Szkarlatyna (płonica) u dziecka – przyczyny, objawy i leczenie

Szkarlatyna (płonica) to ostra choroba zakaźna przebiegająca z zapaleniem gardła, gorączką i wysypką. Jest wywoływana przez bakterie paciorkowce – te same, które są odpowiedzialne za anginę paciorkowcową. Jak wygląda szkarlatyna u dziecka i jak ją leczyć? Sprawdź! 

Szkarlatyna u dzieci – czy jest zaraźliwa? 

Szkarlatyna jest chorobą zakaźną. 

• Do zakażenia dochodzi przede wszystkim poprzez kontakt osobą chorą, rzadziej poprzez kontakt z bezobjawowym nosicielem.  
• Infekcja szerzy się drogą kropelkową poprzez kontakt z wydzieliną górnych dróg oddechowych i śliną (kaszel, kichanie, używanie tych samych sztućców i naczyń, pocałunki) oraz przez przedmioty i pokarmy zakażone przez chorego. 
• Zachorowania dotyczą najczęściej osób między 5. a 15. rokiem życia. Najbardziej narażone  są dzieci, które znajdują się w pobliżu chorych. Do zakażenia dochodzi najczęściej w przedszkolach i żłobkach. W przypadku zakażeń domowych źródłem patogennych bakterii są inni chorujący domownicy – najczęściej dzieci.  
• Okres wylęgania choroby to 12 godzin – 5 dni. Nie towarzyszą mu żadne objawy, ale tuż przed pojawieniem się pierwszych symptomów, chory zaczyna zarażać.  
• Okres zakaźności trwa ok. 24 godziny od rozpoczęcia skutecznego leczenia antybiotykiem lub około 7 dni po ustąpieniu objawów, jeśli leczenie nie było stosowane.

Szkarlatyna – objawy u dzieci 

Jak zaczyna się szkarlatyna u dziecka? Początek jest nagły, a rozwój objawów dość dynamiczny.  

•  Jako pierwsze pojawiają się gorączka, dreszcze, wymioty i nudności, biegunka oraz ból głowy. Gorączka u dziecka w pierwszych dwóch dniach choroby sięga nawet 40℃, a potem stopniowo ulega obniżeniu. 
• Kolejno pojawia się zapalenie gardła i migdałków podniebiennych, które wygląda jak typowa angina. Gardło jest żywoczerwone (płonące – stąd druga nazwa choroby, czyli płonica). Język najpierw jest pokryty białawym nalotem, który stopniowo ustępuje od brzegów w kierunku środka. Po ok. 4-5 dniach język staje się czerwony i znajdują się na nim dobrze widoczne brodawki wyglądem przypominające powierzchnię maliny (język malinowy). Na podniebieniu mogą być widoczne czerwone plamki (wybroczyny). Nie występuje ani katar, ani kaszel. Węzły chłonne z przodu szyi mogą być powiększone i bolesne przy dotyku. 
• Zazwyczaj po 24-48 godzinach od początku objawów ogólnych pojawia się wysypka. Rzadko występuje wraz z pierwszymi objawami zakażenia. Jest drobnogrudkowo-plamista. Wygląda jak małe, wypukłe i barwne guzki (od bladoróżowych po czerwone). Zaczyna się na klatce piersiowej i brzuchu, a potem rozprzestrzenia się na resztę ciała. Na twarzy widoczny jest rumień. Skóra wokół ust i między fałdami nosowo-wargowymi jest wolna od zmian. W naturalnych zgięciach skóry, czyli w zgięciach łokciowych, podkolanowych i między fałdami skóry na brzuchu wysypka układa się linijnie. Skóra jest szorstka i sucha – mówi się, że w dotyku przypomina papier ścierny. Wysypka utrzymuje się przez kilka dni i w miarę jej ustępowania najczęściej pojawia się łuszczenie skóry na twarzy i tułowiu, a po około 2-3 tygodniach także na dłoniach i stopach. 

Szkarlatyna – leczenie u dzieci

Leczenie szkarlatyny może odbywać się w warunkach domowych. Wskazaniem do przyjęcia do szpitala jest ciężki stan dziecka, wystąpienie powikłań oraz brak możliwości przyjmowania leków doustnie. 

