Demencja starcza: objawy, leczenie i profilaktyka choroby

Co to jest demencja starcza? Objawy choroby ujawniają się bardzo powoli. Z początku chory zaczyna zapominać drobnych rzeczy, mieć problemy z orientacją czy jasnym wyrażaniem swoich myśli. Z czasem demencja starcza może doprowadzić do całkowitego unieruchomienia seniora. Zobacz, jak wyglądają objawy demencji starczej i jak wyglądają poszczególne etapy choroby. Dowiedz się także, jak możesz pomóc choremu na demencje i jakie leki może zapisać lekarz.

Otępienie starcze i demencja − co to jest?

Otępienie i demencja starcza to zespółem objawów, które wynikają z przewlekłej, najczęściej postępującej, choroby mózgu. Choroby otępienne pojawiają się już od 50. roku życia, ale najczęściej rozpoczynają się po 65. roku życia. Choruje na nie około 5% 65-latków, a w grupie powyżej 80 lat – od 40 − 50%.

Demencja starcza − przyczyny

Najczęstszą przyczyną otępienia jest choroba Alzheimera, następnie otępienie z ciałami Lewy'ego - czołowo-skroniowe i wynikające z chorób naczyniowych mózgu. Uczeni wciąż usiłują dociec, co dokładnie leży u podłoża chorób otępiennych. Wiadomo jednak, że choroby te nieuchronnie prowadzą do stopniowej i nieodwracalnej utraty komórek nerwowych w mózgu, a w konsekwencji do stopniowego upośledzenia sprawności intelektualnej.

Do przyczyn starczej demencji należą też inne choroby neurodegeneracyjne np. choroba Parkinsona czy choroba Picka, jak również choroby o podłożu zakaźnym czy naczyniowym.

Sprawdź też, czym jest demencja naczyniowa.

Demencja starcza − objawy

U osoby z otępieniem pojawiają się problemy z pamięcią, orientacją, mową. Chorobą, która spowalnia myślenie, a także wpływa na zaburzenia zachowania również jest demencja starcza.

Objawy otępienia, szczególnie te pierwsze, pojawiają się bardzo powoli i są dość niecharakterystyczne, przez co mogą pozostać niezauważone przez osoby z najbliższego otoczenia. Początkowo dochodzi do utraty możliwości wchłonięcia nowej wiedzy, pojawiają się także kłopoty z pamięcią świeżą.

W skrajnych przypadkach osoba cierpiąca na otępienie starcze nie jest w stanie pracować, funkcjonować w społeczeństwie, samodzielnie wykonywać podstawowych czynności. Może mieć problem z higieną osobistą czy jedzeniem. Zauważyć także możesz, że ma problem z nawiązywaniem kontaktu z innymi ludźmi.

U osoby, u której podejrzewasz otępienie starcze, możesz zauważyć zaburzenia:

• myślenia
• orientacji
• rozumienia
• umiejętność nauki
• liczenia
• posługiwania się językiem

Sprawdź też leki i suplementy na pamięć i koncentrację.

Dalej objawy demencji starczej opisuje dr n. med. Magdalena Stoczyńska:

Początkowo osoba chorująca na demencję starczą często szuka swoich rzeczy osobistych, zapomina imion bliskich, powtarza kilkakrotnie wypowiedziane wcześniej zdania.

Pierwsze problematyczne sytuacje w życiu codziennym to np. niemożność zaplanowania zakupów czy kłopoty z terminowym płaceniem rachunków. Później następuje najczęściej powolne odsuwanie się od życia społecznego, niechęć do kontaktów z innymi, tak aby ukryć własne słabości. Chorzy tracą także swoje zainteresowania. Otępienie starcze to również zaburzenia zachowania – nadmierna impulsywność na zmianę z apatią, płaczliwość i drażliwość czy rozchwianie emocjonalnie.

Wraz z postępem choroby symptomy stają się wyraźniejsze. Twój krewny może nie pamiętać o niedawnych wydarzeniach, zapominać imion, gubić się we własnym domu, mieć problemy z komunikacją, a jego zachowanie może się znacząco zmienić. Do tego mogą dojść trudności z używaniem odpowiednich słów, liczeniem i pisaniem.

Dowiedz się więcej na temat gier umysłowych dla seniorów.

Gdy demencja osiąga duży stopień zaawansowania, chorzy nie są w stanie radzić sobie z codziennymi czynnościami, takimi jak ubieranie się, mycie czy gotowanie. Stają się całkowicie zależni od innych. Zaburzenia pamięci są znaczne, a oznaki fizyczne oczywiste. Osoba z zaawansowanym otępieniem nie jest świadoma czasu ani miejsca, w jakim się znajduje, ma problem z rozpoznawaniem przyjaciół i rodziny oraz porusza się z trudnością. Tak wygląda demencja starcza, gdy objawy tego schorzenia są wynikiem choroby Alzheimera.

Sprawdź też, jakie są objawy i przyczyny choroby Alzheimera.

