Zatrucie ciążowe – przyczyny, objawy i leczenie. Czy gestoza jest groźna dla dziecka?

Zatrucie ciążowe (gestoza, stan przedrzucawkowy, preeklampsja) jest poważnym stanem mogącym zagrażać zdrowiu i życiu ciężarnej oraz dziecka. Zespół objawów charakterystycznych dla tej przypadłości pojawia się po 20. tygodniu ciąży oraz w okresie porodu lub połogu. Sprawdź, czym grozi zatrucie ciążowe. 

Co to jest zatrucie ciążowe? 

Zatrucie ciążowe (gestoza) opisuje się w literaturze medycznej jako stan przedrzucawkowy (preeklampsja). Jest to zespół objawów chorobowych, który dotyczy kobiet ciężarnych i pojawia się po 20. tygodniu ciąży, a także w okresie porodu lub połogu. 

•  Stan przedrzucawkowy charakteryzuje się podwyższonym ciśnieniem tętniczym krwi (≥140/90 mm Hg). Może dotyczyć nadciśnienia tętniczego ciążowego występującego po 20. tygodniu ciąży lub nakładać się na przewlekłe nadciśnienie tętnicze występujące przed ciążą.  
• Dodatkowo występuje białkomocz (a w przypadku jego braku uszkodzenie nerek), dysfunkcja wątroby, objawy neurologiczne, powikłania hematologiczne (trombocytopenia, zespół wykrzepiania wewnątrznaczyniowego, hemoliza) i/lub zaburzenia funkcji łożyska. 

Białkomocz nie jest niezbędnym kryterium rozpoznania stanu przedrzucawkowego, podobnie jak obrzęki, które występują nawet w przypadku 60% fizjologicznych ciąż (dawniejszy termin gestoza uwzględniał współistnienie nadciśnienia tętniczego, białkomoczu i obrzęków). 

Zatrucie ciążowe – przyczyny 

Dokładne przyczyny i mechanizmy doprowadzające do stanu przedrzucawkowego nie zostały jak dotąd wyjaśnione. Hipotez jest kilka, a wśród nich znajdują się m.in.: 

•  Predyspozycje genetyczne,  
• Zła adaptacja organizmu kobiety do zmian w układzie krążenia zachodzących podczas ciąż, 
• Nieprawidłowości podczas zagnieżdżania się zarodka. 

Czynniki umiarkowanego ryzyka rozwoju stanu przedrzucawkowego to: 

• Pierwsza ciąża, 
• Poprzednia ciąża >10 lat temu, 
• Wiek <20 i >40 lat, 
• Preeklampsja u kobiet w najbliższej rodzinie (matka, siostra, babcia), 
• BMI >30 kg/m2 (BMI = body mass index, stosunek masy ciała w kilogramach do kwadratu wysokości ciała w metrach), 
• Urodzenie hipotroficznego dziecka w wywiadzie. 

Czynniki wysokiego ryzyka rozwoju stanu przedrzucawkowego to: 

• Preeklampsja w poprzedniej ciąży, 
• Ciąża wielopłodowa, 
• Przewlekła choroba nerek, 
• Choroby z autoagresji (np. zespół antyfosfolipidowy, toczeń układowy), 
• Cukrzyca typu 1 lub typu 2, 
• Nadciśnienie tętnicze przewlekłe. 

Dzięki określeniu, jakie kobiety znajdują się w grupie ryzyka preeklampsji w ciąży, możliwe jest zastosowanie wobec nich działań profilaktycznych. Ważna jest także odpowiednia edukacja mającą na celu uwrażliwienie na szybkie rozpoznawanie objawów tego stanu. 

Zatrucie ciążowe – objawy 

W zatruciu ciążowym może dojść do uszkodzenia, a co za tym idzie, do pojawienia się objawów z wielu narządów.  

