Hydrokortyzon, Hydrocortisonum - dawkowanie, działanie, ulotka, skutki uboczne

Wskazania do stosowania hydrokortyzonu

Hydrokortyzon to hormon steroidowy wykorzystywany jako lek w różnych stanach.

Doustnie:  terapia zastępcza w pierwotnej lub wtórnej niewydolności kory nadnerczy, znanej jako choroba Addisona, w niedoczynności przysadki z towarzyszącą wtórną niedoczynnością kory nadnerczy (zespół Sheehana), w terapii zespołu nadnerczowo-płciowego oraz chorób o podłożu autoimmunologicznym oraz zespołu Nelsona po usunięciu nadnerczy (adrenalektomii).

Miejscowo:  w leczeniu zapalnych stanów skóry (pod warunkiem, że nie jest ona uszkodzona lub zainfekowana). Hydrokortyzon stanowi częsty składnik preparatów złożonych (np. maści, czopki). Pomaga w łagodzeniu objawów związanych z:

• Reakcjami skórnymi na leki,
• Oparzeniami I i II stopnia,
• Uczuleniami lub reakcjami po ugryzieniach owadów,
• Łuszczycą,
• Rumieniem wielopostaciowym,
• Zapalnymi chorobami skóry,
• Liszajem rumieniowatym, 
• Liszajem płaskim,
• Alergicznymi chorobami skóry,
• Łojotokowym zapaleniem skóry,
• Atopowym zapaleniem skóry.

W niektórych przypadkach, hydrokortyzon stosuje się dodatkowo do łagodzenia objawów skórnych u pacjentów z nowotworami.

Forma czopków doodbytniczych jest skuteczna w leczeniu hemoroidów, szczeliny czy świądu odbytu

W postaci kropli związek stosowany jest w okulistyce w  leczeniu zapalenia spojówek i alergicznych schorzeń o charakterze niezakaźnym.

W postaci iniekcji lub infuzji: taki sposób podania jest zalecany w przypadku obrzęku naczynioruchowego, wstrząsu, zespołu Stevensa-Johnsona, stanu astmatycznego, silnej reakcji alergicznej na leki lub ciężkich form autoimmunologicznych schorzeń.

Mechanizm działania hydrokortyzonu

Przeciwzapalne działanie hydrokortyzonu związane jest z jego wpływem na określone receptory w komórkach. Łącząc się z nimi hormon przenika przez błonę komórkową i wiąże się z DNA, co zwiększa ekspresję wybranych genów. To prowadzi do intensyfikacji syntezy konkretnych białek lub enzymów, które modulują różne procesy metaboliczne.

Efekty przeciwzapalne leku to:

• Hamowanie wydzielania histaminy,
• Obniżenie syntezy i uwalniania prozapalnych cytokin, interferonu gamma, czynnika martwicy nowotworów, interleukin IL-1, IL-2, IL-3, i IL-6,
• redukcja syntezy leukotrienów i prostaglandyn przez hamowanie fosfolipazy A2;
• Spadek poziomu monocytów, limfocytów i granulocytów kwasochłonnych.

Właściwości mineralokortykoidowe substancji wpływają na wzrost wydzielania potasu, przy jednoczesny zatrzymywani sodu i wody w ciele. Co więcej, wpływa on na wzmożone wchłanianie wapnia z kości, zwiększając tym samym ryzyko rozwoju osteoporozy, a jednocześnie redukuje absorpcję wapnia z przewodu pokarmowego.

Substancja ogranicza również wydzielanie ACTH (hormonu adrenokortykotropowego), co wpływa na osłabienie pracy kory nadnerczy. Zredukowane wydzielanie ACTH może prowadzić do niedoczynności kory nadnerczy.

Dawkowanie hydrokortyzonu

• Plan dawkowania hydrokortyzonu zależy od indywidualnej odpowiedzi pacjenta na leczenie, stanu zdrowia i towarzyszących schorzeń. Dawka może wymagać dostosowania u pacjentów starszych i dzieci do 14 lat. Należy zauważyć, że długotrwałe stosowanie leku u dzieci może prowadzić do opóźnienia wzrostu.
• Zaleca się, by tabletki przyjmować rano, zgodnie z naturalnym rytmem wydzielania przez nadnercza. W przypadku konieczności przerwania leczenia, należy to robić ostrożnie, stopniowo zmniejszając dawkę. Podczas terapii doustnej, dawka jest dostosowywana do stopnia zaawansowania choroby. Zazwyczaj dobowa dawka wynosi od 20 mg do 30 mg. W trakcie leczenia można ją modyfikować, dążąc do minimalizacji (do najniższej skutecznej wartości).
• Hydrokortyzon do użytku zewnętrznego nakłada się na skórę kilka razy dziennie - ilość aplikacji zależy od stężenia substancji w preparacie. Terapia zazwyczaj nie powinna trwać dłużej niż dwa tygodnie.
• W przypadku iniekcji dożylnych lub domięśniowych dobowa dawka wynosi zwykle od 100 mg do 1,5 g. Nie zaleca się podtrzymywania terapii dużymi dawkami dłużej niż 72 godziny.
• Hydrokortyzon w formie czopków może być stosowany maksymalnie kilka dni, a częstotliwość ich stosowania zależy od ciężkości hemoroidów.

