Osteoporoza - profilaktyka, objawy i leczenie

Osteoporoza to choroba układu kostnego, która polega na zmniejszeniu gęstości kości. Dotyka prawie co 3. kobietę po menopauzie, choć nie oszczędza także mężczyzn po 65. roku życia. Objawy osteoporozy często pojawiają się dopiero wtedy, kiedy choroba jest już rozwinięta i dochodzi do złamania kości. Złamania kości przedramienia, szyjki kości udowej czy kręgosłupa − to najczęstsze, bolesne konsekwencje tej choroby. Zobacz, jakie badania na osteoporozę wykonać, jak wygląda przebieg choroby i jak można ją leczyć. Sprawdź też, jak zapobiegać osteoporozie.

Osteoporoza − co to jest?

Osteoporoza to choroba układu kostnego. Przy tym schorzeniu Twoje kości stają się bardziej podatne na złamania, dlatego, że spada ich odporność mechaniczna. Wtedy dochodzi do pogorszenia jakości tkanki kostnej i spadku jej gęstości mineralnej.

W przebiegu choroby może dochodzić nawet do złamań patologicznych. Co to znaczy? Przy złamaniach patologicznych kość łamie się pod wpływem siły, która normalnie nie byłaby w stanie uszkodzić zdrowej kości. Takie złamania to najczęściej pierwsze objawy osteoporozy.

Osteoporoza dotyka najczęściej kości przedramienia, szyjkę kości udowej i kręgosłup. Szacuje się, że na osteoporozę choruje co 3. kobieta po menopauzie.

Sprawdź też, po czym poznać reumatyzm.

Osteoporoza − objawy

Niestety, osteoporoza jest chorobą, która często długo przebiega bezobjawowo i zostaje wykryta dopiero po wystąpieniu nietypowych złamań. Jest to związane ze złym stanem kości. Dlatego paradoksalnie, często pierwsze objawy osteoporozy to złamania kości.

Objawy osteoporozy kręgosłupa są zauważane najczęściej w pierwszej kolejności. Osteoporoza może doprowadzić do złamań kręgów i to nawet bez Twojej wiedzy. Możesz zauważyć stopniowe obniżenie wzrostu czy też garbienie się lub problemy z poruszaniem się.

A co z bólem, jaki daje osteoporoza? Objawy bólowe choroby, które są związane z uszkodzeniami kręgosłupa, wynikają ze złamań trzonów kręgów. Objawy osteoporozy u dorosłych często są bagatelizowane. Osoby starsze uważają, że jest objawem starości i zmian zwyrodnieniowych, a nie efektem osteoporozy. Dlatego też choroba ta wykrywana jest późno. Ze względu na to, że ból zwykle pojawia się stopniowo i stopniowo też przybiera na sile, chorzy często nie potrafią przypomnieć sobie urazu, w wyniku którego doszło do złamania kręgu.

Jeżeli spadek gęstości kości jest znaczny, uraz taki może być spowodowany przez błahe czynności − drobne ruchy, np. kaszel czy schylanie się. W efekcie złamania kręgu może pojawić się też nagły, silny ból kręgosłupa. Takie przypadki występują rzadziej, ale mogą mieć miejsce. Może on łączyć się z drętwieniem kończyn i napięciem mięśni w okolicy urazu.

Inne złamania w wyniku zmian gęstości kości (np. złamania kości długich) występują najczęściej przy poślizgnięciach czy różnego rodzaju upadkach. W dalszym ciągu charakteryzuje je nieproporcjonalnie mała siła upadku do wielkości urazu. Kości po prostu łamią się zbyt łatwo. Charakterystyczne przy osteoporozie jest złamanie kości przedramienia i szyjki kości udowej na skutek upadków i prób asekuracji chorego przed upadkiem.

Sprawdź też, jak wzmocnić kości.

Badanie osteoporozy − lista

Jakie badania na osteoporozę wykonać? Jeżeli niepokoi Cię stan Twoich kości, możesz poddać się pewnym badaniom, które potwierdzą lub zaprzeczą, że jest to osteoporoza. Badania zlecić może Ci lekarz pierwszego kontaktu lub ortopeda.

Badanie densytometryczne       

To badanie pomaga w ocenie gęstości mineralnej kości. Lekarz może zalecić Ci jego wykonanie, żeby potwierdzić chorobę lub skontrolować, czy stosowane leczenie jest skuteczne.

Densytometria jest badaniem nieinwazyjnym. Można ją wykonać metodą DXA (dual energy X-ray absorptiometry), czyli dwuwiązkową absorpcjometrią rentgenowska. Metoda ta wykorzystuje odpowiedni aparat rentgenowski. Wiązki promieniowania, które emituje aparat są pochłaniane przez tkanki.

