Żywokost – właściwości, zastosowanie i przeciwwskazania

Żywokost lekarski to roślina wykorzystywana w wielu produktach kosmetycznych oraz dostępna w większości sklepów zielarskich. Jak działa żywokost i na co może pomóc? Przeczytaj nasz artykuł, aby poznać jego właściwości i dowiedzieć się, jak i kiedy bezpiecznie go stosować.  

Żywokost – ciekawostki i pochodzenie

Żywokost lekarski (z łac. Symphytum officinale L.) znany jest także pod nazwą kosztywał. Należy do rodziny roślin ogórecznikowatych i występuje w Europie, Azji Środkowej, Kanadzie oraz na Alasce i Syberii. 

• To jedna z najstarszych roślin znanych ze swoich właściwości leczniczych. Jej zastosowanie w medycynie naturalnej sięga już czasów starożytnych, kiedy wyciągi z korzenia stosowano m.in. na rany różnego pochodzenia, stany zapalne, a także przepukliny.  
• Na przestrzeni lat możliwości zastosowania w lecznictwie były stopniowo rozszerzane wraz z postępem nauki i wiedzy na temat działania zawartych w nim substancji.  
• Niestety mimo wielu potencjalnych korzyści wynikających ze stosowania żywokostu, jest to roślina bardzo kontrowersyjna, a specjaliści z zakresu medycyny, ziołolecznictwa i toksykologii przestrzegają przed jej nieumiejętnym wykorzystaniem. 

Żywokost – właściwości lecznicze

Żywokost lekarski to roślina o właściwościach leczniczych wykorzystywana w medycynie tradycyjnej od lat. Stosowano ją m.in. jako wsparcie leczenia: 

• Problemów układu oddechowego,  
• Chorób przewodu pokarmowego (w szczególności wrzodów żołądka i dwunastnicy),  
• Złamań, stłuczeń, urazów, 
• Bólów stawowych, mięśniowych, problemów z kręgosłupem, 
• Obfitych miesiączek, 
• Zakrzepów i hemoroidów, 
• Zapalenia krtani, gardła i dziąseł u dzieci i dorosłych, 
• Problemów dermatologicznych.  

Aktualne wyniki badań naukowych nie pozostawiają wątpliwości co do tego, że żywokost lekarski jest rośliną o bardzo bogatym składzie. Zawiera wiele wyjątkowych substancji o szerokim, pozytywnym działaniu na organizm. Na szczególną uwagę zasługują:

• Alantoina – stymuluje regenerację tkanek, przyspiesza gojenie ran, działa przeciwzapalnie, łagodzi ból oraz pomaga utrzymać prawidłowy poziom nawodnienia skóry, 
• Kwas rozmarynowy – wykazuje działanie przeciwzapalne, przeciwutleniające, przeciwwirusowe i przeciwbakteryjne, a także przeciwnowotworowe. Ma też ochronny wpływ na skórę i hepatocyty, czyli komórki wątroby, 
• Kwasy organiczne, np. kawowy, chlorogenowy, p-kumarowy, 
• Saponiny triterpenowe, 
• Taniny katechinowe, 
• Aminokwasy, 
• Minerały: wapń, magnez, cynk. 

Tak bogaty skład sprawia, że żywokost może działać przeciwbólowo, przeciwzapalnie, przeciwobrzękowo, a dodatkowo wspomaga proces regeneracji i łagodzi podrażnienia. Może być skutecznym środkiem w walce z wieloma problemami zdrowotnymi i nieprzyjemnymi dolegliwościami.  

Przełom w badaniach nad możliwościami zastosowania żywokostu lekarskiego w lecznictwie nastąpił w latach 70. XX w. Wówczas odkryto, że oprócz wielu korzystnych i prozdrowotnych substancji zawiera też alkaloidy pirolizydynowe. To związki, które mają silne działanie hepatotoksyczne. Długotrwałe stosowanie żywokostu może więc wiązać się z poważnymi uszkodzeniami komórek wątroby, powstawaniem zwłóknień, a nawet zmian nowotworowych.  

W 2001 r. w Stanach Zjednoczonych całkowicie zakazano wykorzystywania żywokostu do produkcji środków przeznaczonych do stosowania wewnętrznego. Aktualnie zaleca się więc stosować go wyłącznie zewnętrznie na nieuszkodzoną skórę. Wykorzystany w ten sposób może zmniejszać bóle stawowo-mięśniowe, obrzęki oraz pozytywnie wpływać na kondycję skóry przy jednoczesnym niskim ryzyku działań niepożądanych.  

Żywokost w kosmetyce

Żywokost jest szeroko stosowany w kosmetyce, głównie ze względu na swoje właściwości przeciwzapalne i regenerujące.  

• Może być pomocny w łagodzeniu objawów łuszczycy czy atopowego zapalenia skóry oraz działa kojąco na podrażnienia.  
• Kosmetyki powstałe na bazie żywokostu mogą rozjaśniać przebarwienia, wyrównywać koloryt skóry oraz zmniejszać zmiany trądzikowe i widoczność blizn potrądzikowych.  
• Dużą popularnością cieszą się oleje i maści z żywokostu na zmarszczki. Dzięki właściwościom nawilżającym mogą pozytywnie wpływać na elastyczność i sprężystość skóry, a tym samym zapewniać efekt wygładzenia. Warto jednak pamiętać, że jest to głównie działanie objawowe i powierzchowne, a preparaty na bazie żywokostu nie powinny zastępować specjalistycznych produktów o właściwościach przeciwstarzeniowych, które wpływają na głębsze warstwy skóry i przy regularnym stosowaniu przyniosą lepsze efekty.  