Przeciwwskazania do stosowania hydrokortyzonu

Hydrokortyzon nie powinien być stosowany w przypadku nadwrażliwości na ten lek. Także infekcje grzybicze systemowe są przeciwwskazaniem do jego użycia.

Jeżeli chodzi o zastosowanie substancji w leczeniu okulistycznym, nie powinno się jej aplikować w przypadku grzybiczych lub wirusowych zakażeń oka, zapalenia spojówek, wrzodziejącego zapalenia rogówki, gruźlicy oka, ropnych zakażeń oczu czy też wewnątrzgałkowego nadciśnienia.

Przy stosowaniu hydrokortyzonu miejscowo, istnieją następujące przeciwwskazania:

• Otwarte rany lub przerwane ciągłości skóry,
• Gruźlicze zmiany skórne,
• Zmiany po szczepieniach,
• Zapalenia w okolicy ust,
• Obszerne zmiany skórne,
• Zapalne zmiany naczyń,
• Choroba Buergera,
• Trądzik różowaty lub zwykły,
• Nowotwory skóry,
• Infekcje bakteryjne, grzybicze, wirusowe skóry,
• Zanik skóry,
• Nowotworowe zmiany skórne,
• Zapalenie okołoustne.

Hydrokortyzon w formie czopków nie jest zalecany w przypadku gruźlicy, jaskry, ostrych psychoz, osteoporozy lub cukrzycy.

Ostrzeżenia i środki ostrożności przy stosowaniu hydrokortyzonu

Skutki uboczne

Dłuższy czas trwania terapii wiąże się z rosnącym ryzykiem efektów ubocznych. Możliwe są następujące reakcje:

• Zaburzenia o charakterze ogólnym i reakcje w miejscu podania: zatrzymanie sodu i płynów, zastoinowa niewydolność serca z powodu, spadek poziomu potasu, alkaloza z niskim poziomem potasu, wysokie ciśnienie krwi, niski poziom wapnia. Możliwe jest pieczenie i mrowienie po wstrzyknięciu.
• Zmiany w układzie mięśniowo-szkieletowym: martwica aseptyczna głowy kości udowej lub ramiennej, słabość mięśni, miopatia steroidowa, spadek masy mięśni, osteoporoza, złamania, w tym złamania kompresyjne kręgosłupa i patologiczne złamania kości długich.
• Dolegliwości skórne: problemy z gojeniem, cienka i wrażliwa skóra, krwotoki i siniaki, rumień, rozstępy, hirsutyzm, trądzik, osłabienie reakcji w testach skórnych, reakcje nadwrażliwości jak dermatitis, pokrzywka, obrzęk naczynioruchowy. Steroidy pozajelitowe mogą powodować zmiany pigmentacji, bliznowacenie, stwardnienie skóry, zmniejszenie odczucia bólu, zanik skóry lub tkanki podskórnej i ropnie bez bakterii.
• Dolegliwości ze stronu układu pokarmowego: nudności, wymioty, brak apetytu prowadzący do utraty wagi, zwiększony apetyt prowadzący do przyrostu masy ciała, biegunka lub zaparcia, wzdęcia, podrażnienie żołądka i zapalenie przełyku z owrzodzeniem, perforacja żołądka z ryzykiem perforacji i krwawienia, perforacja jelit.
• Zaburzenia układu nerwowego: drgawki, zwiększone ciśnienie wewnątrzczaszkowe po odstawieniu steroidów, zapalenie nerwów, parestezje, bezsenność.
• Zaburzenia hormonalne: zaburzenia cyklu menstruacyjnego, objawy zespołu Cushinga, hamowanie wzrostu u dzieci, wtórne hamowanie osi przysadka-nadnercza, upośledzona tolerancja glukozy, nasilenie cukrzycy, potrzeba zwiększenia dawki insuliny lub doustnych leków przeciwcukrzycowych u diabetyków.
• Zaburzenia okulistyczne: wzrost ciśnienia wewnątrzgałkowego, wtórna jaskra, wytrzeszcz, uszkodzenie nerwu wzrokowego, zaćma podtorebkowa tylnej części soczewki, zaburzenia ostrości widzenia.
• Zaburzenia psychiczne: zawroty i bóle głowy, omamy, psychozy, euforia, zmiany nastroju, objawy zwiększonego ciśnienia wewnątrzczaszkowego.
• Zaburzenia pracy serca: arytmie związane z niskim poziomem potasu, omdlenia, nasilone nadciśnienie, rozerwanie mięśnia serca po niedawnym ataku serca, nagłe zatrzymanie krążenia, przerostowe kardiomiopatia u wcześniaków.
• Zaburzenia metaboliczne i żywieniowe: negatywny bilans azotowy z powodu zwiększonego katabolizmu białek.
• Zaburzenia naczyniowe: zakrzepy i zatory, tłuszczowe zatory, hipercholesterolemia, przyspieszona miażdżyca, zapalenie naczyń z martwicą, zakrzepowe zapalenie żył.
• Zaburzenia krwi: leukocytoza, małopłytkowość, limfopenia.
• Zakażenia: zaostrzenie lub maskowanie objawów infekcji.
• Reakcje immunologiczne: reakcje anafilaktyczne.

