosowanie
- Wzmocnienie odporności, zwalczanie infekcji o różnorodnym podłożu (w tym wirusowym).
- Działanie przeciwutleniające – zwalczanie wolnych rodników i opóźnianie procesów starzenia (m.in. dzięki wysokiej zawartości flawonoidów i witaminy C). W rezultacie jako wsparcie w farmakoterapii stosuje się czarny bez na raka. To jedna z jego najważniejszych właściwości.
- Właściwości lekko przeczyszczające.
- Zastosowanie jako lek wykrztuśny i zwiększający wydzielanie śluzu (sprawdź też syropy i leki na kaszel mokry),
- Uśmierzanie bólów migrenowych i nerwobóli,
- Wspomaganie leczenia cukrzycy.
- Zmniejszanie poziomu cholesterolu we krwi.
- Wspieranie poprawy przemiany materii i leczenie zaburzeń trawiennych.
- Działanie moczopędne (zwiększa ilość oddawanego moczu w stanach zapalnych dróg moczowych i pęcherza).
- Uszczelnianie naczyń włosowatych i zwiększanie ich elastyczności.
- Łagodzenie zapalenia spojówek i brzegów powiek (w formie okładów).
- Leczenie zapaleń skórnych, wyprysków i oparzeń (okłady lub kąpiele lecznicze).
- Działanie antyhistaminowe (ograniczanie alergii).
- Kora bzu czarnego oczyszcza nerki (silniej od owoców i kwiatów).
Z kwiatów bzu czarnego warto korzystać w formie naparu. Zaparza się je jak herbatę, pozostawia pod okryciem i spożywa po wystygnięciu. Korę przyrządza się jako odwar. Rozdrobniony surowiec należy gotować przez ok. 20 min. Z owoców często przygotowuje się napary, soki i nalewki.
- Suplement diety w postaci pastylek do ssania o smaku czarnego bzu.
- Suplement diety w płynie zawierający w składzie sok z owoców bzu czarnego.
- Syrop z czarnego bzu, wspiera odporność, łagodzi objawy przeziębienia.
- Suplement diety w formie syropu dla seniorów zawiera ekstrakty roślinne.
Czarny bez – owoce i kwiaty w kosmetyce
Czarny bez pozytywnie wpływa na skórę, pomagając pozbyć się różnorodnych dolegliwości dermatologicznych, a przy tym opóźnia procesy starzenia komórek. Dlatego jest składnikiem kosmetyków do pielęgnacji skóry (głównie kremów i maseczek). Rozjaśnia, oczyszcza i odżywia skórę. Działa przeciwzmarszczkowo i wybielająco. Owoce czarnego bzu dawniej były stosowane jako barwnik do włosów. Obecnie korzysta się z octu bzu w formie płukanek, które poprawiają kondycję włosów.
Sprawdź też kosmetyki do włosów.
Kąpiele lecznicze z użyciem naparów wspomagają ukrwienie skóry, poprawiają koloryt, łagodzą podrażnienia i oparzenia, wygładzają zmarszczki i zmniejszają widoczność piegów. Z kolei tonik z czarnego bzu sprawdza się idealnie do oczyszczania cery trądzikowej.
Kwiaty i owoce czarnego bzu w kuchni
Tradycja kulinarnego wykorzystania bzu czarnego w Polsce dotyczyła głównie owoców, w Europie chętniej korzystano z kwiatów. Owoce służą przeważnie do przyrządzania alkoholi, dżemów, marmolad i galaretek. Podczas obróbki termicznej ze związków cyjanogennych wydziela się kwas cyjanowodorowy, dlatego przetwory powinno się przygotowywać w naczyniu bez przykrycia. Owoce czarnego bzu stosuje się również do produkcji wina. Częściej stanowią jednak dodatek kiperski, zwiększający wyrazistość barwy i głębię smaku innych win owocowych.
