Cytomegalia w ciąży – przyczyny, objawy i leczenie. Jak można się zarazić cytomegalią w ciąży?

Zakażenie wirusem cytomegalii (CMV, cytomegalovirus) u kobiet ciężarnych zwykle przebiega bezobjawowo, ale może być przyczyną wrodzonych zakażeń  płodu prowadzących do jego uszkodzenia. Dowiedz się, jakie ryzyko niesie ze sobą zakażenie wirusem CMV w ciąży i czy wpływa na dalszy rozwój dziecka. 

Co to jest cytomegalia w ciąży?

Cytomegalia w ciąży to zakażenie wirusem cytomegalii.  

• To patogen typowo ludzki – można się nim zarazić tylko od drugiego człowieka. Jest rozpowszechniony na całym świecie, a infekcje nie mają wahań sezonowych. 
• Wirusem CMV jest zakażona większość ludzi. Ponad połowa osób dorosłych ma kontakt z tym patogenem przed 40. rokiem życia, ale większość nie jest tego świadoma, ponieważ choroba najczęściej przebiega bezobjawowo lub z łagodnymi objawami i ustępuje bez leczenia.  
• Po zakażeniu wirusem patogen pozostaje w organizmie do końca życia, a zdrowy układ odpornościowy utrzymuje go pod kontrolą. Zdarza się, że wirus ulega reaktywacji – najczęściej w stanach znacznie upośledzających odpowiedź immunologiczną organizmu. W ciągu swojego życia człowiek może zostać zarażony więcej niż jednym szczepem wirusa cytomegalii. 

Zakażenie wirusem CMV w ciąży zwykle nie stanowi ryzyka dla kobiety ciężarnej. Istnieje jednak prawdopodobieństwo przeniesienia wirusa na płód, co prowadzi do zakażenia noworodka. Wrodzone zakażenie wirusem cytomegalii jest najczęstszą przyczyną zakażeń wrodzonych i może nieść ze sobą długotrwałe negatywne skutki dla dziecka, tj. niedosłuch czuciowo-nerwowy i niepełnosprawność o podłożu neurodegeneracyjnym. 

Cytomegalia w ciąży – jak można się zarazić?

Wirus CMV rozprzestrzenia się szybko i łatwo.  

• Jego źródłem są ludzkie płyny ustrojowe: wydzielina z jamy ustnej i gardła, mocz, nasienie, wydzielina szyjki macicy i pochwy, mleko kobiece i łzy.  
• Do zakażenia tym wirusem może dojść po transfuzji krwi i preparatów krwiopochodnych oraz podczas przeszczepiania narządów.  
• Kobiety w ciąży najczęściej zarażają się poprzez kontakt ze śliną i moczem małych dzieci, zwłaszcza ich własnych. 

Cytomegalia w ciąży – objawy 

Cytomegalia w ciąży w zdecydowanej większości przypadków przebiega bezobjawowo. Jeśli masz prawidłową odporność, Twój organizm będzie zwalczał wirusa tak, że nie zauważysz jego obecności. U części osób możliwe jest wystąpienie objawów podobnych do mononukleozy zakaźnej:

• Gorączka, 
• Bóle mięśni, 
• Złe samopoczucie, 
• Ból głowy, 
• Powiększenie węzłów chłonnych, 
• Ból gardła, 
• Wysypka skórna, 
• Powiększenie wątroby i/lub śledziony. 

U ciężarnych ze znacznie upośledzoną odpornością może pojawić się: zapalenie płuc, zapalenie siatkówki, zapalenie przełyku, zapalenie okrężnicy i zapalenie mózgu. 

Czy cytomegalia w ciąży jest groźna dla dziecka?

Cytomegalia w ciąży może mieć charakter pierwotnego zakażenia, reaktywacji wcześniejszego zakażenia lub ponownego zakażenia innym szczepem wirusa. We wszystkich przypadkach może dojść do zakażenia płodu. 

• Ryzyko przeniesienia cytomegalowirusa na rozwijający się płód jest największe w przypadku zakażenia pierwotnego i wynosi nawet do 35%.  
• To, jak niebezpieczny jest wirus dla dziecka, zależy od tego, kiedy kobieta ciężarna się nim zaraziła. Ryzyko wzrasta wraz z wiekiem ciążowym, ale najpoważniejsze konsekwencje dla rozwoju płodu i potem dziecka ma cytomegalia w I trymestrze ciąży. Może dojść wówczas do poronienia lub uszkodzenia mózgu i innych narządów u płodu.  
• Objawy wrodzonej cytomegalii u noworodka to m.in.: małogłowie, mała masa urodzeniowa, powiększenie wątroby i śledziony, żółtaczka u noworodka i nieprawidłowości w badaniach laboratoryjnych krwi. Do długotrwałych następstw zakażenia należy m.in. niedosłuch czuciowo-nerwowy (jedno- lub obustronny), zaburzenia narządu wzroku i opóźnienie umysłowe. 

Jak wygląda diagnostyka cytomegalii w ciąży?

Wśród polskich rekomendacji jak dotąd nie znajduje się informacja o badaniach przesiewowych wykrywających cytomegalię w ciąży. Są jednak sytuacje, w których Twój lekarz ginekolog może Cię skierować na taką diagnostykę: 

• Miałaś potwierdzony kontakt z osobą zakażoną wirusem CMV, 
• Pracujesz w laboratorium i miałaś kontakt z wydzielinami, w których obecny był cytomegalowirus, 
• Wystąpiły u Ciebie objawy mogące sugerować zachorowanie na cytomegalię, 
• Stwierdzono nieprawidłowości u płodu w prenatalnym badaniu ultrasonograficznym, które mogłyby sugerować wrodzoną cytomegalię (np. wady mózgu, zaburzenia wzrastania płodu, powiększenie wątroby i obecność zwapnień w wątrobie, płyn w worku osierdziowym). 