Wpływ na prowadzenie pojazdów

Hydrokortyzon może wpływać na umiejętność prowadzenia pojazdów i obsługi maszyn. Aplikacja leku do oka może powodować chwilowe zaburzenia widzenia u niektórych pacjentów. Z kolei przyjmowanie doustnie może skutkować zawrotami głowy i osłabieniem mięśni. Dopiero po zaniku tych efektów, pacjent powinien podejmować czynności takie jak prowadzenie pojazdu czy obsługa maszyn.

Wpływ na ciążę

Lek ma zdolność do przechodzenia przez łożysko. Wysokie dawki tego leku mogą prowadzić do niedoczynności nadnerczy u noworodka. Ponadto, jego stosowanie w czasie ciąży zwiększa ryzyko opóźnionego wzrostu płodu wewnątrzmacicznego lub powstania rozszczepu podniebienia. Przyjmowanie hydrokortyzonu w trakcie ciąży jest dozwolone tylko wtedy, gdy potencjalne korzyści dla matki przekraczają potencjalne ryzyko dla dziecka.

Wpływ na laktację

Stosowanie hydrokortyzonu przez kobiety w trakcie laktacji nie jest wskazane. Lek przenika do mleka matki, co może mieć wpływ na produkcję endogennych glikokortykosteroidów. Przy stosowaniu dużych dawek leku istnieje ryzyko spowolnienia wzrostu niemowlęcia oraz wystąpienia niepożądanych efektów leku. W sytuacji, gdy konieczne jest leczenie glikokortykosteroidami u kobiety karmiącej, dostępne są bezpieczniejsze alternatywy.

Interakcje z lekami

• Hydrokortyzon powoduje retencję sodu i wody, co może prowadzić do stanów obrzękowych. Jego działanie powoduje również utratę potasu, co może zwiększać toksyczność leków nasercowych, jeśli są one stosowane jednocześnie.
• Podczas leczenia  u pacjentów z cukrzycą może być konieczne dostosowanie dawek insuliny lub doustnych leków przeciwcukrzycowych, gdyż zwiększa on stężenie glukozy we krwi.
• Substancja hamuje aktywność układu immunologicznego, co skutkuje zmniejszoną reakcją organizmu na szczepionki i anatoksyny. Równoczesne stosowanie hydrokortyzonu i leków hamujących aktywność esterazy cholinowej stosowanych w miastenii może nasilać ich efekty.
• Jednoczesne stosowanie substancji z lekami przeciwnadciśnieniowymi i moczopędnymi może osłabiać ich działanie. Może również przyspieszać wydalanie salicylanów i innych niesteroidowych leków przeciwzapalnych do moczu, osłabiając tym samym efekt terapeutyczny.
• Fenytoina, fenobarbital, ryfampicyna, piramidon i karbamazepina mogą przyspieszyć metabolizm hydrokortyzonu i osłabić jego działanie.
• Erytromycyna i ketokonazol mogą spowalniać metabolizm substancji, co może wymagać dostosowania jego dawki. 
• Lek może wpływać na działanie doustnych leków przeciwzakrzepowych - zarówno zwiększając, jak i zmniejszając ich efekty. W trakcie równoczesnej terapii tymi lekami, powinna być kontrolowana krzepliwość krwi. 
• Równoczesne podanie cyklosporyny i hydrokortyzonu może zwolnić metabolizm obu leków, nasilając ich działanie. Zanotowano przypadki napadów drgawek u pacjentów przyjmujących jednocześnie dużą dawkę glikokortykosteroidów i cyklosporynę. W takim przypadku, konieczne jest monitorowanie stężenia cyklosporyny i ewentualne korekty dawek. 
• Inhibitory CYP3A, w tym preparaty zawierające kobicystat, mogą zwiększać ryzyko ogólnoustrojowych działań niepożądanych. Łączenie leków powinno być unikane, chyba że korzyści przewyższają zwiększone ryzyko działań niepożądanych związanych z glikokortykosteroidami. W takim przypadku, pacjent powinien być pod stałym nadzorem w celu wykrycia działań systemowych glikokortykosteroidów.