Ze względu na zawartość glikozydów cyjanogennych trzeba zachować ostrożność podczas przygotowywania dań i napojów (szczególnie dotyczy to potraw i trunków, w których zachodzi proces fermentacji). Nie powinno się zbierać niedojrzałych owoców czarnego bzu, najlepsze są te po przemrożeniu. Wykorzystując owoce w kuchni, trzeba je zagotować (tracą wtedy część właściwości leczniczych) lub zasuszyć.
Sprawdź też soki i syropy.
Dawniej w wielu krajach, w tym w Polsce, z owoców bzu gotowano zupę nazywaną fafułą, bzianką lub gzicą. Była oparta na bazie mleka. W Chinach natomiast w czasach głodu spożywano również liście dzikiego bzu. Obecnie dużą popularnością na świecie cieszą się kwiaty, które służą m.in. do produkcji lemoniady. Jest to jednocześnie ceniony dodatek do ciasta naleśnikowego i deserów. Syrop kwiatów bzu stosuje się jako słodzik do innych napojów i jako naturalny lek.
Zbiór i suszenie surowca
Kwiat bzu czarnego zbiera się w maju i czerwcu, ścinając całe baldachy. Wybiera się te, które nie są jeszcze w pełni rozwinięte. Układa się je luźno i suszy w warunkach naturalnych, w ciepłym i przewiewnym miejscu. Nie można suszyć ich na słońcu, gdyż ciemnieją i tracą właściwości lecznicze. Temperatura suszenia nie może przekraczać 35°C. Po wysuszeniu kwiaty przeciera się na sitach lub ręcznie usuwa szypułki.
Owoce dzikiego bzu należy zbierać, gdy są w pełni dojrzałe (przypada to na sierpień i wrzesień). Jeśli część owoców jest niedojrzała, baldachów nie wolno zbierać. Owoce bzu czarnego suszy się w suszarniach ogrzewanych. Początkowa temperatura suszenia wynosi 30°C, z czasem zwiększa się ją maksymalnie do 55°C. Wysuszone owoce oczyszcza się na sicie.
Proces produkcji powyższego surowca jest dość żmudny i trzeba zachować ostrożność. Kwiaty i owoce czarnego bzu powinno się zbierać z miejsc niezanieczyszczonych, odległych od dróg o dużym natężeniu ruchu i terenów uprzemysłowionych.
Sprawdź też, jaką dietę stosować na wzmocnienie odporności.
Bez czarny a alergia
Aby przygotowanie leków i potraw z bzu było bezpieczne, trzeba korzystać z dojrzałych owoców i poddać je odpowiedniej obróbce. Spożycie świeżych i niedojrzałych owoców może spowodować zatrucia. Dobrze przygotowane suplementy działają przeciwalergicznie względem innych alergenów. Alergie na pyłek kwiatów czarnego bzu czy ogólnie na owoce czarnego bzu to sprawa marginalna. Mimo to alergicy powinni korzystać z suplementu ostrożnie.
Bez czarny a ciąża
Nie ma podstaw do rezygnacji z bzu czarnego w czasie ciąży i podczas karmienia piersią. Suplementy są bezpieczne dla zdrowia. Przetwory i inne produkty domowej roboty nie powinny zaszkodzić, jeśli zostały właściwie przygotowane. Zażywanie czarnego bzu w ciąży warto skonsultować wcześniej z lekarzem.
Sprawdź też, jakie zioła są bezpieczna dla kobiet w ciąży.
Czarny bez - przeciwwskazania
Główne przeciwwskazania do stosowania bzu czarnego dotyczą surowców świeżych, niepoddanych obróbce termicznej lub suszeniu. W przypadku gdy prawidłowo przygotowano owoc lub kwiat czarnego bzu, przeciwwskazania nie występują. Jednocześnie trzeba z nich zrezygnować, jeśli ma się uczulenie na któryś ze związków znajdujących się w składzie bzu czarnego. Skutkiem ubocznym spożycia bzu czarnego w nadmiarze jest biegunka i ból brzucha.
