Hiponatremia – co to jest? Czym jest nadmiar i niedobór sodu w organizmie?

16. 8. 2021 · Aleksandra Malewska · 10 minut czytania

Hiponatremia, czyli zbyt niski poziom sodu we krwi może grozić osobom, które uprawiają wyczynowo sport. W szczególności narażeni są na nią maratończycy czy ultramaratończycy. Skąd bierze się niedobór sodu podczas treningu? W niektórych przypadkach w organizmie może pojawić się również nadmiar sodu. Co to jest hiponatremia i jak sobie z nią radzić? Dowiedz się również, jak uzupełnić niedobór sodu w organizmie.

Co to jest hiponatremia?

Hiponatremia to stan, w którym stężenie sodu w surowicy krwi spada poniżej 135 mmol/l (norma stężenia jonów sodu 135-145 mmol/l). W większości przypadków jest skutkiem nadmiaru wody w organizmie człowieka w stosunku do ilości sodu.

W zależności od stężenia jonów sodu wyróżniamy 3 stopnie hiponatremii:

  1. Hiponatremia łagodna 130-134 mmol/l,
  2. Hiponatremia umiarkowana 125-129 mmol/l,
  3. Hiponatremia ciężka < 125mmol/l.

W zależności od czasu trwania hiponatremię podzielić można na ostrą (gdy objawy trwają krócej niż 48 godzin) i przewlekłą (trwa ponad 2 doby). W przypadku maratończyków najczęściej mamy do czynienia z hiponatremią ostrą, bo stan ten rozwija się u nich w trakcie biegu lub w ciągu 24 godzin po intensywnym wysiłku.

Zbyt niski poziom sodu u osób uprawiających sport doczekał się swojej nazwy – mówimy więc o hiponatremii związanej z wysiłkiem fizycznym (ang. exercise-associated hyponatremia – EAH). Co ciekawe, okazuje się, że zjawisko to jest bardzo częste i dotyczyć może nawet 70% biegaczy. Najczęściej jednak przebiega bezobjawowo.

hiponatremia

Hiponatremia − przyczyny

Jakie są przyczyny niedoboru sodu u maratończyków? Za niski poziom tego pierwiastka w organizmie odpowiedzialna jest zbyt duża ilość wypitych hipotonicznych płynów, czyli płynów o obniżonej zawartości jonów, np. wody źródlanej. Trzeba podkreślić, że większość napojów stanowiących często suplementy dla sportowców zawiera obniżoną ilość sodu − są więc hipotoniczne w stosunku do osocza sportowca. W wyniku „przewodnienia” dochodzi do nadmiernego rozcieńczenia krwi i spadku stężenia sodu. Przez to nerki nie mogą usunąć nadmiaru wypitej wody.

Dodatkowo niezależnie od stężenia sodu we krwi podczas silnego wysiłku w zwiększonej ilości wydzielana jest też wazopresyna, czyli hormon antydiuretyczny. Pod jej wpływem dochodzi do nasilonego wchłaniania wody w nerkach, czego efekt stanowi większa ilość wody w surowicy krwi i jednoczesne zagęszczenie moczu.

Wszystkie te zjawiska powodują przesunięcie się wody do komórek ciała i ich obrzęk. Takie zjawisko jest szczególnie niebezpieczne w ośrodkowym układzie nerwowym, bo dochodzi do obrzęku mózgu, co może stanowić nawet zagrożenie dla życia.

hiponatremia co to

Objawy niedoboru sodu w organizmie

Objawy hiponatremii są dość niespecyficzne i zależą od dwóch czynników: po pierwsze – od szybkości narastania hiponatremii, a po drugie – od czasu jej trwania. Łagodny spadek poziomu sodu jest najczęściej bezobjawowy lub przebiega z niewielkimi zaburzeniami koncentracji czy równowagi. Gdy jednak obniżony poziom sodu w porę zostanie wyrównany, pacjent prawdopodobnie w ogóle go nie zauważy.

Umiarkowana i ciężka hiponatremia przebiega z objawami takimi jak:

  • nudności i wymioty,
  • osłabienie,
  • splątanie,
  • bóle głowy,
  • nadmierna senność,
  • drgawki,
  • śpiączka.