Interakcja z alkoholem

Zaleca się powstrzymanie od spożywania alkoholu podczas leczenia hydrokortyzonem, gdyż może to zwiększyć efekty działania tego leku.

Inne środki ostrożności

• Przyjmowanie hydrokortyzonu może mieć wpływ na skuteczność szczepień opartych na inaktywowanych wirusach z powodu jego działania immunosupresyjnego. Nie zaleca się stosowania szczepionek z żywymi szczepami wirusowymi w trakcie terapii tym lekiem.
• Osoby przyjmujące lek są narażone na ryzyko zapalenia płuc i krwawień z przewodu pokarmowego, zwłaszcza jeśli cierpią na mózgową postać zimnicy.
• U dzieci i młodzieży poniżej 18 roku życia, hydrokortyzon może opóźniać proces wzrostu.
• Przedłużone stosowanie substancji zwiększa ryzyko problemów ze wzrokiem, takich jak jaskra, zaćma podtorebkowa, a także wtórne infekcje grzybicze lub wirusowe. W razie problemów z widzeniem, konsultacja okulistyczna jest konieczna.
• Leczenie w połączeniu z amfoterycyną B może prowadzić do powiększenia mięśnia sercowego i rozwoju niewydolności układu naczyniowego. Lek może zwiększać retencję wody i soli, co może prowadzić do podwyższonego ciśnienia tętniczego. Osoby, które niedawno przebyły zawał mięśnia sercowego, powinny być szczególnie ostrożne przy stosowaniu tego leku.
• Hydrokortyzon może obniżyć poziom potasu w osoczu, co jest szczególnie niebezpieczne dla osób z chorobami sercowo-naczyniowymi. W niektórych przypadkach konieczna może być suplementacja potasu.
• Pacjenci przyjmujący hydrokortyzon muszą zachować ostrożność w przypadku towarzyszących chorób takich jak niewydolność sercowo-naczyniowa, cukrzyca, padaczka, psychoza maniakalno-depresyjna, jaskra, osteoporoza, owrzodzenia błony śluzowej przewodu pokarmowego, wrzodziejące zapalenie jelita grubego, potwierdzone uchyłki jelita, miastenia, niedoczynność tarczycy, opryszczka narządu wzroku, uszkodzenia mięśni po sterydach.
• Stosowanie leku może obniżać odporność i maskować infekcje wirusowe lub bakteryjne. Istnieje ryzyko nietypowego przebiegu infekcji podczas terapii hydrokortyzonem. Osoby z obniżoną odpornością są szczególnie narażone na infekcję wirusem ospy wietrznej. W takim przypadku, zaleca się podanie immunoglobuliny ospy wietrznej.
• Hydrokortyzon może wpływać na płodność mężczyzn, obniżając liczbę i aktywność plemników.
• Osoby z marskością wątroby, niewydolnością nerek, czy innym upośledzeniem czynności wątroby powinny być ostrożne podczas stosowania leku.
• Podczas miejscowego stosowania, należy wziąć pod uwagę możliwość absorpcji hydrokortyzonu przez skórę, co z kolei może prowadzić do systemowych efektów. Jest to szczególnie prawdopodobne w przypadku ciężkich stanów zapalnych skóry, podwyższonej temperatury w miejscu aplikacji, suchości lub cienkiej skóry, a także stosowania opatrunków okluzyjnych. Należy unikać stosowania leku na duże powierzchnie ciała.
• Pacjenci z łuszczycą powinni zachować ostrożność, ponieważ mogą wystąpić powikłania podczas leczenia miejscowego Pisz zawsze od nowa, tak aby było zupełnie inaczej.