Dobrodziejstwa bzu czarnego - podsumowanie
Dziki bez czarny to wartościowa roślina, z dobrodziejstwa której warto korzystać na co dzień. Wykazuje szerokie spektrum działań leczniczych, wspomagając przede wszystkim naturalną odporność organizmu, a ponadto służy do sporządzania smacznych napojów, konfitur i deserów.
Źródła:
- Giermaziak; I. Fryzowska-Chrobot; Właściwości lecznicze bzu czarnego (Sambucus nigra L.), 2017; Forum Bibl. Med; R. 10 nr 1 (19).
- Dyduch; Bez czarny – charakterystyka biologiczna, wykorzystanie w ziołolecznictwie, kosmetyce i gospodarstwach domowych, 25/2014; Episteme, s. 21–27.
- Kołodziej; K. Drożdżal; Właściwości przeciwutleniające kwiatów i owoców bzu czarnego pozyskiwanego ze stanu naturalnego; ŻYWNOŚĆ. Nauka. Technologia. Jakość; 2011, 4 (77), s. 36-44.
- E. Senderski; Prawie wszystko o ziołach; Podkowa Leśna 2007; Wydawca M. E. Senderski.
- B-E van Wyk, M. Wink; Rośliny lecznicze świata; Wrocław 2004; MedPharm Polska.
- Ł. Łuczaj; Dzika kuchnia; Warszawa 2013, Nasza Księgarnia.
- Suplement diety w postaci 1000 ml soku z czarnego bzu z witaminą C.
- Suplement diety z 11 witaminami i minerałami oraz rutyną dla dzieci.
- Serum do twarzy, które intensywnie wzmacnia, a przy tym odżywia skórę.
- Scrub do ciała z ekstraktem z kwiatu czarnego bzu i pestek moreli.
Najnowsze artykuły
Zioła i superfoods
Awokado - właściwości, zastosowanie i przeciwwskazania. Czy awokado jest zdrowe?
Awokado to uniwersalny owoc, który możesz wykorzystać w kuchni na kilka sposobów. Poza walorami smakowymi znany jest z prozdrowotnych właściwości. Sprawdź, dlaczego warto częściej go jeść.
Zioła i superfoods
Żeń-szeń – zastosowanie, działanie, właściwości
Żeń-szeń to roślina powszechnie używana w krajach azjatyckich. Stosuje się ją jako środek wzmacniający odporność i wspierający zdrowie skóry. Dowiedz się, w jaki sposób z niego korzystać.
Zioła i superfoods
Olej z czarnuszki - właściwości, zastosowanie i przeciwskazania. Czy olej z czarnuszki jest zdrowy?
Olej z czarnuszki to źródło antyoksydantów i przeciwutleniaczy, które wspierają odporność oraz pracę wielu narządów i układów. Poznaj pozostałe właściwości oleju i sprawdź, jak go stosować.
Zioła i superfoods
Mleczko pszczele – zastosowanie, działanie, właściwości
Mleczko pszczele to produkt bogaty w peptydy, kwasy tłuszczowe i przeciwutleniacze wspierające odporność i chroniące przed rozwojem współczesnych chorób. Sprawdź jego pozostałe właściwości.
Suplementacja
Niedobór witaminy B – jak rozpoznać i jak uzupełnić niedobór witamin z grupy B?
Niedobór witamin z grupy B może mieć poważne skutki. Sprawdź, jak zbadać niedobór witamin i jakie produkty spożywać, żeby zabezpieczyć organizm.
Porady
Dieta przy boreliozie – co jeść, a czego unikać?
Borelioza to odkleszczowa choroba, która osłabia organizm i powoduje przewlekły stan zapalny. Dowiedz się, jak za pomocą odpowiedniej diety wesprzeć organizm w walce z chorobą.
Przepisy
Dieta obniżająca cholesterol: poznaj przepis na zdrowe guacamole!
