Lęk separacyjny u dziecka – jak się objawia i jak sobie z nim radzić?

Silna więź emocjonalna występująca pomiędzy dzieckiem a rodzicem (najczęściej mamą) jest czymś naturalnym. Zdarza się jednak, że potrzeba bliskości zaczyna utrudniać codzienne funkcjonowanie rodziny. Jednym z częściej spotykanych problemów jest tzw. lęk separacyjny u dziecka. W artykule podpowiadamy, jak sobie z nim radzić. 

Lęk separacyjny u dziecka – kiedy? 

Wzajemna interakcja, bliskość fizyczna i emocjonalna, czułe głaskanie, przytulanie i zabawy, spełnianie podstawowych potrzeb dziecka, takich jak karmienie czy pielęgnacja – wszystkie te czynniki już od momentu narodzin kształtują silną więź między mamą a dzieckiem. Przywiązanie do rodzica jest czymś zupełnie naturalnym, zwłaszcza w okresie wczesnego dzieciństwa, a moment, w którym bliska osoba znika z pola widzenia malca, może budzić jego niepokój. Czym więc jest lęk separacyjny? 

• O lęku separacyjnym mówimy wtedy, gdy strach przed rozłąką jest niewspółmierny do sytuacji, wieku dziecka i etapu rozwoju, a dodatkowo powoduje znaczne utrudnienia w codziennym funkcjonowaniu rodziny.  
• Pojawia się zazwyczaj pomiędzy 7. a 9. miesiącem życia, a więc na etapie jednego ze skoków rozwojowych u niemowlaka, podczas którego dziecko wyraźnie dąży do bliskości z głównym opiekunem i sygnalizuje swoją tęsknotę. Nie ma przy tym znaczenia, czy maluch na chwilę został sam, czy pod opieką innej osoby. 
• Po pewnym czasie więź między mamą a dzieckiem zaczyna słabnąć, maluch oswaja się z brakiem ciągłej bliskości.Zaczyna też rozumieć, że nieobecność „ukochanego” rodzica jest tylko chwilowa. Przełomowy może być okres tzw. buntu dwulatka, kiedy maluch zaczyna być świadomy swojej odrębności, a chęć niezależności okazuje wybuchami złości, płaczem i krzykiem. W tym czasie, ulubionym słowem staje się „nie!”. 

Warto jednak wiedzieć, że lęk separacyjny może pojawić się również w późniejszym wieku. U starszych dzieci strach przed rozstaniem występuje zazwyczaj wskutek istotnych zmian w jego życiu, z którymi nie potrafi sobie poradzić, takich jak choroba członka rodziny, rozwód rodziców, zmiana miejsca zamieszkania, narodziny rodzeństwa, pójście do przedszkola czy zmiana szkoły. Oswojenie się z nową sytuacją wymaga czasu, jednak lęk powinien być jedynie pewnym etapem przemijającym wraz z dalszym rozwojem dziecka. Przedłużający się lęk separacyjny u starszego dziecka może zamienić się w stany lękowe wymagające specjalistycznej pomocy psychologicznej. 

Lęk separacyjny u dziecka – objawy 

Objawy lęku separacyjnego występują w różnym nasileniu w zależności od wieku dziecka.  
 

• Charakterystycznym symptomem u niemowląt jest płacz i wyraźna panika w momencie rozłąki z rodzicem, nawet wtedy, gdy tylko na chwilę zniknie z zasięgu jego wzroku. Nierzadko towarzyszą mu również problemy z zasypianiem, niespokojny sen lub nagłe wybudzenia oraz utrata apetytu.  
• U starszych dzieci i nastolatków objawy lęku separacyjnego mają zazwyczaj charakter poznawczo-emocjonalny oraz somatyczny. Wśród najczęstszych symptomów wymienia się: 
  • Niechęć do przebywania z dala od bliskiej osoby, 
  • Silne reakcje emocjonalne w momencie separacji, takie jak wybuchy płaczu lub złości, brak interakcji z innymi osobami, apatia i smutek, 
  • Nieuzasadnione zamartwianie się o życie i zdrowie rodzica, 
  • Unikanie spania poza domem, 
  • Nawracające koszmary senne, 
  • Zniekształcenia poznawcze, czyli wymyślanie pesymistycznych scenariuszy i nieproporcjonalne do faktycznego zagrożenia obawy przed negatywnymi wydarzeniami, np. zgubieniem się, niemające poparcia w faktach, 
  • Unikanie chodzenia do szkoły lub przedszkola, niechęć przed opuszczaniem domu, 
  • Objawy somatyczne, takie jak złe samopoczucie, biegunka, bóle głowy czy wymioty. 

Jak leczyć lęk separacyjny u dziecka? 

