Półpasiec u dzieci – przyczyny, objawy i leczenie

Półpasiec jest chorobą zakaźną wywoływaną przez wirusa ospy wietrznej i półpaśca (ang. varicella zoster virus, VZV). Rzadko występuje u dzieci. Stanowi efekt reaktywacji utajonego zakażenia wirusem. Sprawdź, jakie czynniki sprzyjają wystąpieniu półpaśca i jak wygląda półpasiec u dziecka. 

Czy dzieci chorują na półpasiec?

Dzieci mogą zachorować na półpasiec, ale jest to dużo rzadsze zjawisko niż w przypadku dorosłych. Rozpoznanie półpaśca może być opóźnione, bo bolesne pęcherzyki na ciele mają różne podłoże.  Warunkiem koniecznym zachorowania jest wcześniejszy kontakt z wirusem – przechorowanie ospy wietrznej lub (dużo rzadziej) szczepienie na ospę wietrzną w przeszłości.  

Półpasiec u dzieci – przyczyny 

Półpasiec jest wywoływany przez tego samego wirusa, który powoduje zachorowanie na ospę wietrzną. Po wyzdrowieniu z ospy wietrznej wirus pozostaje zwojach nerwów czuciowych w stanie uśpienia. W sprzyjających warunkach może dojść do jego reaktywacji, ponownego namnażania się i wywołania półpaśca. Im młodszy wiek zachorowania na ospę wietrzną, tym większe ryzyko wystąpienia półpaśca w dzieciństwie. 

Reaktywacji wirusa sprzyjają stany osłabiające układ odpornościowy: 

• Choroby nowotworowe i ich leczenie, 
• Choroby autoimmunologiczne, 
• Zaburzenia odporności – wrodzone i nabyte, 
• Leczenie immunosupresyjne – stosowanie glikokortykosteroidów, leki podawane po przeszczepieniu narządów.  

• Na półpasiec mogą chorować dzieci, których matka przebyła ospę, będąc po 20. tygodniu ciąży. Infekcja u matki zwykle nie doprowadza do ospy u dziecka, ale wirus zostaje uśpiony w zwojach nerwowych płodu i we wczesnym okresie życia może się uaktywnić pod postacią półpaśca. 
• W bardzo rzadkich przypadkach pojawienie się półpaśca jest związane z wcześniejszym szczepieniem przeciwko ospie wietrznej. Mimo to, zachorowalność na półpasiec jest niższa po szczepieniu przeciwko ospie wietrznej niż po naturalnym przebyciu ospy wietrznej. 

Półpasiec – objawy u dzieci

Półpasiec manifestuje się jako wykwity skórne na obszarze unerwionym przez jeden nerw czuciowy (dermatom). Czasem zmiany dotyczą nie jednego, a 2-3 sąsiednich dermatomów. Wysypka nie przekracza linii pośrodkowej ciała. 

• U większości dzieci wystąpienie zmian skórnych typowych dla półpaśca poprzedza tzw. okres objawów zwiastunowych. W miejscu, w którym później pojawi się wysypka, może wystąpić świąd, mrowienie, uczucie pieczenia, palenia lub nawet ból (samoistny lub wywoływany przez dotyk). Objawy pojawiają się zwykle 3-4 dni przed wykwitami skórnymi i niekiedy utrzymują się nawet do tygodnia po ustąpieniu wysypki. Dodatkowo może wystąpić złe samopoczucie, osłabienie, bóle głowy i gorączka u dziecka. 
• Wykwity skórne w półpaścu pojawiają się głównie na skórze tułowia, rzadziej kończyn lub głowy. Pierwszymi zmianami skórnymi w półpaścu jest rumieniowo-plamista wysypka. Trwa krótko, więc łatwo ją przeoczyć. Na jej miejsce pojawiają się skupiska grudek, które w ciągu 1-2 dni przekształcają się w pęcherzyki wypełnione przezroczystym lub nieco mętnym płynem. Co 3-7 dni pojawiają się nowe pęcherzyki. Z czasem pęcherzyki żółkną, pękają i pozostawiają bolesne nadżerki i owrzodzenia. Pokrywają się strupami, które po około 2-4 tygodniach odpadają.  
• W przypadku zajęcia skóry głowy zmiany pęcherzykowe mogą wystąpić na błonie śluzowej jamy ustnej. Pozostają po nich owrzodzenia jamy ustnej, które zazwyczaj sprawiają dziecku znaczny dyskomfort i utrudniają przyjmowanie pokarmów i napojów. 

