Gorączka u dziecka – jakie są przyczyny i jak zbić wysoką temperaturę?

Gorączka u dziecka stanowi jedną z najczęstszych przyczyn konsultacji pediatrycznej. Podwyższona temperatura ciała jest objawem niespecyficznym, najczęściej świadczącym o zakażeniu bakteryjnym lub wirusowym. Poznaj możliwe przyczyny gorączki i dowiedz się, jak w bezpieczny sposób zbić wysoką temperaturę u dziecka.

Przyczyny gorączki u dziecka

Za regulację temperatury ludzkiego ciała odpowiada podwzgórze, gdzie zlokalizowany jest ośrodek termoregulacji. Gorączka to jeden z podstawowych mechanizmów obronnych organizmu. Do wzrostu temperatury ciała dochodzi na skutek przestawienia ośrodka termoregulacji na wyższą temperaturę. Reakcję powodują pirogeny endogenne – związki wydzielane przez walczący z czynnikiem patogennym układ immunologiczny. Główną przyczyną gorączki u dziecka jest zakażenie wirusowe lub bakteryjne, dużo rzadziej grzybicze. Najczęściej ze wzrostem temperatury ciała mamy do czynienia w przebiegu:

• Zakażenia układu oddechowego np.: anginy paciorkowcowej, infekcji wirusowej górnych dróg oddechowych, zapalenia płuc,
• Zapalenia zatok,
• Zapalenia ucha środkowego,
• Zakażenia układu moczowego,
• Powikłań po grypie,
• Grypy żołądkowej,
• Sepsy,
• Chorób zakaźnych wieku dziecięcego: rumienia nagłego, różyczki, ospy wietrznej, odry.

Nieco rzadziej u dzieci może wystąpić gorączka przy alergii lub gorączka jako reakcja po szczepieniu. Długo utrzymujący się wzrost temperatury ciała w postaci stanu podgorączkowego, a nawet gorączki może być spowodowany przez toczący się w organizmie proces autoimmunologiczny lub stanowić objaw rozwijającego się nowotworu np.: chłoniaka Hodgkina.

Ile może trwać gorączka u dziecka?

Gorączka jest objawem niespecyficznym świadczącym o stanie zapalnym toczącym się w organizmie. U dzieci podwyższona temperatura ciała to najczęściej efekt zakażenia. Czas trwania gorączki zależy od wywołującego ją czynnika oraz zastosowanego leczenia.

• W przypadku, gdy podwyższona temperatura ciała jest wywołana przez zakażenie, okres jej utrzymywania się może wynosić od kilku godzin do kilku dni.
• Dużo rzadziej u dzieci mamy do czynienia z gorączką o nieznanej przyczynie. To zespół objawów, którego symptomem jest gorączka przekraczająca 38,3°C, utrzymująca się lub nawracająca przez więcej niż 3 tygodnie, a której przyczyny nie udało się wyjaśnić na podstawie podstawowego postępowania diagnostycznego. Gorączkę o nieznanej przyczynie mogą powodować choroby autoimmunologiczne, nowotwory złośliwe lub niektóre zakażenia, np. gruźlica, infekcyjne zapalenie wsierdzia czy dur brzuszny.

W przebiegu typowej gorączki możemy wyróżnić trzy fazy:

• W fazie pierwszej dochodzi do szybkiego wzrostu temperatury ciała, dziecko staje się mniej aktywne, jest marudne, nie interesuje go zabawa, nie chce jeść, może pojawić się senność,
• W fazie drugiej osiągana jest stała wartość podwyższonej temperatury ciała,
• W fazie trzeciej gorączka ulega stopniowemu obniżeniu, może pojawić się nadmierna potliwość, zimne dreszcze.

Gdzie mierzyć gorączkę u dziecka?

Przyjmuje się, że prawidłowa temperatura ciała wynosi ok. 36,6 - 37,0°C. Nie jest ona więc jedną wartością, a przedziałem wartości.