Niski poziom sodu w organizmie sprawia, że można bardzo łatwo pomylić go z udarem cieplnym, zbyt wysokim i zbyt niskim poziomem cukru we krwi, a także z hipotensją ortostatyczną (spadkiem ciśnienia krwi).

Wyczynowy sport, w tym długodystansowe biegi, niosą za sobą wiele zagrożeń dla zdrowia, o których amatorzy często nie wiedzą. Jeśli planujesz udział w zawodach sportowych, warto wcześniej skonsultować się z lekarzem, który wykona odpowiednie badania i zaleci niezbędne konsultacje. Pamiętaj, że ruch to zdrowie, ale sport wyczynowy zawsze wymaga odpowiedniego przygotowania!

hiponatremia leczenie

Hiponatremia - leczenie

Farmaceutka Irmina Turek kontynuuje:

„Leczenie obniżonego poziomu sodu w organizmie zależy od tego, jak długo występował ten stan (hiponatremia ostra lub przewlekła) i jak bardzo spadł poziom sodu. Zasada ogólna jest taka, że im dłużej i im bardziej obniżony był poziom sodu, tym wolniej i stopniowo należy uzupełniać ten minerał.

Zbyt szybkie podanie dużej ilości sodu przy ciężkiej i przewlekłej hiponatremii mogłoby spowodować wiele szkód w organizmie. Nagły wzrost stężenia tego pierwiastka może prowadzić do powikłań takich jak chociażby zespół demielinizacji polegający na rozpadzie osłonek mielinowych w układzie nerwowym.

W stanach hiponatremii zwykle zaleca się początkowo ograniczenie płynów, aby nie powodować dodatkowego przewodnienia organizmu oraz stopniowe uzupełnianie sodu wraz z pożywieniem. Zwykle takie postępowanie wystarczy, aby poziom tego pierwiastka wrócił stopniowo do normy.

W stanach ciężkiej hiponatremii niezbędne może okazać się leczenie związane z podawaniem kroplówek i leków przepisanych przez lekarza oraz dalsza diagnostyka przyczyn problemów związanych z utrzymaniem prawidłowego poziomu sodu.

Należy pamiętać, że zalecane dzienne spożycie sodu to maksymalnie 5 g. Niestety wartość ta jest bardzo często przekraczana ze względu na duże zawartości tego pierwiastka w żywności przetworzonej.

 

W ramach drobnego doświadczenia warto czasem sprawdzić, ile sodu spożywa się dziennie, patrząc na zawartości tego składnika w gotowych produktach. Wyniki takiej kontroli mogą być naprawdę zaskakujące. Niestety zwiększona podaż sodu w diecie na dłuższą metę jest jednym z czynników ryzyka rozwoju nadciśnienia tętniczego".

niedobór sodu w organiźmie

Nadmiar sodu w organizmie – przyczyny

Irmina Turek pisze:

„Hipernatremia, czyli zwiększona ilość sodu w surowicy występuje, kiedy stężenie tego pierwiastka przekracza 145 mmol/l. Zwykle stan ten pojawia się na skutek nadmiernej utraty wody lub niedostatecznej jej podaży w ciągu dnia lub w obu tych przypadkach jednocześnie. Na nadmiar sodu w organizmie jesteś narażony bardziej poprzez zwiększoną utratę wody niż przez nadmierne spożycie sodu.

W efekcie uciekania wody balans pomiędzy poziomem sodu i nawodnieniem organizmu zostaje zachwiany. Taki problem może pojawiać się przy gorączce, nadczynności tarczycy, nadmiernej potliwości, zatruciach pokarmowych przebiegających z wymiotami i biegunką czy w chorobach nerek objawiających się nadmiernym wydalaniem wody z organizmu.

Innym czynnikiem jest zbyt mała podaż płynów związana z nieodczuwaniem dostatecznego pragnienia lub z przyzwyczajeniami żywieniowymi. Bardziej narażone na niedostateczne nawodnienie są osoby starsze i dzieci.