• Kluczowe do rozpoznania tego stanu jest nadciśnienie tętnicze krwi, czyli wartości powyżej 140/90 mmHg. Jak objawia się nadciśnienie w ciąży? Możesz mieć częste bóle głowy, osłabienie oraz wymioty i nudności. Zdarza się, że podwyższone ciśnienie krwi nie będzie dawało żadnych symptomów, a jedyną jego oznaką będą nieprawidłowości w pomiarach. 
• W stanie przedrzucawkowym może też wystąpić białkomocz, czyli ilość białka przewyższająca 300 mg w dobowej zbiórce moczu. Utracie białka przez nerki mogą towarzyszyć obrzęki. 
• Kolejne nieprawidłowości pojawiające się w zatruciu ciążowym i związane z nimi objawy to m.in.: 
  • Małopłytkowość – liczba płytek krwi <100 tys./µl, czemu może towarzyszyć łatwe siniaczenie się, a przy bardzo niskich wartościach nawet samoistne krwawienia, 
  • Zaburzenia funkcji wątroby – w badaniach laboratoryjnych z krwi wzrosną transaminazy. Możesz odczuwać silny ból w prawym podżebrzu, 
  • Obrzęk płuc – duszność, kaszel, problemy z oddychaniem, 
  • Zaburzenia ze strony ośrodkowego układu nerwowego – zaburzenia świadomości, wzmożone odruchy, 
  • Zaburzenia widzenia. 

Jak szybko rozwija się zatrucie ciążowe? 

Stan przedrzucawkowy rozwija się z różną szybkością i zależy od bardzo dużej ilości czynników, m.in. od zdrowia kobiety i przebiegu ciąży.  

• W niektórych przypadkach rozwija się stopniowo, nawet na przestrzeni kilku miesięcy, a u innych kobiet objawy postępują szybko i w krótkim czasie nasilają się na tyle, że dochodzi do ciężkich powikłań.  
• Dlatego bardzo podkreśla się rolę regularnego monitorowania ciśnienia krwi u kobiet w ciąży już od jej wczesnych etapów. Dobre ciśnieniomierze to inwestycja, która zostanie z Tobą na długie lata. 

Czy możliwe jest zatrucie ciążowe w 1. trymestrze ciąży? Gestoza ciążowa rozwija się po 20. tygodniu ciąży. Jeśli objawy związane z jej rozwojem pojawiają się u Ciebie wcześniej, możliwe, że mają inną przyczynę. 

Jak leczyć zatrucie ciążowe? 

Zaburzenia na poziomie komórek i tkanek u ciężarnej ze stanem przedrzucawkowym są obecne na kilka tygodni przed pojawieniem się objawów klinicznych, dlatego należy objąć szczególną opieką medyczną przyszłą matkę i monitorować stan płodu.  

Postępowanie ambulatoryjne jest zarezerwowane dla wyjątkowych sytuacji i tylko wtedy, gdy lekarz nie stwierdza bezpośredniego zagrożenia dla płodu i matki, a ciężarna jest w gotowości do ścisłej współpracy i przestrzegania zaleceń lekarskich. Zalecenia obejmują: 

• Oszczędzający tryb życia, 
• Regularne kontrolowanie ciśnienia tętniczego krwi, 
• Regularną analizę moczu, 
• Kontrolę masy ciała – aktywność fizyczna dostosowana do stanu zdrowia ciężarnej i dobrze zbilansowana dieta na nadciśnienie, 
• Ograniczanie stresu.  

Co tydzień należy odwiedzać ginekologa i położną, którzy na wizycie kontrolnej ocenią ciśnienie tętnicze i sprawdzą dobrostan płodu. 

Większość ginekologów decyduje się na skierowanie ciężarnej ze stanem przedrzucawkowym do szpitala. Ze względu na to, że przyczyny zatrucia ciążowego nie są znane, leczenie ma charakter zachowawczy i polega głównie na monitorowaniu stanu przyszłej mamy i dziecka oraz na niwelowaniu objawów. 

Jakie są bezwzględne wskazania do hospitalizacji w tym przypadku? 