Sprawdź, czym grozi niedobór wapnia.

Badanie to pozwala określić stopień zmniejszenia gęstości kości. Ale nie powinno być jedynym przeprowadzonym badaniem, które zadecyduje o ewentualnym rozpoczęciu terapii osteoporozy. A to dlatego, że u wielu osób, które są zagrożone złamaniem patologicznym i które wymagają leczenia, gęstość mineralna kości może być tylko nieznacznie obniżona. Klasyczny wydruk wyniku zawiera obraz badanej okolicy i wyniki pomiaru.

Badania laboratoryjne

Kiedy lekarz podejrzewa u Ciebie osteoporozę, zleci badania takie jak: morfologia krwi, badanie czynności nerek i wątroby. To, jak działa Twoja gospodarka wapniowo-fosforanowa również pomoże ocenić, czy jest to osteoporoza. Jakie badania w tym celu wykonać? Z pobranej krwi sprawdza się po prostu poziom wapnia i fosforu.

Często zleca się również badanie moczu, żeby określić poziom wydalania wapnia z moczem. Lekarz może skierować Cię także na dodatkowe badania, takie jak sprawdzanie stężenia witaminy D czy parathormonu.

Badanie radiologiczne

Badanie obrazowe wykonuje się w przypadku podejrzenia złamań kości. Pozwala określić ono charakter złamania i jego dokładną lokalizację. Zdjęcie takie jest też potrzebne dla ortopedy, który określi odpowiednie leczenie osteoporozy.

Przy problemach z gęstością kości lekarz może też zlecić tomografię komputerową czy rezonans magnetyczny. Są one zwykle wykorzystywane przy planowanych zabiegach w zakresie kręgosłupa, ale rzadko się je wykorzystuje tylko do diagnostyki osteoporozy.

Kalkulator FRAX

Pomocną metodą w rozpoznawaniu osteoporozy jest również kalkulator FRAX. Pozwala on ocenić ryzyko wystąpienia złamania patologicznego, które wynika ze zmniejszonej gęstości kości, w ciągu następnych 10 lat. Kalkulator ten jest dostępny w Internecie. Na podstawie jego wyliczeń można ustalić, czy jest się w grupie małego, średniego czy dużego ryzyka.

Oczywiście ta metoda jest bardziej wskazówką i nie opieraj na niej swojej diagnostyki. Nawet jeżeli wynik wyszedł niski, lepiej udaj się do lekarza, aby sprawdzić stan swojego zdrowia.  

Sprawdź też leki i suplementy na osteoporozę.

Badanie osteoporozy − kiedy je wykonać?

W przypadku osteoporozy, odpowiednie badania diagnostyczne są bardzo ważne, bo choroba ta początkowo może nie dawać żadnych wyraźnych objawów. Dlatego pomyśl o niej, zanim dojdzie do złamania kości.

W grupie ryzyka wystąpienia osteoporozy znajdują się przede wszystkim kobiety po menopauzie i mężczyźni powyżej 65. roku życia. Dzieje się tak dlatego, że pierwotna postać choroby wynika ze starzenia się układu kostnego. Większe zagrożenie wystąpieniem osteoporozy występuje u osób starszych, szczególnie, jeśli choroba ta występowała w rodzinie. 

Wtórna postać osteoporozy może dotyczyć osób w każdym wieku i wynikać z innych chorób (nadczynności tarczycy, przedwczesnej menopauzy, cukrzycy, zaburzeń reumatoidalnych, czy chorób przewodu pokarmowego, które przebiegają z zaburzeniami wchłaniania) lub stosowania przewlekle niektórych grup leków (np. części preparatów przeciwpadaczkowych, hormonów na tarczycę, heparyny czy glikokortykosteroidów). Ta postać osteoporozy występuje znacznie rzadziej. Ryzyko problemów z kośćmi będzie również wyższe w przypadku źle zbilansowanej diety, prowadzenia siedzącego trybu życia czy palenia tytoniu. Do osteoporozy przyczyniają się też różnego rodzaju zaburzenia hormonalne, które mogą wpływać na gospodarkę wapniową.

Jeżeli jesteś w grupie ryzyka osteoporozy wtórnej to staraj się regularnie przeprowadzać badania, które pokażą w jakim stanie jest Twój układ kostny.

Znajdujesz się w grupie ryzyka osteoporozy, jeśli:

• palisz papierosy (sprawdź też sposoby na rzucenie palenia)
• nadużywasz alkoholu
• prowadzisz „siedzący” tryb życia
• unikasz słońca
• nie dbasz o odpowiednią, zdrową dietę
• ktoś w Twojej rodzinie miał osteoporozę
• cierpisz na przedwczesną menopauzę

Przyspieszona diagnostyka w kierunku osteoporozy jest natomiast obowiązkowa u osób, u których wystąpiły patologiczne złamania lub objawy, takie jak obniżenie wzrostu, utrwalone garbienie się czy często doskwierający ból kręgosłupa.