Konkretne objawy nadmiaru sodu w organizmie wynikają z przesunięcia wody na zewnątrz komórek. W efekcie tego dochodzi do częściowego odwodnienia komórek organizmu. Jest to odwrotny kierunek przesuwania wody niż w przypadku hiponatremii.

hiponatremia objawy

Ponieważ na co dzień organizm ludzki jest narażony na wiele czynników mogących zmieniać poziom sodu w surowicy, organizm uzbroił się w mechanizmy, które mają normować ten stan. W odpowiedzi na nadmiar sodu w organizmie nerki tak dostosowują filtrację, aby produkować maksymalnie zagęszczony mocz, oszczędzając wodę, a usuwając nieco sodu. W ten sposób próbują wyrównać stężenie sodu i nawodnienie organizmu”.

Hipernatremia – objawy

Irmina Turek piszę o nadmiarze sodu w organizmie:

„Do charakterystycznych objawów nadmiaru sodu w organizmie należą:

  • utrata łaknienia,
  • nudności i wymioty,
  • zaburzenia koncentracji,
  • nadmierne napięcie mięśniowe,
  • nadmierne pobudzenie,
  • senność,
  • zaburzenia świadomości.

W większości przypadków nie dochodzi do pojawienia się cięższych objawów, gdyż w odpowiednim czasie uzupełnia się płyny.

Podstawową metodą wyrównania balansu woda – sód w organizmie jest uzupełnienie płynów. Jeśli pojawią się problem z nadmiarem sodu, warto wybrać płyny, które nie mają dużej ilości jonów sodu w składzie.

W ciężkich przypadkach zaburzeń stężenia sodu w organizmie konieczne może okazać się podanie kroplówki i leczenie farmakologiczne. Bardzo często zaleca się też przeprowadzanie dalszej diagnostyki w kierunku chorób, które mogły ułatwić powstanie zaburzeń poziomu sodu (problemy z tarczycą, choroby nerek)”.

jak uzupełnić niedobór sodu w organizmie

Teraz już wiesz, jak uzupełnić niedobór sodu w organizmie!

Leczenie hiponatremii polega na uzupełnianiu sodu w organizmie. Pamiętaj jednak, żeby robić to powoli. Ogranicz podawanie płynów i stopniowo uzupełniaj poziom sodu wraz z pożywieniem. Możesz również sięgnąć po elektrolity dla dorosłych. W stanach ciężkiej hiponatremii potrzebna może okazać się pomoc lekarza.

 

Źródła:

  1. Hawkins R.C.: Age and gender as risk factors for hyponatremia and hypernatremia, Clin Chim Acta 2003.
  2. Verbalis J.G.: Disorders of body water homeostasis, Best Pract Res Clin Endocrinol Metab 2003.
  3. Adrogue H.J.: Madias NE. Hypernatremia, N Engl J Med 2000.
  4. Kang S.K., Kim W., Oh M.S.: Pathogenesis and treatment of hypernatremia, Nephron 2002. 

Więcej artykułów na ten temat

O autorze
Aleksandra Malewska
Aleksandra Malewska
Jestem lekarzem w trakcie szkolenia specjalizacyjnego z dermatologii i wenerologii. W szczególności interesuję się chorobami autoimmunologicznymi, które stanowią ścisłe połączenie dermatologii z wieloma innymi gałęziami medycyny. Moja działalność naukowa, w tym publikacje, dotyczą przede wszystkim pacjentów chorujących na autoimmunologiczne choroby tkanki łącznej. Nieodłączną częścią dermatologii jest też wenerologia, czyli dziedzina związana z chorobami przenoszonymi drogą płciową. Codzienny kontakt z pacjentami jest dla mnie wyzwaniem oraz źródłem ogromnej satysfakcji. Nieustannie się szkoląc, zdobywam wiedzę, która pozwala mi być lepszym lekarzem. Razem z dwiema koleżankami prowadzę blog o tematyce dermatologiczno-lifestyle’owej: DermaToLook, gdzie prosty w sposób mówimy o problemach dermatologicznych i o tym, jak dbać zdrową i piękna skórę.
Przeczytaj więcej od tego autora
O autorze
Aleksandra Malewska
Aleksandra Malewska
Jestem lekarzem w trakcie szkolenia specjalizacyjnego z dermatologii i wenerologii. W szczególności interesuję się chorobami autoimmunologicznymi, które stanowią ścisłe połączenie dermatologii z wieloma innymi gałęziami medycyny. Moja działalność naukowa, w...
Przeczytaj więcej od tego autora