•  Ciśnienie skurczowe krwi
• 160 mmHg, ciśnienie rozkurczowe≥100 mmHg, 
• Białkomocz, 
• Przyrost masy ciała ciężarnej > 1kg/tydzień, 
• Cechy zagrożenia płodu w USG lub KTG, 
• Zagrażająca rzucawka lub podejrzenie zespołu HELLP (powikłania gestozy), 
• Nadciśnienie tętnicze lub białkomocz współwystępujące z czynnikami ryzyka stanu przedrzucawkowego. 

Zatrucie ciążowe – skutki 

Stan przedrzucawkowy niesie ze sobą poważne skutki, które zagrażają życiu i zdrowiu kobiety. Jakie są niektóre powikłania zatrucia ciążowego? 

1. Ciężkie nadciśnienie tętnicze – mowa tu zarówno o bardzo wysokich wartościach ciśnienia tętniczego krwi, jak i o nadciśnieniu opornym na leczenie. Może to zwiększać ryzyko udaru, krwawienia do ośrodkowego układu nerwowego, rozwarstwienia aorty i odklejenia łożyska. 
2. Rzucawka – drgawki połączone z utratą przytomności. 
3. Uszkodzenia narządowe – np. niewydolność nerek, niewydolność wątroby, lewokomorowa niewydolność serca. 
4. Uogólnione wykrzepianie wewnątrznaczyniowe. 
5. Zespół HELLP (od ang. H – hemolysis, EL – elevated liver enzymes, LP – low platelets) – charakteryzuje się jednoczesnym występowaniem trzech objawów: hemolizy (rozpad czerwonych krwinek krwi), podwyższonej aktywności enzymów wątrobowych i małopłytkowości.  

Ciąża powikłana nadciśnieniem tętniczym i stanem przedrzucawkowym wiąże się z około 15-procentową śmiertelnością. 

Czy zatrucie ciążowe jest groźne dla dziecka? 

Gestoza ciążowa nie pozostaje bez wpływu na rozwijający się płód.  

• Ze stanem przedrzucawkowym wiąże się zwiększone ryzyko martwych urodzeń i śmierci noworodków.  
• Może dojść do zgonu wewnątrzmacicznego lub do wewnątrzmacicznego niedotlenienia płodu (np. z powodu przedwczesnego odklejenia łożyska), które może wiązać się z poważnymi reperkusjami zdrowotnymi w przyszłości (włącznie z ciężką niepełnosprawnością). 
• Stan przedrzucawkowy jest też czynnikiem ryzyka wewnątrzmacicznego ograniczenia wzrastania płodu, czyli przewidywaną masę ciała dziecka poniżej 10 centyla. 
• Zatrucie ciążowe jest też związane z wcześniactwem – taki stan u kobiety może doprowadzić do przedwczesnego porodu. Ponadto w niektórych sytuacjach, jak np. bardzo ciężki stan matki lub nieprawidłowości w zapisie KTG, są wskazaniem do rozwiązania ciąży przed terminem porodu. 

Podsumowanie

Stan przedrzucawkowy ma jak dotąd niepoznane przyczyny, ale dzięki wyodrębnieniu czynników ryzyka, można wcześniej wskazać, które ciężarne są narażone na jego rozwój. Profilaktyka pod postacią zwiększania świadomości kobiet odnośnie stanu przedrzucawkowego oraz zachęcanie do regularnych pomiarów ciśnienia tętniczego krwi w domu mają działanie ochronne dla zdrowia i życia nie tylko kobiety, ale także i płodu. Jeśli zauważysz u siebie jakikolwiek z objawów mogący sugerować rozwój stanu przedrzucawkowego, nie czekaj i niezwłocznie skontaktuj się z lekarzem. 

Źródła:

1. Bręborowicz G.H. (red.), Położnictwo, wyd. III, PZWL Wydawnictwo Lekarskie, Warszawa, 2020
2. Kosiński P., Prejbisz A., Stompór T., Sułowicz W., Stan przedrzucawkowy, http://www.mp.pl/social/chapter/B16.II.2.20.4.1., [dostęp: 29.02.2024 r.]
3. Gupte S., Wagh G., Preeclampsia–Eclampsia, Journal of Obstetrics and Gynaecology of India, 01.2014