Zaburzenia barwnikowe skóry – czym są i jak powstają?

Kolor skóry zależy od melaniny ‒ pigmentu, który wytwarzany jest przez wyspecjalizowane komórki skóry, jakimi są melanocyty. Synteza melaniny w skórze jest regulowana przede wszystkim przez czynniki genetyczne i ilość ekspozycji na światło słoneczne. W wyniku różnych czynników może dochodzić do zaburzenia pracy melanocytów i do powstawania zaburzeń barwnikowych skóry. 

Zaburzenia barwnikowe skóry – co to jest? 

Zaburzenia barwnikowe skóry, zwane także zaburzeniami pigmentacji, obejmują zmiany koloru skóry, co jest spowodowane nieprawidłową produkcją lub rozmieszczeniem melaniny. 

Do zaburzeń barwnikowych skóry zalicza się przebarwienie skóry (hiperpigmentacja, zwiększona pigmentacja) i odbarwienie skóry (hipopigmentacja, zmniejszona pigmentacja). Zmiany mogą być wrodzone lub nabyte w trakcie życia. Mogą lokalizować się na niewielkiej powierzchni, jak i zajmować skórę całego ciała. 

Do przyczyn zaburzeń zabarwienia skóry zalicza się: 

• Czynniki genetyczne – ponad 100 genów może wpływać na koloryt skóry, 
• Ekspozycja na słońce – zarówno ostra, jak i przewlekła, 
• Stosowanie niektórych leków – w tym doustnych środków antykoncepcyjnych, fenytoiny, niektórych antybiotyków, 
• Zmiany hormonalne w organizmie – zaburzenia związane z pracą kory nadnerczy, ciąża, okres menopauzy, 
• Związek z niektórymi chorobami skóry – np. atopowe zapalenie skóry, łuszczyca, łupież biały, łupież pstry, łuszczyca grudkowa, trądzik u dorosłych i u dzieci, 
• Poddawanie skóry zabiegom kosmetologicznym – np. peelingi chemiczne, dermabrazja. 

Zaburzenia barwnikowe skóry – rodzaje 

Najprostszy podział zaburzeń barwnikowych obejmuje obecność nadmiaru lub niedoboru pigmentu w skórze. 

Zaburzenia barwnikowe związane z przebarwieniem skóry to: 

• Przebarwienia pozapalne. Pojawiają się w miejscach, które doznały urazu lub w których występował stan zapalny (np. w przebiegu łuszczycy, trądziku). Mają postać ciemno zabarwionych i nieregularnych plam. 
• Plamy soczewicowate. Są efektem ostrej lub przewlekłej ekspozycji na słońce. Mają nieregularny kształt, zabarwienie od jasnożółtego do brunatnego i gładką powierzchnię. Obejmują przede wszystkim twarz, ręce, przedramiona, klatkę piersiową, plecy i podudzia. 
• Plamy koloru kawy z mlekiem (café au lait). Jasnobrązowe plamy o wielkości 1-20 cm. Najczęściej występują na skórze tułowia. Występują od urodzenia lub pojawiają się we wczesnym dzieciństwie. Mogą występować w przebiegu chorób o podłożu genetycznym, np. nerwiakowłókniakowatości. 
• Ostuda (melasma). Znacznie częściej występuje u kobiet, zwłaszcza kobiet w ciąży i przyjmujących doustne środki antykoncepcyjne, które nie stosują ochrony przeciwsłonecznej. Przebarwienia pojawiają się na skórze eksponowanej na promieniowanie słoneczne. Plamy są dobrze odgraniczone, mają nieregularny brzeg („wyżarty przez mole”) i zabarwienie jasnobrązowe, brązowe lub szare. 
• Piegi. Ostro odgraniczone plamki o średnicy 1-2 mm i barwie od czerwonej do jasnobrązowej. Typowo lokalizują się na skórze twarzy, szyi, ramion, przedramion i klatki piersiowej. Ich obecność jest uwarunkowana genetycznie i pojawiają się w dzieciństwie. 