O zapobieganiu osteoporozie opowie farmaceuta Agnieszka Dusza.

Osteoporoza − profilaktyka

Istnieje również wiele sposobów na zapobieganie osteoporozie. Zmniejszają one prawdopodobieństwo wystąpienia choroby, jak i pomagają osobom chorym w ograniczeniu rozwoju choroby. Jak chronić się przed osteoporozą?

Postaraj się zmienić swoje nawyki: staraj się też zbilansować dietę pod kątem dostarczania organizmowi odpowiedniej ilości białek, wapnia, potasu i magnezu. Pomoże również aktywności fizyczna, która poprawi zarówno sprawność ruchową, jak i wzmocni mięśnie. Wystrzegaj się także używek.

Sprawdź też, jak leczyć zwapnienie kości.

Osteoporoza − zapobieganie w 5 krokach

KROK 1. Ćwicz, ale z głową!

Aktywność fizyczna powinna być obecna na każdym etapie życia, ale równie istotne jest to, żeby była także odpowiednio dobrana do wieku. Nie chodzi o forsowanie organizmu i zamęczanie się ćwiczeniami, ale o wprowadzenie do codziennego życia ruchu, który sprawi Ci przyjemność. Mogą to być codzienne spacery (najlepsze są te trwające min. godzinę) taniec, ćwiczenia rozciągające, pilates, pływanie czy inna aktywność, którą lubisz.

KROK 2. Dostarczaj organizmowi tych składników:

Wapń

Jego odpowiednia ilość w codziennych posiłkach to numer jeden jeżeli chodzi o zapobieganie osteoporozie. Odpowiada za prawidłową mineralizację i wzrost kośćca, dlatego jest tak istotny. Zadbaj o to, żeby Twoja dieta była zróżnicowana i bogata w składniki, które zapewnią jego odpowiednią ilość. Najwięcej wapnia znajduje się w mleku i jego przetworach. Niestety, pozostałe produkty zawierają go niewiele lub w postaci słabo wchłanialnej. Szczególnie uważaj na jego utratę i wydalanie pobudzane innymi produktami czy substancjami!

Sprawdź też tabletki z wapniem.

Witamina D

Warto dbać o odpowiednią dawkę witaminy D. Jest ona 2. pod względem ważności przy profilaktyce osteoporozy. To ona odpowiada za odpowiednie wchłanianie wapnia i fosforu. Jej bardzo dobrym źródłem są tłuste ryby (głównie morskie), jaja, mleko, wątróbka oraz margaryna. Dodatkowo jej odpowiednie stężenie możesz zapewnić sobie przez promienie słoneczne − dlatego tak ważne jest przebywanie na słońcu (min. 2− 3 razy w tygodniu przez ok. 20 min), bo to ono odpowiada za naturalną produkcję witaminy D w skórze. W przypadku jej niedoboru, możesz wspomóc się preparatami witaminowymi dostępnymi w aptekach.

Fosfor

Tutaj trzeba uważać, bo zarówno jego niedobór, jak i nadmiar. Nadmiar fosforu niekorzystnie wpływa na stężenie wapnia w organizmie. Dobowe zapotrzebowanie fosforu to ok. 700 mg. Jego bardzo dobrym źródłem są jaja, chleb, mleko, sery i ryby. Ze względu na to, że jest bardzo dobrze wchłanialny, rzadko występują jego niedobory.

Białko

Jest ważne, bo nie dość, że odpowiada za sprawność i budowę mięśni to dodatkowo wpływa na wchłanianie wapnia. Ale tutaj też musisz uważać, bo jego nadmiar powoduje zwiększone wydalanie wapnia z moczem.

Zobacz, też przepis naszych dietetyczek, który pomoże Ci zapewnić niezbędne mikro- i makroelementy przy osteoporozie: Dieta przy osteoporozie. Zobacz przepis na placuszki jogurtowe.

Naturalne estrogeny

Ze względu na to, że głównym czynnikiem występowania u kobiet osteoporozy są zmiany hormonalne występujące w okresie menopauzalnym (m.in. powodują utratę wapnia z organizmu) możesz zadbać o ich stabilizację. Zbadano, że kobiety spożywające soję i jej przetwory, miały znacznie zmniejszony spadek stężenia wapnia. Odpowiedzialne są za to fitoestrogeny – substancje podobne budową do hormonów płciowych i równie korzystnie jak one wpływające na gęstość kości. Zatem jeśli przekroczyłaś 40. rok życia, postaraj się, by w Twojej diecie znalazły się soja, tofu, kiełki sojowe, nasiona lnu, orzechy ziemne i włoskie czy ciecierzyca. Wszystkie te produkty obfitują w pożądane fitoestrogeny.

