Sepsa (posocznica) – przyczyny, objawy i leczenie

Według CDC (Centers for Disease Control and Prevention – Centra Zapobiegania i Kontroli Chorób) zapadalność na sepsę w Stanach Zjednoczonych wynosi 1,7 mln rocznie. W Polsce brakuje dokładnych danych na ten temat, ale liczbę przypadków szacuje się na 0,65/1000 osób. Co to jest sepsa i skąd się bierze? Wyjaśniamy! 

Co to jest sepsa? 

Sepsa (dawniej: posocznica) jest zagrażającym życiu stanem medycznym.  

• To gwałtowna i uogólniona dysfunkcja narządowa spowodowana zaburzoną reakcją organizmu na zakażenie. 
• W wyniku sepsy dochodzi do powstania rozległego stanu zapalnego, który może prowadzić do poważnego uszkodzenia narządów, a nawet śmierci.  
• Kiedy do Twojego organizmu dostają się drobnoustroje, układ odpornościowy mobilizuje się do walki i próbuje je zwalczyć. Czasem jednak dochodzi do załamania tych mechanizmów. Odpowiedź na zakażenie wymyka się spod kontroli i układ odpornościowy zaczyna uszkadzać tkanki i narządy. 

Jak długo rozwija się sepsa? 

Czas potrzebny do rozwinięcia sepsy zależy od wielu czynników, takich jak:  

• Ogólny stan zdrowia pacjenta,  
• Rodzaj drobnoustroju,  
• Szybkość wdrożenia leczenia.  

Od początkowych objawów infekcji do rozwoju sepsy mogą minąć zaledwie 12-24 godziny, chociaż ciężka reakcja organizmu może się też rozwijać stopniowo. 

Sepsa – przyczyny 

Sepsa jest wywoływana przez drobnoustroje. Najczęściej są to bakterie oraz ich toksyny, ale mogą to być również grzyby i wirusy. Co ciekawe, rodzaj drobnoustrojów nie zawsze decyduje o przebiegu sepsy i ich obecność we krwi. Nie jest też warunkiem koniecznym do jej wystąpienia. 

Infekcja, która doprowadzi do sepsy, może rozwinąć się w wielu narządach ciała, takich jak np.: 

• Układ oddechowy – zapalenie płuc, 
• Układ moczowy – infekcje dróg moczowych, 
• Ośrodkowy układ nerwowy – zapalenie mózgu, rdzenia kręgowego, opon mózgowo-rdzeniowych, 
• Skóra – rany, oparzenia, wkłucia, 
• Układ pokarmowy – zapalenie wyrostka robaczkowego, pęcherzyka żółciowego, zapalenie otrzewnej i stany zapalne jelit. 

W warunkach pozaszpitalnych sepsę najczęściej wywołują patogeny o dużej zjadliwości, np. meningokoki i pneumokoki. Nawet niewielka ilość tych bakterii może doprowadzić do szybkiego załamania stanu zdrowia.  

Na zachorowanie na sepsę w warunkach szpitalnych są narażone osoby obciążone czynnikami ryzyka, do których zaliczamy m.in.: 

• Wiek powyżej 65. roku życia,  
• Noworodki, niemowlęta i kobiety w ciąży, 
• Osłabienie układu odpornościowego, np. nowotwór, zakażenie wirusem HIV, 
• Choroby przewlekłe tj. cukrzyca, choroby nerek, otyłość, 
• Pobyt w oddziale intensywnej terapii lub długi pobyt w szpitalu, 
• Niedawne przebycie ciężkiej operacji lub poważnej choroby. 

Do typowo szpitalnych (jatrogennych) czynników ryzyka sepsy zalicza się m.in.: 

• Mechaniczną wentylację płuc,  
• Cewnik w pęcherzu moczowym, kaniule i cewniki naczyniowe, dreny,  
• Żywienie pozajelitowe,  
• Rany i odleżyny, 
• Przetaczanie zanieczyszczonych preparatów krwi i płynów. 

Sepsa – objawy 

Jak objawia się sepsa? W początkowej fazie jej rozpoznanie może być bardzo trudne i niczym nie różnić się od podstawowych symptomów przeziębienia czy nieżytu żołądkowo-jelitowego. Warto zwrócić uwagę na dynamiczny rozwój objawów. 

Niezależnie od wieku sepsa może objawiać się jako: 

• Poważnie pogorszone samopoczucie i ogólne osłabienie, 
• Brak oddawania moczu w przeciągu ostatnich 12-24 godzin, 
• Uporczywe wymioty i brak przyjmowania pokarmów, a także nasilona biegunka, 
• Podwyższona lub obniżona temperatura ciała (>38℃ lub <36℃), 
• Ciepła i spocona skóra lub skóra bardzo zimna, 
• Znaczne obrzęki lub ból wokół skaleczenia bądź rany. 

U niemowląt i małych dzieci rozpoznanie zaburzeń mogących doprowadzić do sepsy jest utrudnione. Co powinno wzbudzić Twoją czujność? 

• Blada lub sina skóra i błony śluzowe, 
• Krwotoczna wysypka, która nie blednie przy ucisku, 
• Trudności w oddychaniu – chrząkanie, bardzo szybki oddech, zaciąganie mięśni międzyżebrowych, duszność, 
• Słaby płacz, inny od normalnego płaczu Twojego dziecka, 
• Znaczna senność, trudności w wybudzeniu dziecka, 
• Osłabienie zainteresowania normalnymi czynnościami, tj. jedzenie i zabawa. 

W przypadku sepsy u dorosłych w podeszłym wieku również zwróć uwagę na objawy utrudnienia oddychania, wygląd skóry i obecność wysypki. Ponadto mogą pojawić się zaburzenia świadomości, zdezorientowanie oraz niewyraźna, bełkotliwa mowa. 