Niezbędnym elementem leczenia przy chorobach sercowo-naczyniowych jest dieta obniżająca cholesterol. Sprawdź nasz oryginalny przepis na pastę z awokado, która zadba o Twoje serce!Jeśli chcesz
Zioła i superfoods
Aloes – zastosowanie, działanie, właściwości
Dobroczynne działanie aloesu. W artykule znajdziesz kompleksowy przegląd informacji na temat tej wszechstronnej rośliny i dowiesz się, jak czerpać z jej właściwości bez ryzyka skutków ubocznych.
Przeczytaj także
Zioła i superfoods
Zioła na poprawę nastroju – przegląd najważniejszych gatunków
Zioła na poprawę humoru to naturalny i w pełni bezpieczny sposób na wspomaganie organizmu. Dzięki nim można łatwiej poradzić sobie z problemami. Jakie zioła na lepszy nastrój wybrać?
Zioła i superfoods
Cebula – zastosowanie, działanie, właściwości
Zaskakujące właściwości cebuli. Zobacz, w jaki sposób ten niepozorny składnik może poprawić Twoje zdrowie i smak potraw. Wszystko o cebuli!
Zioła i superfoods
Awokado - właściwości, zastosowanie i przeciwwskazania. Czy awokado jest zdrowe?
Awokado to uniwersalny owoc, który możesz wykorzystać w kuchni na kilka sposobów. Poza walorami smakowymi znany jest z prozdrowotnych właściwości. Sprawdź, dlaczego warto częściej go jeść.
Żurawina – zastosowanie, działanie, właściwości lecznicze
Żurawina to prawdziwa skarbnica związków polifenolowych. Sprawdź, jaki jest jej wpływ na zdrowie, co leczy i kto może ją spożywać.
Zioła i superfoods
Morwa biała - właściwości lecznicze, stosowanie, przeciwwskazania
Czy wiesz, jakie możesz odnieść korzyści zdrowotne, gdy regularnie będziesz spożywać liście morwy białej? Sprawdź, bo lista dobroczynnych właściwości jest długa i zaskakująca!
Zioła i superfoods
Mięta - właściwości lecznicze i zastosowanie. Na co pomaga mięta pieprzowa?
Mięta pieprzowa to jedno z najpopularniejszych ziół. Kojarzymy ją głównie z dolegliwościami układu pokarmowego. Jakie jeszcze ma właściwości? Dowiedz się więcej o mięcie!
Zioła i superfoods
Czy można pić rumianek w ciąży? Na jakie dolegliwości pomaga?
Rumianek w ciąży jest powszechnie stosowany na wiele dolegliwości. Uchodzi za jedno z najbezpieczniejszych ziół, które nie zagraża rozwojowi dziecka. Czy tak jest w istocie?
Zioła i superfoods
Zioła na obniżenie cukru we krwi – które gatunki warto stosować?
W przyrodzie nie brakuje gatunków, które obniżają poziom cukru we krwi i przeciwdziałają cukrzycy, poprawiają metabolizm i zmniejszają indeks glikemiczny. Jakie zioła na podwyższony cukier są najlepsze?
Więcej artykułów na ten temat
Miłorząb japoński - właściwości lecznicze i zastosowanie w kosmetyce
· 5 minut czytaniaMiłorząb japoński to roślina od lat znana ze swoich dobroczynnych właściwości. Działa przeciwzmarszczkowo i przeciwstarzeniowo. Jakie jeszcze ma właściwości? Sprawdź!
Porost islandzki – właściwości lecznicze i praktyczne zastosowanie
· 9 minut czytaniaPorost islandzki w krajach skandynawskich to popularne zioło i roślina kosmetyczna. Można go kupić także w Polsce. Jakie ma właściwości?
Cynamon – zastosowanie, działanie i właściwości. Do czego stosować cynamon?
· 10 minut czytaniaCynamon jest znany przede wszystkim jako smaczna przyprawa, tymczasem ma wiele cennych właściwości prozdrowotnych. Pomaga m.in. na infekcje i zaburzenia trawienia. Jak jeszcze go wykorzystywać?