• Musimy pamiętać o tym, że zmierzona ciepłota ciała nie wszędzie jest jednakowa, a przeprowadzone pomiary w zależności od miejsca i stosowanego termometru mogą dać nieco inne wyniki.
• U dziecka zawsze uznajemy za prawdziwą najwyższą zmierzoną temperaturę.
• O gorączce mówimy wówczas, gdy temperatura ciała mierzona w odbytnicy lub przewodzie słuchowym zewnętrznym przekracza 38°C, natomiast w jamie ustnej – 37,8°C. W przypadku pomiarów prowadzonych pod pachą za gorączkę uznajemy wartość powyżej 37,2°C.
• Zalecanym miejscem pomiaru ciepłoty ciała w zależności od wieku jest:

• Odbytnica u dzieci do 2. roku życia,
• Przewód słuchowy zewnętrzny u dzieci pomiędzy 2. a 5. rokiem życia,
• Jama ustna lub ucho u dzieci po 5. roku życia. 

Pomiar temperatury ciała w dole pachowym lub w okolicy tętnicy skroniowej jest pomiarem przesiewowym. Oznacza to, że jeśli będzie nieprawidłowy, należy go dodatkowo zweryfikować w miejscu zgodnym z wiekiem dziecka.

Jak zbić gorączkę u dziecka?

U dzieci z gorączką zaleca się stosowanie leków przeciwgorączkowych dla dzieci oraz metod fizycznego obniżenia temperatury ciała. Mechanizm działania leków przeciwgorączkowych polega na zahamowaniu produkcji endogennych pirogenów (m.in.: prostaglandyn), które przyczyniają się do przestawienia ośrodka termoregulacji w podwzgórzu na wyższą temperaturę. W celu zbicia gorączki u dzieci stosujemy dwa leki przeciwgorączkowe – ibuprofen i paracetamol. Nie zaleca się stosowania kwasu acetylosalicylowego, zwłaszcza u dzieci poniżej 12. roku życia.

Leki przeciwgorączkowe u dzieci należy stosować zgodnie z pewnymi zasadami:

• Paracetamol w odpowiedniej dawce dostosowanej do masy ciała można podawać już od pierwszych dni życia dziecka, natomiast ibuprofen dopiero po ukończeniu 3. miesiąca życia,
• U dzieci do 12. roku życia lub do osiągnięcia wagi 40 kg paracetamol podaje się w dawce jednorazowej 10-15 mg/kg masy ciała. Lek w tej dawce można podawać co 4-6 godz. U dzieci po 12. roku życia lub ważących powyżej 40 kg dawkowanie leku jest takie same jak u dorosłych. Lek wykazuje działanie przeciwgorączkowe i przeciwbólowe, ale nie przeciwzapalne,
• U dzieci do 12. roku życia lub do osiągnięcia wagi 40 kg, ibuprofen podaje się w dawce jednorazowej 10 mg/kg masy ciała. Lek w tej dawce można podawać co 6-8 godz. U dzieci po 12. roku życia lub ważących powyżej 40 kg dawkowanie leku jest takie same jak u dorosłych. Lek wykazuje działanie przeciwgorączkowe, przeciwbólowe i przeciwzapalne. Nie należy go łączyć z innymi lekami z grupy NLPZ,
• Leki przeciwgorączkowe można podawać przez 3 do 5 dni.

Dobre efekty daje również naprzemienne podawanie ibuprofenu i paracetamolu, szczególnie go gorączka narasta szybko i jest trudna do opanowania. Zaletą tego systemu jest zmniejszenie szansy na przekroczenie maksymalnej tolerowanej dawki leku przeciwgorączkowego. Jednak należy to robić zgodnie z pewnymi zasadami: ibuprofen podajemy co 8 godz., a jeśli pomiędzy jego przyjmowaniem gorączka nie spada, możemy dodatkowo podać paracetamol w odstępie 4-6 godz.. Warto posłużyć się przy tym poniższym przykładem:

• 8:00 pierwsza dawka ibuprofenu,
• 12:00 pierwsza dawka paracetamolu,
• 16:00 druga dawka ibuprofenu,
• 20:00 druga dawka paracetamolu,
• 24:00 trzecia dawka ibuprofenu,
• 00 trzecia dawka paracetamolu.

