Biegunka – kiedy się pojawia i jak ją leczyć?

Problemy żołądkowo-jelitowe mogą pokrzyżować nawet najlepiej zaplanowany urlop. Każdego roku od 20 do 50% turystów, którzy wyjeżdżają do krajów o niższym standardzie sanitarno-higienicznym dotyka biegunka podróżnych. Aby uniknąć nieprzyjemności, lepiej znać jej leczenie i profilaktykę.

Objawy biegunki

Farmaceutka Irmina Turek wyjaśnia:

„Objawy biegunki to przede wszystkim zbyt częste (powyżej 3 razy na dobę) oddawanie stolca. Oprócz częstotliwości w przebiegu biegunki typowa jest także konsystencja stolca (płynna lub półpłynna) oraz jego objętość (większa niż zwykle). 

Ile trwa biegunka? W zależności od tego, jak długo utrzymują się objawy, rozwolnienie możemy podzielić na ostre lub przewlekłe. Jeśli symptomy utrzymują się do 14 dni, występuje biegunka ostra, a jeśli powyżej 30 dni przewlekła. Biegunkę o pośredniej długości trwania objawów określa się jako przetrwałą”. 

Rodzaje i przyczyny biegunki

Biegunka podróżnych

Biegunka na wakacjach najczęściej dotyka turystów, którzy podróżują do krajów tropikalnych i subtropikalnych: państw Ameryki Środkowej i Południowej, Afryki, Azji Południowej, jak również na Bliski Wschód, do Chin czy Rosji. Biegunka podróżnych jest o tyle powszechna, że w różnych częściach świata możesz usłyszeć jej lokalne przydomki: „zemsta Faraona” w Egipcie czy „zemsta Montezumy” w Meksyku.

Głównymi winowajcami biegunki podróżnych są bakterieEscherichia coli, Shigella, Salmonella, Camphylobacter, a rzadziej wirusy i pasożyty. Bardzo łatwo możesz się nią zarazić – wystarczy, że napijesz się nieprzegotowanej wody lub zjesz owoce kupione na ulicznym bazarku.

Podstawową kwestią, o której warto pamiętać, jest częste mycie rąk, szczególnie przed posiłkami i po skorzystaniu z toalety. Ta krótka czynność może Cię uchronić przed zepsutym urlopem spędzonym w toalecie. Dowiedz się, w jaki sposób leczyć zatrucie pokarmowe domowymi sposobami.

Biegunka wynikająca z działań niepożądanych przyjmowanych leków

Irmina Turek wymienia dalej:

„Jeśli kiedykolwiek z uwagą wczytałeś się w ulotkę informacyjną od stosowanych leków, to zapewne zwróciłeś uwagę, że nagminnie wśród ich częstych działań niepożądanych wymienia się różnego rodzaju dolegliwości pokarmowe. Dlatego też biegunka, jeśli nie wiąże się z infekcją, to bardzo często jest efektem stosowania leków na inne schorzenia. 

Jakie leki najczęściej powodują biegunkę? Przede wszystkim są to antybiotyki, niektóre preparaty obniżające ciśnienie krwi, część leków przeciwdepresyjnych, czy niesteroidowe środki przeciwzapalne, tak często stosowane w życiu codziennym. Dodatkowo biegunkę mogą wywołać również leki na nadkwasotę, cukrzycę, czy niedoczynność tarczycy. 

To tylko część substancji, która może spowodować przyspieszony pasaż jelitowy i częste wizyty w toalecie. Objaw ten zwykle powinien pojawić się już na początku terapii i może, ale nie musi ustąpić w trakcie leczenia. Należy pamiętać, aby informować lekarza prowadzącego o każdych działaniach niepożądanych, jakie zaobserwujesz u siebie w trakcie wdrażania leczenia nowym preparatem.

Przeczytaj, jak działają niesteroidowe leki przeciwzapalne.

Biegunka związana z zatruciem toksynami

Dopadła Cię biegunka po jedzeniu? Rozwolnienie może być jednym z objawów zatrucia grzybami, ale nie tylko. Występuje także jako symptom zatrucia alkoholem, czy chociażby środkami owadobójczymi. 

Biegunka zapalna

U podłoża występowania biegunki mogą leżeć również choroby związane ze stanem zapalnym dróg pokarmowych. Pojawia się ona w przebiegu takich schorzeń jak: wrzodziejące zapalenie jelita grubego, choroba Leśniewskiego i Crohna, czy różnego rodzaju stanów zapalnych jelita grubego. Dodatkowo biegunka zapalna będzie wiązać się z występowaniem nowotworów jelit.