Drugą przyczyną zaburzeń czynności poznawczych jest tzw. otępienie mieszane, gdzie występują zarówno miażdżyca, jak i choroba Alzheimera. Istnieje bardzo wąska grupa chorych, która ma otępienie zapisane w genach – w rodzinie jest przenoszona mutacja, która powoduje zachorowanie. Dotyczy ona jednak wczesnych zachorowań, tych, które pojawiają się około 50. roku życia.

Z otępieniem zmaga się 1% populacji w wieku 60 lat. W populacji osób po 85 roku życia – 40%. Po 90. roku życia na demencję cierpi już niemal połowa osób.

O etapach demencji starczej pisze dr n. med. Magdalena Stoczyńska:

Demencja starcza – etapy choroby

Pierwszy etap demencji

W czasie pierwszego etapu choroby pacjent może nawet nie zauważać, że dzieje się z nim coś złego. Problemu nie dostrzegają też najbliżsi. Chory mówi w zwykły, zrozumiały sposób. Kłopotem może być zapamiętywanie bieżących zdarzeń.

Pacjent może również zapominać o zapłaceniu rachunków, kupuje ten sam przedmiot kilka razy, ciągle czegoś szuka. Objawy te są na początku mniej nasilone, więc często niezauważane lub ignorowane przez otoczenie, zrzucane na karb wieku, przemęczenia, problemów ze snem czy braku odpoczynku.

Sprawdź też, skąd biorą się urojenia osób starszych.

Drugi etap demencji

W drugim etapie chory zachowuje się w sposób nieadekwatny do sytuacji. Ma problemy z koncentracją uwagi, dołącza się brak krytycyzmu. Dodatkowo dochodzi zmiana rytmu dobowego i zwiększenie aktywności w nocy. Chory może nawet wychodzić z domu i godzinami błąkać się po mieście. Ten drugi etap trwa latami.

W drugiej fazie demencji zubaża się zasób używanych słów. Pojawiają się kłopoty z nazywaniem rzeczy oraz prawidłowym, logicznym budowaniem zdań. Dołącza się ogólne osłabienie, częstsze polegiwanie w ciągu dnia. Taka osoba zdecydowanie nie powinna mieszkać sama. Musi mieć zapewnioną właściwą opiekę, zwłaszcza nocną. Pacjent jeszcze trochę chodzi, ale coraz gorzej. Jest to skutek postępu choroby, ale także efekt uboczny zażywanych leków, np. neuroleptyków. Widoczna jest uboższa mimika twarzy, coraz mniej precyzyjne ruchy rąk. Może pojawić się sztywność mięśni oraz drżenie.

Sprawdź, jak powinna wyglądać higiena osób starszych: Higiena osób starszych − jak o nią dbać?

Ostatni etap demencji

W ostatnim, terminalnym etapie choroby chory wymaga już całodobowej opieki i pielęgnacji, tzn. karmienia, pojenia, zakładania pieluchomajtek. Ten ostatni etap to końcowa część zaawansowanego procesu chorobowego i niestety nieuchronnie kończy się śmiercią chorego.

Zobacz, jak zmieniać pieluchy u seniorów: Jak zmieniać pieluchy u seniorów? Bardzo łatwo popełnić błąd!

Demencja starcza – leczenie

Mimo ciągłego postępu medycyny, możliwości leczenia starczej demencji są wciąż bardzo ograniczone. Leczenie przyczynowe jest nadal na etapie eksperymentów, dlatego starczą demencję traktuje się jak postępującą, nieuleczalną chorobę.

Co robić, gdy pojawia się demencja? Objawy, które wskazują, że trzeba zgłosić się do lekarza:

• trudności z doborem słów
• problemy z rozpoznawaniem i nazywaniem rzeczy
• gwałtowne zmiany zachowania
• problemy z pamięcią

Otępienie jest chorobą, która zazwyczaj postępuje powoli, ale szybkie postawienie diagnozy daje możliwość wdrożenia leczenia.

Seniorowi, który cierpi z powodu tego schorzenia można jednak pomóc. Farmakoterapia w dużej mierze opiera się na łagodzeniu objawów choroby. Jest to próba spowolnienia nieodwracalnego procesu chorobowego. Niezależnie jednak od przyczyn choroby, podstawą są leki poprawiające funkcje poznawcze pacjenta, którego dotknęła demencja starcza.

Jakie leki może przepisać lekarz przy demencji starczej?