Jako pierwsze robi się badania z krwi, które wykrywająprzeciwciała przeciwko cytomegalii w ciąży. Przeciwciała to białka produkowane przez układ odpornościowy, których rolą jest zwalczanie tego patogenu. Pod kątem zakażenia bada się krew na obecność przeciwciał: 

• W klasie IgM – powstają na wczesnym etapie infekcji i mogą wskazywać na niedawne lub aktywne zakażenie, 
• W klasie IgG – pojawiają się później, wskazują na przeszły kontakt z wirusem. 

Jakie są możliwe kombinacje oznaczeń i co one oznaczają? 

• IgG (-), IgM (-) – prawdopodobny brak zakażenia wirusem cytomegalii, 
• IgG (-), IgM (+) – prawdopodobne świeże zakażenie wirusem, 
• IgG (+), IgM (+) – prawdopodobne niedawne zakażenie wirusem – należy określić awidność przeciwciał cytomegalii w ciąży, 
• IgG (+), IgM (-) – brak kontaktu z wirusem w ostatnim czasie, kobieta przebyła zakażenie w przeszłości.  

Awidność oznacza siłę wiązania przeciwciała z antygenem. Innymi słowy, określa, jak mocno organizm jest zmobilizowany do zwalczania zakażenia. Jeśli mamy do czynienia ze świeżym zakażeniem, to układ opornościowy dopiero „uczy się” informacji o nowym patogenie, więc awidność przeciwciał jest niska. Po dłuższym czasie od zakażenia układ odpornościowy „nabiera wprawy” w produkcji przeciwciał, które skutecznie zwalczają patogen, czyli o wyższej awidności.  

Kombinacja wyniku przeciwciał IgG (+), IgM (+) oraz niska awidność przeciwciał również wskazują na świeże zakażenie wirusem cytomegalii. 

Leczenie cytomegalii w ciąży

Jak dotąd nie powstały skuteczne metody zapobiegania zakażenia wirusem cytomegalii w ciąży i nie stosuje się też leków przeciwwirusowych na cytomegalię w ciąży.  

• Ważna jest profilaktyka zakażenia, która opiera się na przestrzeganiu podstawowych zasad higieny i unikaniu kontaktów z dziećmi w okresie około- i pokoncepcyjnym.  
• Jeśli planujesz ciążę warto, żebyś porozmawiała ze swoim ginekologiem o tym, jak wzmocnić odporność organizmu i o tym jak wzmocnić układ immunologiczny u dorosłych. W aptekach znajdziesz dostępne bez recepty witaminy na odporność lub leki na odporność, ale pamiętaj, żeby w okresie ciąży nie przyjmować żadnych preparatów bez wcześniejszej konsultacji z lekarzem! 
• W razie wystąpienia objawów zakażenia u kobiety ciężarnej leczenie CMV w ciąży opiera się na stosowaniu leków przeciwbólowych, przeciwgorączkowych, przeciwzapalnych i na czasowej rezygnacji z nadmiernej aktywności fizycznej. Wiele leków jest przeciwwskazanych do stosowania w ciąży! Bezpieczeństwo preparatów omawiaj z lekarzem lub farmaceutą.  

Podsumowanie

Zakażenie wirusem cytomegalii przebiega u większości kobiet ciężarnych w sposób bezobjawowy lub bardzo łagodny, przypominając infekcję grypopodobną. Pozornie wyglądający kontakt z wirusem może mieć poważne skutki dla rozwoju płodu, a potem dla zdrowia dziecka. Niepełnosprawność i wszystkie jej konsekwencje są obciążeniem dla malucha, rodziców oraz dla systemu ochrony zdrowia. Trwają badania nad szczepionką, która mogłaby chronić przed zakażeniem wirusem, ale znajdują się  wciąż we wczesnej fazie i zapewne jeszcze długo będziemy czekać na obiecujące wyniki. Warto zatem zachęcać kobiety planujące ciążę i na jej wczesnych etapach, żeby sprawdzały obecność przeciwciał przeciwko wirusowi CMV we krwi.  

Źródła:

1. Bręborowicz G.H. (red.), Położnictwo, wyd. III, PZWL Wydawnictwo Lekarskie, Warszawa, 2020
2. Murray P.R., Rosenthal K.S., Pfaller M.A., Mikrobiologia, wyd. II polskie, Edra Urban & Partner, Wrocław, 2018
3. Salome S., Corrado F.R., Mazzarelli L.L., Maroutti G.M., Capasso L., Blazquez-Gamero D., Raimondi F., Wrodzone zakażenie wirusem cytomegalii: stan wiedzy i perspektywy na przyszłość, tłum. Stencel D., Pediatria. Medycyna Praktyczna, styczeń-luty 2024
4. Głowacka M., Frydrysiam-Brzozowska A., Słodki M., Screening among Pregnant Women for Cytomegalovirus(CMV) Infection — Recommendations in Polandand Selected Countries Worldwide (a Preliminary Studyto Investigate the Incidence of Neurological Complicationsin CMV — Infected Children), The Journal of Neurological and Neurosurgical Nursing, Wydawnictwo Państwowej Uczelni Zawodowej we Włocławku, 2022
5. Królak-Olejnik B., Lisowska-Mikołajków D., Mikołajków A, Rzeczuch A., Zakażenie Wrodzone Wirusem Cytomegalii - Problem Wciąż Aktualny (na Podstawie Doświadczenia własnego Oraz Literatury), Journal of Mother and Child, 03.2018 r.