Sprawdź, na czym polega zespół złego wchłaniania.

Biegunka tłuszczowa

Rozwolnienie może być wynikiem problemów z trawieniem tłuszczy. Choroby, jakie wiążą się z zaburzeniem prawidłowego przetwarzania przez układ pokarmowy tłuszczu to m.in. zewnątrzwydzielnicza niewydolność trzustki, rozrost bakteryjny jelita cienkiego, czy problemy z funkcjonowaniem wątroby. Dodatkowo schorzenia przyczyniające się do zaburzeń trawienia, które mogą powodować biegunkę to celiakia, choroba niedokrwienna jelit, czy choroba Whipple’a.

Dowiedz się, co to jest celiaklia. 

Biegunka sekrecyjna

Ten rodzaj biegunki wynika ze zwiększonego wydzielania do światła jelita elektrolitów i wody. Jego przyczyną mogą być niektóre leki (w ten sposób działa wiele substancji przeczyszczających), nadmiar kwasów żółciowych, czy nowotwory wpływające na uwalnianie hormonów. 

Biegunka osmotyczna

Biegunka osmotyczna wynika z obecności w jelitach składników trudno wchłanianych. Najczęściej powstaje w sytuacji, kiedy dochodzi do nieprawidłowości w trawieniu składników pokarmów na wyższych poziomach układu pokarmowego. Z reguły jest skutkiem tego, że do jelita grubego docierają nieprzetrawione węglowodany i dochodzi w nim do fermentacji bakteryjnej. 

Efekt takiej fermentacji stanowi wytworzenie się związków osmotycznie czynnych, które hamują wchłanianie wody z jelita, przez co zostaje jej dużo w formującej się masie kałowej. Ten rodzaj biegunki mogą wywołać również stosowane w nadmiernej ilości leki przeczyszczające o działaniu osmotycznym, takie jak: makrogole, czy laktuloza oraz składniki spożywcze np. ksylitol, czy sorbitol.

To tylko niektóre typy dolegliwości i czynniki, które mogą spowodować rozwolnienie. Objawy te są wywoływane często przez wiele innych chorób lub problemów. Biegunki niejednokrotnie wiążą się także ze stresem, nietolerancjami pokarmowymi, czy chociażby stanami zapalnymi w obrębie przewodu pokarmowego.

Pojawiła się u Ciebie biegunka bez innych objawów?

W każdym przypadku kiedy rozwolnienie utrzymuje się dłużej i nie wiadomo z czego wynika, należy przeprowadzić dokładną diagnostykę”. 

Leczenie biegunki z użyciem podręcznej apteczki

Biegunka ma zwykle łagodny przebieg, a objawy powinny samoistnie ustąpić w ciągu kilku dni. Niemniej jednak rozwolnienie często zmusza wielu turystów do zmiany swoich planów lub przerwania podróży służbowych. Jak leczyć, gdy organizm dotyka odwodnienie?

Każda apteczka nie tylko ta, którą zabierasz w podróż, powinna być zaopatrzona w:

1. Elektrolity

W aptece elektrolity na biegunkę kupisz w formie saszetek lub tabletek musujących. Są one podstawową metodą leczenia objawowego biegunki. W 1.fazie terapii uzupełniasz utracone płyny, a potem stosujesz leczenie podtrzymujące – polega to na uzupełnianiu elektrolitów i lekkostrawnej diecie.

2. Probiotyki 

Zaopatrz się w preparaty ze szczepami Saccharomyces boulardii lub Lactobacillus rhamnosus GG. Badania wskazują, że wdrożenie probiotyków skraca czas biegunki o 1 dzień. 

Farmaceutka Irmina Turek dodaje:

„Najczęściej probiotyki dla dzieci i niemowląt występują w formie kropli doustnych, kul, saszetek, czy kapsułek, które można otworzyć i wymieszać ich zawartość z sokiem, czy jogurtem. Natomiast probiotyki dla dorosłych przeważnie dostępne są w kapsułkach, ale w przypadku biegunki można również postawić na formę saszetek, żeby dodatkowo nawodnić organizm podczas przyjmowania probiotyków”. 

3. Preparaty przeciwbiegunkowe

Leki na biegunkę to np. loperamid lub węgiel aktywny. Warto sotosować je po każdym wodnistym stolcu przez kilka dni.