• Podstawą leczenia jest właściwa antybiotykoterapia. Lekiem pierwszego rzutu jest penicylina V (fenoksymetylopenicylina). Podaje się ją doustnie w stałych odstępach czasowych przez 10 dni. Dawka preparatu jest dostosowana do wagi dziecka. W przypadku uczulenia na penicyliny lekarz wybierze dla Twojego dziecka inny skuteczny lek. Nie przerywaj terapii antybiotykiem wcześniej, nawet jeśli ustąpią objawy płonicy! Podczas antybiotykoterapii stosuj probiotyki o ochronnym działaniu na florę jelitową. 
• Jakie korzyści daje leczenie szkarlatyny antybiotykiem? 
  • Skraca czas występowania objawów choroby, 
  • Zmniejsza okres zakaźności i prawdopodobieństwo przeniesienia choroby na inne osoby, 
  • Zmniejsza ryzyko wystąpienia powikłań. 
• W leczeniu szkarlatyny stosuje się także leki mające za zadanie zmniejszanie objawów choroby: leki przeciwbólowe, przeciwgorączkowe oraz tabletki na ból gardła o miejscowym działaniu przeciwzapalnym i przeciwbólowym. W przypadku leków o działaniu przeciwbólowym i przeciwgorączkowym (np. paracetamol) pamiętaj o dostosowaniu dawki preparatu do wagi Twojego dziecka. W zależności od zdolności Twojego dziecka do połknięcia tabletek możesz mu podawać lek w formie tabletek doustnych lub syropu. Jeśli w ogóle nie chce przyjąć tych leków doustnie, możesz też wypróbować doodbytnicze czopki. 
• Należy pamiętać o odpowiednim nawodnieniu, zwłaszcza w przypadku wysokiej gorączki i jeśli występują nasilone wymioty lub biegunka u dziecka. W aptece znajdziesz gotowe elektrolity, które można podawać dzieciom. 
• Skóra przy szkarlatynie może być podrażniona i swędzieć, więc wymaga dobrej pielęgnacji. Należy unikać zbyt mocnego szorowania i stosowania agresywnych kosmetyków. Wybieraj mydła i inne preparaty do mycia o łagodnym składzie. Szczególnie dokuczliwa może być wysypka na brzuchu u dziecka, ponieważ to miejsce jest stale drażnione przez szwy ubrań i łatwo dostępie do drapania. W aptece możesz znaleźć delikatne hipoalergiczne kremy o działaniu nawilżającym, które ukoją dolegliwości. Stosuj je według zaleceń producenta. Upewnij się, że paznokcie dziecka są krótko przycięte, żeby skóra nie była uszkadzana przez drapanie. 

Jak długo trwa szkarlatyna u dzieci? 

Czas trwania szkarlatyny zależy od wielu czynników, z czego najważniejsze to nasilenie infekcji i czas od początku objawów do wdrążenia antybiotykoterapii. Od początku objawów do wystąpienia płoniczej wysypki mija zazwyczaj 24-28 godzin i wraz z pozostałymi symptomami utrzymuje się przez około tydzień. Znamiona choroby pod postacią osłabienia czy złuszczania się skóry mogą się występować jeszcze przez kilka tygodni.  

Szkarlatyna – powikłania u dzieci

Kiedyś szkarlatynę uważano za poważną chorobę wieku dziecięcego, ale dzięki leczeniu antybiotykami stała się mniej groźna. Nie oznacza to, że nie może gość do powikłań tej choroby.  

Czym grozi nierozpoznana szkarlatyna u dziecka i jej nieleczenie? 

1. Powikłania ropne – pojawiają się wcześnie i są to m.in.: ropień okołomigdałkowy, ropne zapalenie węzłów chłonnych szyjnych, ropne zapalenie ucha środkowego, ropne zapalenie wyrostka sutkowatego (znajduje się za uchem) i ropne zapalenie zatok przynosowych. 
2. Powikłania nieropne, immunologiczne – pojawiają się po kilku tygodniach i należą do nich gorączka reumatyczna i ostre kłębuszkowe zapalenie nerek. 
3. Inne powikłania, rzadkie: zapalenie płuc, sepsa, zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych. 

Szkarlatyna – jak zapobiegać? 

Nie ma szczepionki, której stosowanie mogłoby zapobiegać występowaniu anginy i szkarlatyny, dlatego w zapobieganiu tych schorzeń duże znaczenie ma unikanie kontaktu z osobami prezentującymi objawy chorobowe.  

• Żeby zapobiegać infekcjom, pamiętaj o częstym myciu rąk i przestrzeganiu podstawowych zasad higieny.
• Wspieraj układ immunologiczny swojej pociechy przez cały rok. Najlepiej sprawdzi się zdrowa i dobrze zbilansowana dieta bogata we wszystkie potrzebne składniki odżywcze. W aptekach znajdziesz witaminy na odporność dla dzieci, ale ich stosowanie powinieneś wcześniej omówić z lekarzem rodzinnym lub pediatrą. 

Jeśli Twoje dziecko prezentuje objawy choroby, powinieneś je poddać czasowej izolacji i nie posyłać go do przedszkola czy szkoły. Dzięki temu możesz zapobiec rozprzestrzenianiu się choroby na inne dzieci. Po 24 godzinach antybiotykoterapii szkarlatyna przestaje być zaraźliwa. 

Podsumowanie

Objawy szkarlatyny mają charakter dynamiczny i nagły. Pojawienie się wysypki szkarlatynowej na ciele Twoje dziecka powinno skłonić Cię do konsultacji z medykiem. Rozpoznanie choroby i włączenie antybiotykoterapii to szansa na szybki powrót dziecka do pełni sił.  

Źródła:

1. Kawalec W., Grenda R., Kulus M., Pediatria II, wyd.II, PZWL Wydawnictwo Lekarskie, Warszawa, 2018
2. Murray P.R., Rosenthal K.S., Pfaller M.A., Mikrobiologia, wyd. II polskie, Edra Urban & Partner, Wrocław, 2018
3. Płonica (szkarlatyna), http://www.mp.pl/social/chapter/B01.XI.D.6.1., [dostęp: 21.04.2024 r.]