Mannitol, Mannitolum - dawkowanie, działanie, ulotka, skutki uboczne

Wskazania do stosowania mannitolu

Mannitol to związek organiczny – alkohol cukrowy, zaliczany do grupy diuretyków osmotycznych. Jest wykorzystywany do zwiększenia produkcji moczu u osób z dysfunkcją nerek. Ponadto stosuje się go także w sytuacji podwyższonego ciśnienia śródczaszkowego, które może wynikać z obrzęku mózgu, a także w celu obniżania ciśnienia wewnątrzgałkowego. W sytuacjach zatrucia, mannitol jest używany do stymulacji diurezy i przyspieszania eliminacji szkodliwych substancji w moczu.

Mechanizm działania mannitolu

Mannitol to środek o działaniu osmotycznym. Po dożylnym podaniu zwiększa ciśnienie osmotyczne, co skutkuje przemieszczeniem  się płynu z wnętrza komórek do przestrzeni wewnątrznaczyniowej. Jego efektywność zależy od dawki i szybkości podawania.

Lek jest filtrowany przez zdrowe kłębuszki nerkowe, a następnie minimalnie reabsorbowany w kanalikach nerkowych. Powoduje to zwiększenie osmolarności filtratu kłębuszkowego, co ułatwia eliminację wody i zwiększa wydalanie moczu. Dodatkowo, hamuje zwrotną absorpcję sodu, chlorków i innych rozpuszczonych substancji w kanalikach nerkowych. Efektem jest przyspieszenie usuwania toksyn i ochrona przed uszkodzeniem nerek. Wydalanie sodu i chlorków z moczem jest podwyższone przez mannitol. Wpływ diuretyczny po podaniu dożylnym zauważalny jest po 15 do 30 minutach.

Lek skutecznie obniża ciśnienie wewnątrzczaszkowe i wewnątrzgałkowe. Wywołuje to poprzez podwyższenie osmolarności osocza, co prowadzi do przesunięcia wody z tkanek do płynu śródmiąższowego i osocza. Ten efekt ma zastosowanie także jeśli chodzi o mózg, gdzie jest wykorzystywany do redukcji zwiększonego ciśnienia wewnątrzczaszkowego, zmniejszenia obrzęku mózgu oraz redukcji objętości i ciśnienia płynu mózgowo-rdzeniowego. Obniżenie ciśnienia wewnątrzczaszkowego następuje po ok.15 do 30 minut od podania, a maksymalny efekt jest zauważalny po 60 do 90 minutach. Działanie leku utrzymuje się od 3 do 8 godzin.

Mannitol prowadzi również do zwiększenia osmolarności osocza, co skutkuje przemieszczaniem wody z gałki ocznej do osocza, obniżając tym samym ciśnienie wewnątrzgałkowe. Maksymalne obniżenie ciśnienia wewnątrzgałkowego po dożylnym podaniu mannitolu obserwuje się po 30 do 60 minutach, a efekt utrzymuje się od 4 do 8 godzin.

Dawkowanie mannitolu

Podanie mannitolu odbywa się drogą dożylną lub wziewną. Określenie dawki oraz tempo podania zależą od celu zastosowania, wieku, wagi ciała, aktualnego stanu zdrowia pacjenta oraz równocześnie stosowanych procedur terapeutycznych.

Przeciwwskazania do stosowania mannitolu

Nie powinno się stosować leku w przypadku:

• Nadwrażliwości na tę substancję,
• Występowania krwawień wewnątrzczaszkowych (poza sytuacją pooperacyjną),
• Intensywnego odwodnienia,
• Postępującej niewydolności serca,
• Zastoju krwi w płucach,
• Obrzęku płuc,
• Anurii,
• Uszkodzenia bariery krew-mózg.

Mannitolu nie stosuje się również, jeżeli nie uzyskano właściwej reakcji na dawkę próbną lub jeżeli doszło do pogorszenia funkcji nerek po rozpoczęciu leczenia tym środkiem.

Ostrzeżenia i środki ostrożności przy stosowaniu mannitolu

Skutki uboczne

Przy podaniu dożylnym mannitolu mogą wystąpić określone skutki uboczne, takie jak:

• Podrażnienie oraz stany zapalne w miejscu podania,
• Gorączka, reakcje alergiczne, wstrząs anafilaktyczny
• Odwodnienie,
• Obrzęki, kwasica metaboliczna,
• Wzrost ciśnienia śródczaszkowego,
• Dezorientacja,
• Katar,
• Bóle głowy, senność, śpiączka,
• Zaburzenia widzenia,
• Suchość w ustach,
• Arytmia,
• Wysokie lub niskie ciśnienie krwi,
• Dolegliwości żołądkowo-jelitowe,
• Hematuria,
• Skurcze,
• Niewydolność nerek, zmniejszoną ilość moczu, poliuria, anuria, nerczyca osmotyczna,
• Ból w klatce piersiowej.