Od jakiej temperatury zbijać gorączkę u dziecka?

Gorączka jest jednym z mechanizmów obronnych wykorzystywanych przez nasz organizm do walki z zakażeniem. Wzrost temperatury ciała wpływa korzystnie na przebieg infekcji, wzmacnia funkcję komórek układu odpornościowego, dzięki czemu skróceniu ulega czas trwania choroby.

• Nie ma ustalonej wartości temperatury ciała powyżej, przy której należy włączyć leczenie przeciwgorączkowe. 
• Jednak eksperci zalecają jego zastosowanie, gdy temperatura ciała jest wyższa niż 38°C i stanowi źródło dyskomfortu oraz złego samopoczucia dla dziecka. Głównym celem leczenia przeciwgorączkowego, wbrew powszechnej opinii, nie jest obniżenie temperatury do wartości prawidłowej, a polepszenie samopoczucia dziecka.
• Natychmiastowe leczenie przeciwgorączkowe należy podjąć, gdy temperatura ciała przekracza 39,5°C.

Domowe sposoby na gorączkę u dziecka

Do domowych sposobów walki z gorączką u dziecka należą metody fizycznego ochładzania ciała, np. za pomocą okładów z letniej wody przyklejanych na dużą powierzchnię ciała lub kąpieli w wodzie o temperaturze ok. 1°C niższej niż zmierzona temperatura ciała. Zaleca się, by metody fizycznego ochładzania ciała były stosowanie po zażyciu leków przeciwgorączkowych, ponieważ wspomagają ich działanie. W czasie gorączki należy pamiętać o systematycznym pojeniu dziecka. Wzrost temperatury ciała wiąże się z większą utratą wody przez jego organizm, a maluszki są grupą szczególnie narażoną na odwodnienie.

Kiedy gorączka u dziecka jest niebezpieczna?

Wzrost temperatury ciała, do którego dochodzi w czasie gorączki, wiąże się ze zwiększeniem produkcji ciepła, wzrostem zużycia tlenu, wzrostem produkcji dwutlenku węgla i zwiększonym zapotrzebowaniem organizmu na płyny. Choć gorączka jest uznawana za prawidłową reakcję ciała na zakażenie, w niektórych sytuacjach może być niebezpieczna.

Za szczególnie niebezpieczną uznaje się gorączkę:

• Niereagującą na leczenie przeciwgorączkowe,
• Przebiegającą z drgawkami gorączkowymi,
• Z temperaturą przekraczającą 40°C.

W tych przypadkach, a także w razie wystąpienia jakichkolwiek niepokojących Cię objawów u Twojego dziecka, zawsze wskazana jest konsultacja lekarska.

Podsumowanie

Gorączka u dzieci to objaw będący źródłem dużego niepokoju u rodziców. Najczęściej świadczy o toczącym się w organizmie zakażeniu, dużo rzadziej podwyższona temperatura ciała jest objawem nowotworu lub choroby autoimmunologicznej.

Źródła:

1. Tkaczyk, A. Krakowska, Dziecko z gorączką, https://podyplomie.pl/wiedza/stany-nagle/630,dziecko-z-goraczka, [13.05.2023 r.]
2. Kuchar, Gorączka u dzieci, https://www.mp.pl/medycynarodzinna/ekspert/pytania-do-eksperta/180181,goraczka-u-dzieci, [dostęp 13.05.2023 r.]
3. Janeczko J.: Gorączka, [W:] Dziubek Z. (red.): Choroby zakaźne i pasożytnicze, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2012, s. 34–43