4. Środki dla dzieci

Irmina Turek kontynuuje:

„To jakie leki zastosować u dziecka, zależy od jego wieku, np. preparaty z loperamidem można podać pociechom powyżej 6 r.ż. Co w przypadku młodszych dzieci? Od 2 r.ż wolno stosować leki na biegunkę dla dzieci z diosmektytem, a od 3 miesiąca życia preparaty z racekadotrylem. Należy jednak pamiętać, że biegunka u maluchów to dużo groźniejsza przypadłość niż u dorosłych, gdyż znacznie szybciej i łatwiej dochodzi do odwodnienia organizmu. Dlatego niezbędne jest optymalne nawadnianie dziecka, i w razie zaostrzonych objawów wizyta u pediatry”. 

Sprawdź, jak leczyć biegunkę u dziecka.

W swojej praktyce aptecznej spotkałam się z sytuacją, gdy pacjent kupuje przed podróżą antybiotyk tak, żeby wykorzystać go w sytuacji turystycznej biegunki. Antybiotyk oczywiście dobiera lekarz, po analizie sytuacji epidemiologicznej w rejonie planowanej podróży. Takie postępowanie ma swoje uzasadnienie, bo 85% biegunek ma podłoże bakteryjne.

Leczenie biegunki pod okiem lekarza

Konsultację z lekarzem lub nawet leczenie szpitalne warto wdrożyć wtedy, kiedy biegunka drastycznie osłabia organizm bądź cierpisz na silne bóle brzucha, a w stolcu pojawia się krew. Jeżeli męczą Cię wymioty, masz zaburzenia świadomości, bóle głowy i niewydolność nerek, lekarz może włączyć nawadnianie dożylne.

Z wizytą u lekarza nie powinny zwlekać kobiety w ciąży oraz pacjenci z cukrzycą i chorobami serca. Co więcej, na odwodnienie są również szczególnie narażone małe dzieci i seniorzy po 65. roku życia.

Sprawdź, jak rozpoznać odwodnienie u dziecka.

W zagranicznej placówce szpitalnej nie obawiaj się bariery językowej, bo równie dobrze możesz się porozumieć „na migi”. W krajach tropikalnych biegunka jest na tyle powszechna, że lekarze i pielęgniarki są na nią wyczuleni i otwarcie podchodzą do dolegliwości turystów.

Co robić, aby zapobiec biegunce?

Kiedy planujesz wyjazd do krajów o podwyższonym ryzyku bakteryjnej biegunki, bądź po prostu chcesz zapobiec jej pojawieniu się, pamiętaj o kilku prostych wskazówkach:

1. Jedz produkty i dania ze sprawdzonego, higienicznego źródła, zwracaj uwagę na czystość pomieszczeń sklepowych i unikaj „ulicznego jedzenia”.
2. Pij przegotowaną wodę, bo wysoka temperatura redukuje ilość szkodliwych bakterii.
3. Wybieraj napoje butelkowane, które nie noszą śladów wcześniejszego otwarcia.
4. Jedz gorące potrawy, które zostały przyrządzone w temperaturze co najmniej 60 stopni Celsjusza.
5. Unikaj nabiału i surowych potraw, a jeśli już jesz owoce, to umyj je wcześniej przegotowaną wodą i zawsze obieraj ze skórki.

Domowe sposoby na rozwolnienie

Farmaceutka Irmina Turek dopowiada:

„Czasami leki nie wystarczą. Kiedy dokuczają Ci objawy rozwolnienia, odpowiednia dieta może je złagodzić. Warto stawiać na produkty lekko strawne i dobrze tolerowane – sprawdzą się gotowane warzywa i sucharki lub lekkie pszenne pieczywo. W problemach z biegunką pomoże również napar z owoców borówki czy czernicy. Suszone owoce borówki można zakupić w większości aptek”. 

Wiesz już, jak radzić sobie z biegunką!

Biegunka to dolegliwość, która daje się we znaki zarówno dorosłym, jak i dzieciom – często uniemożliwiając komfortowe podróżowanie. W większości przypadków jesteśmy w stanie poradzić sobie z nią samodzielnie. Jednak, gdy występuje długotrwała biegunka, a objawy budzą nasze wątpliwości, należy koniecznie skonsultować się z lekarzem. Rozwolnienie może bowiem prowadzić do poważnych konsekwencji zdrowotnych.

Źródła:

1. Gajewski P., Szczeklik A., Interna Szczeklika.

2. Mutschler, Farmakologia i toksykologia, Wyd. III polskie, red. Buczko W., MedPharm Polska, Wrocław 2013.

3. DuPont H.L., Acute infectious diarrhea in immunocompetent adults, N. Engl. J. Med., 2014.