Po podaniu wziewnym, możliwe skutki uboczne to:

• Zapalenie oskrzeli, gardła czy płuc, infekcje górnych dróg oddechowych,
• Grzybica jamy ustnej,
• Bóle głowy, ból ucha,
• Utrata apetytu,
• Cukrzyca,
• Odwodnienie,
• Kaszel, krwioplucie,
• Katar, duszność, niedotlenienie, przekrwienie dróg oddechowych, hiperwentylacja,
• Zmiana koloru plwociny,
• Świszczący oddech, skurcz oskrzeli, astma,
• Dolegliwości gastryczne, ból przy połykaniu, refluks, ból w nadbrzuszu,
• Zmiany skórne,
• Wzrost aktywności fosfatazy zasadowej we krwi.
• Bóle mięśni i stawów,
• Nietrzymanie moczu,
• Ból w klatce piersiowej,
• Gorączka.

Wpływ na ciążę

Zaleca się unikanie stosowania mannitolu podczas ciąży, chyba że jest to niezbędne.

Wpływ na laktację

Nie są dostępne informacje kliniczne na temat potencjalnego przenikania mannitolu do mleka matki. Zaleca się unikanie stosowania mannitolu w trakcie karmienia piersią, chyba że jest to absolutnie konieczne.

Interakcje z lekami

• W razie potrzeby równoległego prowadzenia transfuzji krwi i podawania infuzji mannitolu, oba te płyny powinny być podane przez różne żyły.
• Mannitol zwiększa diuretyczny wpływ leków saluretycznych.
• Równoczesne zastosowanie mannitolu i neomycyny może prowadzić do większej ototoksyczności i nefrotoksyczności. Kombinacja mannitolu z kanamycyną może wywołać utratę słuchu.
• Jeśli mannitol jest stosowany razem z glikozydami naparstnicy (np. digoksyna), ryzyko zatrucia naparstnicą związanego z hipokaliemią może wzrosnąć.
• Stosowanie mannitolu z innymi lekami moczopędnymi, w tym inhibitorami anhydrazy węglanowej, może zintensyfikować efekt obniżania ciśnienia śródgałkowego, co może wymagać dostosowania dawki.

Inne środki ostrożności

• Zbyt duża dawka mannitolu podana dożylnie może zaburzeniami elektrolitowymi, co z kolei może prowadzić do niewydolności nerek, obrzęku płuc, hiperwolemii oraz częstoskurczu. Możliwe są również objawy takie jak atonia przewodu pokarmowego, objawy neurotoksyczne oraz zaburzenia w przewodnictwie nerwowo-mięśniowym.
• Zastosowanie leku w dużych dawkach może wywołać rozwój niewydolności nerek, która jest odwracalna. W skrajnych przypadkach nadmierne dawki  mogą prowadzić do trwałej lub nawet terminalnej niewydolności nerek. Szczególną ostrożność powinni zachować pacjenci z wcześniej zdiagnozowaną niewydolnością nerek lub stosujący inne leki o potencjalnie nefrotoksycznym działaniu. Ważne jest, aby monitorować ilość wydalanego moczu.
• Pacjenci z wstrząsem i zaburzeniami funkcji nerek, zanim rozpoczną leczenie mannitolem, powinni skonsultować się z lekarzem w celu wyrównania objętości i stężenia elektrolitów. Przed rozpoczęciem terapii mannitolem, ocena funkcji sercowo-naczyniowych jest kluczowa, ponieważ duże dawki i szybkie podawanie leku mogą prowadzić do rozwoju lub pogorszenia zastoinowej niewydolności serca. Monitoring czynności oddechowej i ciśnienia żylne ośrodkowe jest konieczny.
• Reakcje nadwrażliwości na mannitol wymagają natychmiastowego zaprzestania podawania leku. U niektórych pacjentów zanotowano objawy neurotoksyczne takie jak senność, dezorientacja i śpiączka, w szczególności u osób z istotnymi zaburzeniami funkcji nerek. Odnotowano przypadki zgonów. Wysoka koncentracja mannitolu w organizmie może przyczynić się do przebijania bariery krew-mózg, co może prowadzić do zakłóceń równowagi kwasowo-zasadowej płynu mózgowo-rdzeniowego. Osoby z uszkodzoną barierą krew-mózg są bardziej narażone na wzrost obrzęku mózgu. Właśnie u tych pacjentów można zaobserwować ryzyko ponownego wzrostu ciśnienia wewnątrzczaszkowego kilka godzin po podaniu leku (efekt odbicia).
• Pacjenci po operacjach neurochirurgicznych są bardziej narażeni na zwiększone ryzyko nasilenia przepływu krwi w mózgu i krwawienia pooperacyjnego.
• W przypadku podawania leku wziewnie, obserwacja objawów skurczu oskrzeli jest ważna i należy ocenić korzyść/ryzyko stosowania leku. Wziewny mannitol może prowadzić do zwiększonego krwioplucia, co może wymagać przerwania terapii. Pacjent powinien natychmiast zgłosić lekarzowi prowadzącemu wystąpienie trwałego kaszlu podczas leczenia wziewnym mannitolem.