Jeśli uważasz, że Ty lub osoba, którą się opiekujesz, ma objawy mogące sugerować początek rozwoju sepsy, skontaktuj się z najbliższą placówką medyczną! 

Sepsa – leczenie 

Leczenie sepsy jest ukierunkowane na zatrzymanie zakażenia, utrzymanie pracy narządów oraz kontrolowanie ciśnienia krwi.  

• Leczenie przeciwdrobnoustrojowe polega na podawaniu antybiotyków, co powinno być poprzedzone pobraniem materiału do badań mikrobiologicznych. Początkowo podaje się leki o szerokim spektrum działania, a po zidentyfikowaniu drobnoustroju, który wywołał infekcję, leczenie powinno być celowane. Jeśli to możliwe, należy zlikwidować ognisko zakażenia – usunięcie zakażonych kaniul i cewników oraz wycięcie zakażonych tkanek lub narządów (np. opróżnienie ropnia, usunięcie wyrostka robaczkowego). 
• Leczenie przyczynowe idzie w parze z leczeniem objawowym mającym na celu podtrzymanie czynności narządów. Kluczowe jest dożylne podawanie dużej ilości płynów. Do zadań intensywnej opieki w sepsie należy także podtrzymywanie oddychania i krążenia za pomocą leków, tlenu i aparatury medycznej. 
• W niektórych przypadkach konieczne są dializy (leczenie nerkozastępcze), insulinoterapia, przetaczanie krwi i preparatów krwiopochodnych, leczenie przeciwzakrzepowe oraz podawanie kortykosteroidów do zmniejszenia odpowiedzi zapalnej organizmu. 

Sepsa – rokowanie 

Rokowanie w sepsie zależy przede wszystkim od wyjściowego stanu pacjenta oraz szybkiego rozpoczęcia podawania płynów i antybiotyków. Większość chorych wymaga leczenia w oddziałach intensywnej opieki medycznej. Sepsa jest śmiertelna i nawet 50% przypadków zachorowań może zakończyć się zgonem. Osoby, które przeżyły sepsę, mogą długotrwale cierpieć z powodu jej powikłań. 

Sepsa – powikłania 

Powikłania sepsy nie należą do rzadkości. Często są poważne i zagrażające życiu.  

• Wstrząs septyczny – ciężka postać sepsy, w której występuje niebezpiecznie niskie ciśnienie krwi. Jeśli nie jest szybko leczone, doprowadza do niewydolności wielonarządowej i śmierci.  
• Zaburzenia krzepnięcia krwi. Możliwe jest zarówno nieprawidłowe krwawienie, jak i nadmierne krzepnięcie. 
• Powikłania neurologiczne obejmują epizody majaczenia i dezorientacji, a w cięższych przypadkach wystąpienie drgawek i śpiączki. 
• Infekcje wtórne. 
• Ostra niewydolność oddechowa. 
• Zatorowość płucna. 
• Niewydolność nerek, wątroby, serca i płuc. 
• Martwica tkanek w przypadku sepsy przebiegającej z wykrzepianiem wewnątrznaczyniowym (najczęściej sepsa meningokokowa). 

Istnieje ryzyko, że powikłania będą się utrzymywały długotrwale po zakończeniu leczenia. Mówi się wówczas o zespole poseptycznym, którego objawy mogą utrzymywać się latami, nawet do końca życia. Do obrazu klinicznego należą: 

• Bóle mięśniowo-stawowe,  
• Zaniki mięśni, zmęczenie,  
• Lęk i depresja,  
• Problemy ze snem,  
• Przetrwałe uszkodzenie narządów,  
• Ograniczenie zdolności do uczenia się, zapamiętywania i trudności z koncentracją. 

Czy sepsa jest uleczalna? 

Całkowite wyleczenie sepsy i zakażenia, które ją wywołało, jest możliwe. Największą szansę na pełne wyzdrowienie bez powikłań daje wczesne zdiagnozowanie sepsy i jej leczenie. W ciężkich przypadkach, u osób z wieloma czynnikami ryzyka i w przypadku infekcji wybitnie zjadliwym drobnoustrojem, nawet pomimo dobrze dobranego i intensywnego leczenia, śmiertelność sepsy i odsetek występowania powikłań są bardzo wysokie. 

Podsumowanie 

Wczesne rozpoznanie objawów sepsy i szybka interwencja medyczna to kluczowe działania w postępowaniu w przypadku sepsy. Istotna jest wiedza, że części infekcji, a co za tym idzie, punktów wyjścia do rozwoju sepsy, można zapobiegać. Kluczowe znaczenie mają szczepienia obowiązkowe i zalecane. Sepsa nie jest zaraźliwa, ale patogeny przyczyniające się do jej rozwoju tak. Chroń siebie i bliskich, a w razie występowania niepokojących Cię objawów, szukaj pomocy medycznej. 

Źródła:

1. Jaeschke R., Jankowski M., Kübler A., Sepsa i wstrząs septyczny, Medycyna Praktyczna, https://www.mp.pl/interna/chapter/B16.II.18.7,  [dostęp: 12.04.2024 r.], 
2. Grenda R., Kawalec W., Ziółkowska H., Pediatria. Tom 2, wyd. II, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa, 2018,
3. Kalendarz szczepień ochronnych 2024, Powiatowa Stacja Sanitarno-Epidemiologiczna w Kutnie, https://www.gov.pl/web/psse-kutno/kalendarz-szcezpien-ochronnych-2024, [dostęp: 14.04.2024 r.],
4. CDC, Sepsis Is The Body’s Extreme Response To An Infection, Centers for Disease Control and Prevention, https://www.cdc.gov/sepsis/what-is-sepsis.html, [dostęp: 14.04.2024 r.].