Owrzodzenia jamy ustnej – przyczyny, objawy i leczenie

Owrzodzenia w obrębie jamy ustnej stanowią dokuczliwą przypadłość, która sprawia ból i utrudnia przyjmowanie pokarmów. Problem wynika najczęściej z urazów mechanicznych, zaniedbań higienicznych oraz chorób ogólnoustrojowych toczących się w organizmie. Często to niegroźna dolegliwość, z którą możemy walczyć, wykorzystując szeroką gamę preparatów dostępnych w aptekach. Jak leczyć owrzodzenia jamy ustnej? W jaki sposób zapobiegać pojawianiu się bolesnych nadżerek? Sprawdź, co warto wiedzieć!

Przyczyny owrzodzenia jamy ustnej

Owrzodzenia jamy ustnej zazwyczaj pojawiają się po wewnętrznej stronie warg, na błonie śluzowej policzków, języku lub w obrębie dziąseł. Zmiany przybierają postać otwartych ran i mogą sięgać w głąb tkanek, poniżej warstwy mięśniowej.

• Rany powstają w wyniku działania konkretnego czynnika mechanicznego, przygryzienia policzków podczas jedzenia.
• Owrzodzenia to także skutek urazu termicznego po spożyciu zbyt gorącego pokarmu. Ze zmianami mogą borykać się użytkownicy protez zębowych, aparatów ortodontycznych lub kolczyków w języku.
• Często to również wynik niewłaściwej higieny jamy ustnej poprzez zbyt mocne i intensywne szczotkowanie oraz używanie past do zębów o dużej abrazyjności.

Drugą grupą czynników zaliczanych do przyczyn owrzodzeń jamy ustnej są przewlekłe stany chorobowe, takie jak:

• Alergie pokarmowe lub alergie wziewne,
• Niedobory witamin – szczególnie niedobór witaminy A, witaminy C oraz witamin z grupy B,
• Choroby o podłożu wirusowym – opryszczka zwykła, ospa wietrzna, półpasiec, mononukleoza zakaźna, cytomegalia, AIDS,
• Choroby skóry i błony śluzowej – liszaj płaski, przewlekłe wrzodziejące zapalenie w obrębie jamy ustnej, dermatoza pęcherzowa, nabyte pęcherzowe oddzielanie się naskórka,
• Zakażenia grzybicze – histoplazmoza, kryptokokoza,
• Choroby bakteryjne – kiła, martwiczo-wrzodziejące zapalenie dziąseł,
• Choroby układu krwiotwórczego – niedokrwistość, białaczka, chłoniaki,
• Schorzenia stomatologiczne – ropień przyzębia, zapalenie miazgi i kości,
• Zmiany chorobowe o podłożu endokrynologicznym – cukrzyca,
• Choroby tkanki łącznej – toczeń rumieniowaty, reaktywne zapalenie stawów (zespół Reitera),
• Nowotwory jamy ustnej.

Zmiany w obrębie jamy ustnej mogą pojawić się po stosowaniu niektórych środków farmakologicznych o działaniu immunosupresyjnym, cytostatycznych, niesteroidowych leków przeciwzapalnych (ibuprofen, kwas acetylosalicylowy) oraz leków z grupy sulfonamidów. Owrzodzeniom jamy ustnej mogą sprzyjać także czynniki psychologiczne. Osoby cierpiące z powodu stresu lub depresji wykazują większą podatność na występowanie zmian.

Owrzodzenia jamy ustnej – objawy

Owrzodzenia jamy ustnej występują jako pojedyncze lub mnogie zmiany.

• Widoczne są w postaci okrągłych wrzodów, otoczonych czerwonym obrysem. Mogą mieć charakter zapalny z jednoczesnym wysiękiem. Osiągają wielkość od 3 do 10 milimetrów.
• Wywołują duży dyskomfort, często utrudniając spożywanie pokarmów, mówienie czy mycie zębów.
• Najczęściej nie są powodem do niepokoju i po kilku, bądź kilkunastu dniach ustępują samoistnie. W skrajnych przypadkach można zaobserwować nietypowe objawy, takie jak: gorączka, problemy żołądkowo-jelitowe oraz osłabienie organizmu. Tych symptomów nie można bagatelizować, ponieważ mogą sugerować współistnienie poważnej choroby.

Owrzodzenia jamy ustnej dają podobne objawy jak afty czy pleśniawki. Są to jednak zmiany o innym charakterze i podłożu. Afty to rodzaj płytszych owrzodzeń pokrytych włóknistym nalotem o białym lub żółtym zabarwieniu. Afty u dorosłych dzielą się na małe (Mikulicza) i duże (Suttona), afty opryszczkopodobne oraz afty Behceta. Z kolei pleśniawki to zmiany o podłożu grzybiczym. Bardzo często rozpoznanie się pleśniawki u niemowląt.

Leczenie owrzodzeń jamy ustnej

Leczenie owrzodzeń jamy ustnej zależy od przyczyny zmian. Często w zdiagnozowaniu ich podłoża potrzebna jest rozszerzona diagnostyka i konsultacja specjalistów z dziedziny stomatologii, dermatologii oraz laryngologii. Interdyscyplinarne podejście stosuje się szczególnie w przypadkach, kiedy:

• Występuje bardzo silny ból,
• Wrzody w jamie ustnej mają średnicę większą niż 1 cm,
• Wrzody krwawią i nie znikają samoistnie,
• Po wygojeniu owrzodzenia ciągle nawracają,
• Rany w jamie ustnej są powiązane z owrzodzeniami na błonie śluzowej narządów płciowych.