Do szczególnych postaci półpaśca należy: 

• Półpasiec uszny – zmiany obejmują skórę małżowiny usznej, okolicę zamałżowinową, przewód słuchowy zewnętrzny i błonę bębenkową, 
• Półpasiec oczny – zmiany obejmują skórę czoła, powiek oraz spojówkę i rogówkę oka. 

Półpasiec u dzieci – leczenie 

Leczenie półpaśca u dziecka powinieneś skonsultować z lekarzem rodzinnym lub pediatrą.  

• Bardzo łagodne przypadki wymagają jedynie leczenia objawowego. Zalecana jest codzienna kąpiel i stosowanie kosmetyków o łagodnym składzie. W przypadku wysokiej gorączki lub bólu możesz podać dziecku paracetamol. Dawkę leku dostosuj do jego wagi. 
• Z dużą dozą ostrożności stosuj preparaty miejscowe. Możesz użyć na skórę produkty antyseptyczne lub wysuszające. Inne preparaty miejscowe, tj. pudry, maści i papki, mogą doprowadzić do wtórnych bakteryjnych zakażeń wykwitów skórnych. 
• Gdy objawy choroby są bardziej nasilone, lekarz może zalecić do stosowania preparaty o działaniu przeciwwirusowym.Leki przeciwwirusowe (acyklowir, walacyklowir) są stosowane doustnie. Zmniejszają nasilenie objawów, skracają wysiew nowych wykwitów i czas trwania choroby. 

Czy półpasiec jest groźny dla dzieci? 

Niektóre powikłania choroby mogą wystąpić niezależnie od stanu immunologicznego dziecka: 

• Wtórne infekcje bakteryjne zmian skórnych i trudny do wygojenia stan zapalny skóry, 
• Blizny, przebarwienia lub odbarwienia skóry, 
• Znaczny ból, który może utrzymywać się również po ustąpieniu zmian skórnych (neuropatia poinfekcyjna),
• Świąd popółpaścowy. 

Na bardzo ciężki przebieg i powikłania półpaśca są narażone dzieci z upośledzoną odpornością. Jakie są możliwe komplikacje? 

• Powikłania półpaśca ocznego to m.in. bardzo nasilony ból oka, owrzodzenie powiek, zapalenie spojówek, rogówki, błony naczyniowej oka, nerwu wzrokowego, 
• Neurologiczne powikłania półpaśca to m.in. zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych, zapalenie mózgu, porażenie nerwu twarzowego. 

Rozsiew wirusa poza nerwy i zakażenie narządów ciała występuje niemal wyłącznie u dzieci z ciężkimi niedoborami odporności komórkowej. 

Podsumowanie

Chociaż półpasiec rzadko występuje u dzieci, nie można go bagatelizować. Ważne jest szybkie rozpoznanie choroby, właściwa higiena skóry i wdrożenie leczenia farmakologicznego, jeśli okaże się to konieczne. 

Źródła:

1. Kawalec W., Grenda R., Kulus M., Pediatria II, wyd.II, PZWL Wydawnictwo Lekarskie, Warszawa, 2018
2. W. Baran, J. Szepietowski, Terapia w dermatologii, PZWL Wydawnictwo Lekarskie, Warszawa, 2019
3. Duszczym M., Mrukowicz J., Szenborn L., Półpasiec u dzieci i młodzieży, https://www.mp.pl/pediatria/artykuly-wytyczne/artykuly-przegladowe/326569,polpasiec-u-dzieci-i-mlodziezy, [dostęp: 21.04.2024 r.]