Zaburzenia barwnikowe związane z odbarwieniem skóryto 

• Bielactwo nabyte. Jego przyczyny nie są do końca poznane. Zakłada się, że w odbarwieniu skóry uczestniczy układ immunologiczny, ponieważ z tym zaburzeniem często występują inne choroby o podłożu autoimmunologicznym (np. cukrzyca typu 1, choroba Addisona, nadczynność tarczycy – choroba Gravesa-Basedowa). Odbarwione plamy i plamki są ostro odgraniczone i mają tendencję do zlewania się. Najczęściej pojawiają się na skórze twarzy (wokół ust i powiek), w fałdach skórnych (okolice pachwinowe i pachowe), na rękach i stopach oraz w okolicach genitalnych. 
• Odbarwienia pozapalne. Odbarwione plamy i plamki o różnych wielkościach pojawiają się w miejscach istniejących wcześniej zmian zapalnych skóry, np. w przebiegu atopowego zapalenia skóry czy łuszczycy. 
• Łupież pstry. Spowodowany zakażeniem drożdżakiem Malessezia spp. Pod wpływem promieni słonecznych powstają odbarwienia w miejscach inwazji drożdżaka z przebarwieniem skóry otaczającej. Najczęstszym umiejscowieniem jest klatka piersiowa, plecy, brzuch, szyja i owłosiona skóra głowy. 

Zaburzenia barwnikowe skóry – jak leczyć? 

Zmiany barwnikowe zawsze powinny być zbadane przez lekarza, ponieważ niekiedy mogą maskować inne poważniejsze zaburzenia, np. zaburzenia hormonalne i zmiany nowotworowe skóry. Dobrym nawykiem jest coroczna wizyta u dermatologa w celu kontroli wszystkich znamion i zaburzeń barwnikowych. 

W zapobieganiu zaburzeń bardzo ważne jest leczenie podstawowych schorzeń skóry, czyli np. pielęgnacja skóry z atopowym zapaleniem lub stosowanie maści na łuszczycę podczas występowania blaszek łuszczycowych. 

Niezwykle istotna jest ochrona skóry przed promieniowaniem słonecznym. Zaleca się, żeby kremy do opalania z filtrem były stosowane przez cały rok – nawet w zimowe i pochmurne dni. Wybieraj preparaty o wskaźniku protekcji i w ciągu dnia reaplikuj krem na skórę zgodnie z zaleceniami producenta. Jeśli planujesz aktywności w wodzie, wybieraj formuły wodoodporne. 

Wśród innych metod terapii znajdują się 

• Miejscowe retinoidy, 
• Miejscowe preparaty z kwasem azelainowym, 
• Peelingi chemiczne, 
• Laseroterapia, 
• Fototerapia, 
• Krioterapia, 
• Chirurgiczne usunięcie, 
• Kremy na bielactwo i łupież pstry. 

Podsumowanie 

Zaburzenia barwnikowe skóry to przede wszystkim defekt kosmetyczny, który dla jednych nie stanowi żadnego problemu, z kolei dla innych może być powodem pogorszenia samooceny. Pamiętaj o bezwzględnej ochronie przeciwsłonecznej, a terapię zaburzeń pigmentacji konsultuj z wykwalifikowanym specjalistą.  

Źródła:

1. Jabłońska S., Majewski S., Choroby Skóry i Choroby Przenoszone Drogą Płciową, wydanie I – 5 dodruk, PZWL Wydawnictwo Lekarskie, Warszawa 2010
2. Olszewska M. (red.), Rakowska A. (red.), Rudnicka L. (red.), Sar-Pomian M. (red.), Współczesna Dermatologia 2, wydanie I, PZWL Wydawnictwo Lekarskie, Warszawa 2022
3. Dada N., Livieratos M., Plensdorf S., Pigmentation disorders: diagnosis and management, American Family Physician, 2017
4. Karaman D., Karaman R., Jibreen A., Thawabteh A., Thawabteh A.M., Skin Pigmentation Types, Causes and Treatment – A Review, Molecules, 01.2023