Żywokost znajdziesz w wielu kosmetykach i preparatach przeznaczonych do stosowania zewnętrznego. Preparaty na łuszczycę, preparaty na atopowe zapalenie skóry, kosmetyki dedykowane skórze suchej, trądzikowej, maści na ból mięśni i oparzenia słoneczne to produkty, w których często wykorzystuje się właściwości żywokostu lekarskiego i zawartych w nim składników aktywnych. 

Przykładowe preparaty z żywokostem: 

• MyVita, Olej żywokostowy z gojnikiem i podagrycznikiem przeznaczony jest do stosowania zewnętrznego m.in. w przypadku problemów stawowych. W jego składzie występuje olej rzepakowy, ekstrakt z korzenia żywokostu, ekstrakt z gojnika syryjskiego oraz podagrycznika pospolitego, 
• Urazo Terapia, krem z żywokostem do masażu miejsc po złamaniach kości, a także pielęgnacji skóry po usunięciu gipsu, 
• MedFuture Żel DMSO z gojnikiem i żywokostem zawiera dimetylosulfotlenek, czyli organiczny związek o działaniu przeciwbólowym i przeciwzapalnym, gnojnik o właściwościach przeciwdrobnoustrojowych oraz żywokost przyśpieszający regenerację, 
• Coslys krem do mycia rąk z żywokostem  to produkt stworzony z myślą o delikatnej i wymagającej skórze dłoni. W jego składzie znajdziesz ekstrakty z żywokostu i aloesu, które wspierają nawilżenie skóry, 
• Virde Żel Żywokostowy z Jałowcem i MSM zawiera ekstrakty z żywokostu i jałowca oraz metylosulfonometan, czyli naturalną formę organicznej siarki. Preparat może być pomocny w pielęgnacji po stłuczeniach, kontuzjach i złamaniach oraz niwelowaniu siniaków, 
•  Krauterhof, żel z żywokostem lekarskim oprócz żywokostu zawiera też mentol i kamforę. 

Żywokost – zastosowanie w ogrodzie

Oprócz lecznictwa i kosmetologii żywokost jest bardzo ceniony również w ogrodnictwie. Wykorzystuje się go m.in. do przygotowania wyciągów, wywarów i gnojówek, które świetnie sprawdzą się w ochronie roślin przed szkodnikami, a także do nawożenia gleby. Uprawa żywokostu nie jest trudna, jeśli tylko zadbasz o odpowiednie nawodnienie rośliny. Naturalnie rośnie w okolicy podmokłych terenów, dlatego jej częste podlewanie to podstawa.  

Żywokost – przeciwwskazania

Mimo wielu pozytywnych właściwości żywokost może mieć też negatywne działanie na organizm, które potwierdzają liczne badania naukowe. Ze względu na obecność alkaloidów pirolizydynowych o właściwościach hepatotoksycznych w 2001 r. FDA, czyli amerykańska Agencja Żywności Leków, wydała rozporządzenie nakazujące wycofanie z rynku produktów do stosowania wewnętrznego zawierających korzeń żywokostu. Od 2015 r. Europejska Agencja Leków (EMA) dopuszcza na rynek wyłącznie produkty przeznaczone do stosowania zewnętrznego na nieuszkodzoną skórę.  

W Polsce dostępne są jedynie produkty z przetworami z korzenia żywokostu o statusie produktów kosmetycznych. Jeśli chcesz skorzystać z ich właściwości, pamiętaj, aby nie stosować ich na otwarte rany ani uszkodzoną skórę. Zawsze czytaj zalecenia producenta dotyczące sposobu stosowania danego produktu. W zależności od zawartości surowców z żywokostu oraz przeznaczenia danego kosmetyku, niektóre preparaty mogą być niewskazane dla kobiet w ciąży, karmiących piersią oraz dzieci i młodzieży przed ukończeniem 18 roku życia.  

W wielu sklepach zielarskich można bez problemu zakupić susz z korzenia i liści żywokostu lub tłoczony z nich olej. Niestety najczęściej są to produkty o niestandaryzowanej zawartości alkaloidów pirolizydynowych, które nie powinny być stosowane doustnie. Pamiętaj, że przyjmowanie preparatów ziołowych, również tych w pełni naturalnych i domowych, należy skonsultować z lekarzem, zwłaszcza jeśli dodatkowo stosujesz jakąkolwiek farmakoterapię.  

Podsumowanie

Żywokost lekarski to popularna roślina wykorzystywana w lecznictwie, kosmetyce i ogrodnictwie. Ma właściwości regenerujące, łagodzące, przeciwobrzękowe, dzięki czemu sprawdza się m.in. w bólach mięśniowych i problemach skórnych. Niestety ze względu na obecność szkodliwych alkaloidów pirolizydynowych żywokost powinien być stosowany jedynie zewnętrznie na nieuszkodzoną skórę, aby nie powodował niebezpiecznych skutków ubocznych. 

Źródła:

1. Kimel K., Krauze Baranowska M., Skuteczność i bezpieczeństwo stosowania korzenia Symphytum officinale L. – przegląd danych literaturowych, Postępy Fitoterapii, R. 21, cz. 1 (2021), s. 23-32
2. Habior A., Zioła i suplementy diety a ryzyko uszkodzenia wątroby, Gastroenterologia Kliniczna, R. 2, cz. 4 (2012), s. 59-68