Lęk separacyjny u niemowląt jest typowym etapem rozwoju, który trzeba po prostu przetrwać. Dążenie do bliskości z rodzicem zapewnia dziecku poczucie bezpieczeństwa i poprawia komfort psychiczny, dlatego tak ważne jest, by wykazać się dużym zrozumieniem. Czy można całkowicie zapobiec pojawieniu się lęku separacyjnego u niemowlaka? Wiele zależy od indywidualnego usposobienia dziecka, jednak z całą pewnością można je przygotować na ewentualną rozłąkę metodą małych kroczków. Zwłaszcza jeśli mama planuje powrót do pracy, a co się z tym wiąże – dziecko będzie musiało pozostawać pod opieką niani, babci lub pójść do żłobka.  
 

• Jednym ze sposobów jest zabawa w „a kuku”, podczas której dziecko uczy się przewidywania, że osoba, której nie widzi przez chwilę, powróci ponownie, co pozwala maluchowi na stopniowe zrozumienie stałości i przewidywalności otaczającego go świata. 
• Dobrym rozwiązaniem podczas oswajania lęku separacyjnego są również krótkie wyjścia na kilka minut i pozostawianie maluszka pod opieką innej osoby. Rozstania powinny odbywać się w dobrej atmosferze, aby utrwalić przekonanie, że nawet gdy opiekun odchodzi na chwilę, zawsze wraca. 
• Warto zrezygnować z prób przyzwyczajania dziecka do nieobecności mamy podczas jego choroby i gdy malec jest głodny lub zmęczony. Podczas procesu niewskazane są również próby „odsmoczkowania” malucha, ponieważ to właśnie smoczek może być największym przyjacielem dziecka – pozwoli się wyciszyć i uspokoić podczas stresującej sytuacji. Przykładem smoczka dynamicznego jest Lovi Botanic Boy, smoczek silikonowy dynamiczny, powyżej 18 miesiąca życia. 
• Jeśli, mimo wszystko, maluch zaczyna płakać, czasem wystarczy zająć jego uwagę krótką rozmową, włączeniem znajomej melodyjki lub zabawą ulubioną przytulanką. Na etapie ząbkowania wsparciem może być Jellystone Designs silikonowy gryzak sensoryczny mała tęczowa wieża składający się z kolorowych elementów przyciągających wzrok i zachęcających do nauki nowych umiejętności. 

W sytuacji, gdy maluch nadal jest karmiony piersią, problematyczne staje się nie tylko oswojenie malca z brakiem rodzica, ale także kwestia zapewnienia pokarmu podczas nieobecności mamy. Nieocenioną pomocą są specjalne akcesoria dla dzieci. Wśród przykładowych akcesoriów do karmienia można wymienić m.in. Medela Swing Flex, laktator elektryczny naśladujący naturalny odruch ssania maluszka, co pobudza laktację, Canpol Babies, butelka dla niemowląt posiadająca smoczek 3m+ wykonany z wysokiej jakości silikonu i zaworek antykolkowy oraz Canpol, podgrzewacz do butelek 77/050 + butelka różowa ułatwiający utrzymanie pokarmu w odpowiedniej temperaturze.  

W przypadku starszych dzieci pewien poziom lęku przed rozstaniem z bliskimi jest naturalny, uzasadniony i nie powinien budzić niepokoju. Jednak, gdy lęk się nasila lub nie ustępuje w miarę upływu czasu, utrudniając codzienne funkcjonowanie dziecka, może to wskazywać na lęk separacyjny wymagający wsparcia psychologa lub psychiatry dziecięcego. Główną formą leczenia jest terapia poznawczo-behawioralna, a przy dużym nasileniu konieczne może być wprowadzenie farmakoterapii. Jeśli u źródła lęku separacyjnego leżą problemy w rodzinie, np. rozwód rodziców, zaleca się odbycie terapii rodzinnej. 

Sprawdź witaminy i minerały dla dzieci. 

Podsumowanie 

Lęk separacyjny u dziecka to trudny moment w rozwoju pociechy, podczas którego jest wręcz „przyczepiona” do głównego opiekuna, najczęściej do mamy, i najchętniej nie schodziłaby jej z rąk, a wszelkie próby rozdzielenia skutkują buntem, płaczem i paniką. U starszych dzieci lęk pojawia się często wskutek traumatycznych przeżyć, z którymi nie potrafi poradzić sobie w inny sposób. Niezależnie od wieku, ważne jest zachowanie cierpliwości, wspierające rozmowy i zapewnienie dziecku

Źródła:

1. M. Witas, Lęk separacyjny u dzieci, https://www.poradniamielec.pl/wp-content/uploads/2018/02/Lek-separacyjny-u-dzieci.pdf [dostęp 20.04.2024 r.]
2. M. Dąbkowska, Lęk przed separacją w dzieciństwie, https://www.sciencedirect.com/science/article/abs/pii/S0031393907704079 [dostęp 20.04.2024 r.]
3. Feriante J, Torrico TJ, Bernstein B. Separation Anxiety Disorder. 2023 Feb 26. In: StatPearls [Internet]. Treasure Island (FL): StatPearls Publishing; 2024 Jan–. PMID: 32809628., https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/32809628/ [dostęp 20.04.2024 r.]