Magnez i witaminy C i K

Ich niedobór ma niekorzystny wpływ na kości, dlatego jedz dużo warzyw i owoców, które zapewnią Ci ich odpowiednią ilość.

KROK 3. Wyklucz z diety te produkty

Kawa

U kobiet spożywających już 2 filiżanki kawy dziennie, kości odznaczają się mniejszą gęstością. Każda filiżanka kawy powoduje utratę ok. 5 mg wapnia!

Sól

Jej nadmiar wydalany jest z moczem, a wraz z nim niestety również wapń. Zakłada się, że na każde 500 mg sodu spożytego w nadmiarze, należy zwiększyć podaż wapnia o 40 mg. A zalecana ilość dzienna sodu to 2000mg, co odpowiada 5g soli kuchennej (to jedna mała łyżeczka na cały dzień).

Cola

Bardzo źle wpływa na mineralizację kości. Warto o tym wiedzieć, bo bardzo często bywa nadużywana. Nie dość, że przez zawartość kofeiny zwiększa wydalanie wapnia, to dodatkowo jest bogata w fosfor.

KROK 4. Odstaw papierosy i alkohol

Papierosy

Zawarte w nich substancje toksyczne (np. kadm ) powodują zmniejszenie stężenia wapnia oraz zaburzenie jego wchłaniania w kości. Na dodatek u palących kobiet zaobserwowano przedwczesne wystąpienie menopauzy.

Alkohol

Uszkadza wątrobę, prowadzi do niedożywienia oraz obniżenia stężenia zarówno wapnia oraz witaminy D. Wszystko to sprzyja demineralizacji kości. Spożywany w nadmiernej ilości przyczynia się do upadków i zwiększenia ryzyka złamań.

KROK 5. Uważaj na złamania!

Co tu dużo mówić – żeby zabezpieczyć organizm przed złamaniami i urazami, po prostu lepiej na siebie uważać! 

Przede wszystkim wyeliminuj z otoczenia przedmioty, o które łatwo się potknąć, np. dywaniki czy kable. Zadbaj o wzrok, dobierz odpowiednie okulary i właściwe oświetlenie (szczególnie w nocy nie chodź po ciemku!). Trzymaj się poręczy przy schodzeniu ze schodów i używaj laski jeśli jest potrzebna. Uważaj też na spadki ciśnienia w czasie zmieniania pozycji lub gdy przyjmujesz leki.

Wystarczy kilka prostych zmian w codziennym życiu. Ot to cała sztuka, jaką jest profilaktyka osteoporozy.

Sprawdź też, jak uniknąć złamań w starszym wieku.

Osteoporoza − leczenie

Tak naprawdę w leczenie osteoporozy w dużej mierze opiera się na tych samych zasadach co jej zapobieganie. Leczenie farmakologiczne i leki na osteoporozę włączane jest dopiero wtedy, kiedy uzupełnienie diety, zwiększenie aktywności fizycznej czy suplementacja witaminą D czy wapniem i fosforem nie daje efektów. O leczeniu farmakologicznym za każdym razem powinien zadecydować lekarz po przeprowadzeniu baterii badań.

Lekarz po wnikliwej analizie badań może zastosować leczenie osteoporozy lekami zmniejszającymi resorpcję kości (np. bisfosfoniany, kalcytoninę, steroidy anaboliczne) czy też preparatami, które zwiększają tworzenie kości (parathormon, sole strontu).

Źródła:

1. Izabela Korczowska, Jan K. Łącki, Etiopatogeneza osteoporozy, [w:] Nowa Medycyna 3/2004

2. Piotr Adrian Klimiuk, Karol Kita, Bogdan Lewandowski, Izabela Domysławska, Agnieszka Sulik, Stanisław Sierakowski, Wiesław Zarzycki, Sławomir Wołczyński, Jolanta Małyszko, Leczenie osteoporozy, [w:] Nowa Medycyna 3/2004

3. Bogdan Lewandowski, Karol Kita, Jacek Kita, Agnieszka Sulik, Piotr Adrian Klimiuk, Stanisław Sierakowski, Wiesław Zarzycki, Izabela Domysławska, Osteoporoza – część 1. [w:] Nowa Medycyna 3/2004

4. Bogdan Lewandowski, Karol Kita, Jacek Kita, Agnieszka Sulik, Piotr Adrian Klimiuk, Stanisław Sierakowski, Izabela Domysławska, Zenon Chwieśko, Osteoporoza – część 2. Badanie gęstości mineralnej kości oraz badania obrazowe w diagnostyce osteoporozy, [w:] Nowa Medycyna 3/2004