• Odwracalne inhibitory acetylocholinesterazy (AchE) – to grupa leków szeroko stosowanych w otępieniu starczym, m.in. u chorych na chorobę Alzheimera czy Parkinsona. Należą do nich np. rywastygmina, donepezil czy takryna. Substancje te hamują rozkład acetylocholiny − podstawowego przekaźnika w układzie nerwowym. Lek ten ma za zadanie nasilić przekaźnictwo nerwowe. Pod wpływem AchE można zaobserwować u seniora złagodzenie objawów ubytkowych w zakresie funkcji poznawczych, np. poprawę pamięci, zdolności myślenia czy postrzegania.
• Agoniści receptora N-metylo-D-asparaginowego (NMDA) − leki te stosowane są przede wszystkim przy  chorobie Alzheimera. Pacjenci leczeni memantyną doświadczają poprawy funkcji poznawczych, łatwiej wykonują codzienne czynności, można też powiedzieć, że poprawie ulega też ich stan ogólny.
• Leki poprawiające przepływ krwi w mózgu – demencja starcza jest również wskazaniem do włączenia leków poprawiających krążenie krwi w układzie nerwowym, dzięki czemu polepsza się odżywienie i metabolizm komórek nerwowych. Do substancji o takim działaniu należą: wyciąg z liści miłorzębu japońskiego, winpocetyna, czy piracetam.
• Inne leki – w zależności od objawów pacjenta, w demencji starczej stosuje się również inne grupy leków. Kiedy lekarz stwierdzi stany depresyjne może przepisać leki przeciwdepresyjne np. selektywne inhibitory zwrotnego wychwytu serotoniny (SSRI). Jest jeszcze jeden objaw, który dość często daje demencja starcza: agresja. Leki przeciwpsychotyczne łagodzą agresywne zachowania seniora, które związane są z postępem choroby.

Demencja starcza − jak postępować z chorym?

Rodzina spełnia zasadniczą rolę w rozpoznaniu choroby, szczególnie w pierwszych etapach. Dlatego należy zastanowić się, czy Twój bliski, np. rodzic, małżonek itd.:

• ma kłopoty z zapamiętywaniem bieżących wydarzeń
• zadaje kilka razy te samych pytania
• trzeba mu przypominać o zażyciu leków, opłatach rachunków, zrobieniu zakupów
• zapomina o ważnych świętach, umówionych wizytach np. u lekarza, rodziny
• ma problemy z nazywaniem przedmiotów, zapomina imiona, nazwiska
• coraz rzadziej wychodzi z domu, nie spotyka się ze znajomymi, rodziną
• częściej jest przygnębiony, nie czerpie radości z rzeczy, które dawniej go cieszyły
• jest zmienny emocjonalnie, np. łatwo wpada w gniew, staje się agresywny
• ma kłopoty z finansowe, bo kupuje kompulsywnie lub nie reguluje na czas rachunków
• ma trudności z zachowaniem higieny i jedzeniem - wymaga pomocy

Gdy odpowiedź na większość z powyższej listy objawów jest twierdząca, koniecznie wybierz się z bliskim do lekarza.

A co Ty możesz zrobić, kiedy kogoś z Twoich bliskich dopadnie demencja starcza? Leki to nie wszystko! Bardzo ważne jest, żeby nie odsuwać się wtedy od seniora. Wprost przeciwnie, będzie on potrzebował dużo uwagi i poświęcenia. Szczególnie na początkowym etapie demencji starczej ważne są ćwiczenia i treningi intelektualne.

Możesz zachęcić seniora do takich aktywności jak:

• gra w szachy czy w karty,
• rozwiązywanie krzyżówek,
• czytanie książek na głos,
• pisanie pamiętnika,
• oglądanie telewizji,
• liczenie w pamięci.

Sprawdź też prepearaty wspomagające układ nerwowy.

Nieocenioną rolę w terapii demencji starczej ma kontakt z innymi ludźmi, dlatego szczególnie zadbaj o to, żeby senior każdego dnia spotkał się lub zadzwonił do swoich bliskich lub przyjaciół. Możesz też łączyć przyjemne z pożytecznym − poproś, żeby chory czytał na głos bajki swoim wnukom lub prawnukom. Świadomość bycia potrzebnym jest dla osób starszych bezcenna! Nie odsuwaj się od osób starszych! To przecież najbliższe Ci osoby, od których w dalszym ciągu możesz się tak wiele nauczyć.

WAŻNE!

Starcza demencja jest często uznawana za naturalny proces starzenia się człowieka – nic bardziej mylnego! Jeśli widzisz u swoich bliskich opisane tu objawy, nie zwlekaj – jak najszybciej skonsultuj się z neurologiem. Im wcześniej włączone będzie leczenie, tym lepsze efekty można uzyskać. A senior będzie mógł utrzymać sprawność umysłu na dłużej.

Źródła:

1. Magdalena Durda, Organizacja opieki nad osobami z demencją w Polsce na tle krajów rozwiniętych i rozwijających się

2. RPO, BroszuraAlzheimer

3. Zyta Beata Wojsze, Barbara Bień, Magdalena Przydatek, Wielkie problemy geriatryczne: III. Zespoły otępienne, [w:] Medycyna Rodzinna 3-4/2001, s. 162-168

4. Jacek J. Pruszyński, Niekognitywne objawy demencji, [w:] Postępy Nauk Medycznych 7/2015, s. 477-481