Podczas badania specjalista zwraca szczególną uwagę na kształt oraz wielkość zmiany lub zmian. Równie istotną cechą są brzegi występującej patologii. Mogą być one gładkie lub nierówne i poszarpane. Większość owrzodzeń w jamie ustnej nie wymaga specjalistycznego leczenia.

• Rany w jamie ustnej i towarzyszące im objawy warto złagodzić, stosując środki w formie płynu, żelu czy sprayu. Dzięki odpowiednim składnikom aktywnym przynoszą szybką i długotrwałą ulgę w bólu już po pierwszej aplikacji. Są także skutecznym środkiem w terapii podrażnień wywołanych przez oparzenia, protezy lub aparaty ortodontyczne.
• Na czas gojenia zmian warto pamiętać o regularnym nawadnianiu oraz spożywaniu miękkich, lekkich i przestudzonych potraw. Zaleca się stosować lekkostrawną dietę, opartą na płynnych posiłkach i produktach miękkich, jak makarony czy ryż, a także unikać gazowanych napojów oraz drażniących i kwaśnych potraw.
• W terapii owrzodzeń jamy ustnej należy również zadbać o eliminację czynnika drażniącego. Jeśli jest nim np. nawyk przegryzania policzków lub zbyt agresywne szczotkowanie, trzeba pracować nad jego zmianą, co pozwoli w przyszłości ograniczyć występowanie nieprzyjemnych dolegliwości.
• Mając na uwadze niedobory witamin, warto zadbać o odpowiednią ilość przyjmowanych witamin z grupy B oraz żelaza. Wyrównanie braków często ogranicza nawroty owrzodzeń jamy ustnej.
• Chociaż zmiany nie są zaraźliwe, w momencie ich występowania zaleca się omijanie dużych skupisk ludzi oraz powstrzymywanie się od czułych gestów w relacjach z bliskimi.

Domowe sposoby na owrzodzenia jamy ustnej

Jak radzić sobie ze stanami zapalnymi w jamie ustnej? Warto sięgnąć po naturalne sposoby, które pomogą szybciej pozbyć się zmian, a co najważniejsze – zapobiegać powstawaniu nowych owrzodzeń w przyszłości. W skład domowych metod leczenia wchodzą:

• Odpowiednia higiena jamy ustnej – owrzodzenia w jamie ustnej są niezwykle uciążliwe ze względu na towarzyszący im ból. Nierzadko do jednego z objawów zalicza się trudny do wyeliminowania nieprzyjemny zapach z ust. W łagodzeniu tego pomoże częste mycie zębów, używanie płynów do płukania jamy ustnej (należy wybierać te bez alkoholu w składzie) oraz nitkowanie zębów za pomocą specjalnych nici dentystycznych. W celu kontroli uzębienia raz jamy ustnej należy co najmniej raz w roku odwiedzać dentystę, a także korzystać z profesjonalnej higienizacji zębów,
• Unikanie używek – niekorzystne działanie na kondycję jamy ustnej wykazują papierosy. Na skutek długotrwałego palenia zęby palacza zmieniają swoje zabarwienie – stają się żółte i przebarwione, a na ich powierzchni w bardzo szybkim czasie odkłada się ciemny nalot. Zrezygnowanie z palenia i używania innych wyrobów tytoniowych może zmniejszyć problem owrzodzeń jamy ustnej,
• Ziołowe płukanki – w celu zmniejszenia nieprzyjemnych objawów bólowych można zastosować również płukanki ziołowe na bazie szałwii lekarskiej, rumianku, tymianku oraz korzenia prawoślazu. Działają one ściągająco i przeciwzapalnie na błonę śluzową jamy ustnej.

Podsumowanie

Nabłonek pokrywający jamę ustną posiada ogromne możliwości naprawcze. Dzięki temu jego uszkodzenia goją się dużo szybciej niż rany na skórze i najczęściej nie pozostawiają blizn. Owrzodzenia jamy ustnej, które wynikają z błahych uszkodzeń mechanicznych lub pojawiają się nie częściej, niż raz w roku, nie powinny być powodem do niepokoju. Jeśli jednak zmiany utrzymują się powyżej 3 tygodni lub ciągle powracają, to wskazanie do wizyty u specjalisty. Nie można bagatelizować przewlekłych zmian, gdyż mogą stanowić jeden z objawów nowotworu lub innej poważnej choroby.

Źródła:

1. Waśniewska-Okupniak, W. Szyfter, Diagnostyka zapaleń jamy ustnej z nadżerkami i owrzodzeniami błony śluzowej, Polski przegląd otorynolaryngologiczny, 2015, https://otorhinolaryngologypl.com/api/files/view/5044.pdf, [dostęp: 18.05.2023 r.]
2. Nowak, R. Górska, J. Dwilewicz-Trojaczek, Współczesne możliwości w diagnozowaniu aft nawracających, Nowa Stomatologia 2002
3. Jańczuk, Choroby błony śluzowej jamy ustnej i przyzębia, Wydawnictwo PZWL, 2013.