Awitaminoza − jak rozpoznać niedobór witamin w organizmie?
Awitaminoza, czyli niedobór witamin w organizmie, zdarza się dość rzadko (szczególnie w krajach rozwiniętych). Sprawdź, jakie objawy powinny Cię zaniepokoić i skłonić do wizyty u lekarza!
Spis treści
Awitaminoza, czyli długotrwały i poważny niedobór danej witaminy, prowadzi do rozwoju choroby. Całkowita awitaminoza w krajach rozwiniętych występuje rzadko. Częściej zdarzają się hipowitaminozy (łagodniejsze niedobory), które także prowadzą do licznych zaburzeń i negatywnie wpływają na stan zdrowia. Jak objawiają się niedobory witamin?
Co to jest awitaminoza?
Awitaminoza to głęboki i chroniczny niedobór danej witaminy, który prowadzi do pojawienia się choroby, np. szkorbutu (w przypadku witaminy C) lub beri-beri (witaminy B1). Ciężki niedobór witamin, w krajach rozwiniętych jest obecnie bardzo rzadkim zjawiskiem. Zdecydowanie częściej zdarzają się łagodne niedobory witamin, czyli hipowitaminoza. Towarzyszą jej łagodniejsze objawy, dużo łatwiejsze w leczeniu – wyrównanie brakującej witaminy w przypadku hipowitaminozy jest zdecydowanie szybsze.
Awitaminoza a hipowitaminoza
Hipowitaminoza to łagodniejszy niedobór witamin w organizmie, w przeciwieństwie do awitaminozy, która oznacza jej całkowity brak. Oba stany różnią się nasileniem objawów – hipowitaminoza jest mniej destrukcyjna dla organizmu, łatwiejsza w leczeniu i szybciej ustępuje po wyrównaniu niedoboru.
Awitaminoza a hiperwitaminoza
Warto pamiętać, że spożywanie witamin w nadmiarze (np. poprzez niekontrolowane i nierozsądne zażywanie preparatów witaminowych) także może nieść niekorzystne skutki dla zdrowia. Zaburzenia związane z nadmiarem witamin określa się mianem hiperwitaminozy. To zatem przeciwstawny stan do awitaminozy, której towarzyszy całkowity brak lub granicznie niskie spożycie.
Sprawdź popularne kategorie
Przyczyny awitaminozy
Główną przyczyną awitaminozy jest niedostateczna podaż danej witaminy w diecie, szczególnie w przypadku diety ubogiej w składniki odżywcze lub opartej na produktach wysokoprzetworzonych. Inne przyczyny awitaminozy to:
- Zaburzenia odżywiania, np. anoreksja lub bulimia,
- Zaburzenia wchłaniania witamin, np. w wyniku przewlekłych chorób jelit,
- Zaburzenia genetyczne wpływające na metabolizm określonych witamin,
- Przewlekłe choroby wątroby i nerek,
- Alkoholizm, szczególnie zwiększający ryzyko niedoboru witamin z grupy B (np. B1),
- Stosowanie niektórych leków zaburzających wchłanianie lub metabolizm witamin.
W dalszej części dowiesz się więcej nt. skutków, symptomów i chorób związanych z awitaminozą.
Awitaminoza − objawy
Objawy awitaminozy zależą od tego, której witaminy brakuje w organizmie i są związane z funkcjami, jakie dana witamina pełni. Poniżej omawiamy przykładowe choroby spowodowane ciężkimi niedoborami (awitaminozą) poszczególnych witamin.
Objawy awitaminozy związanej z witaminą B1
Obecnie, w krajach rozwiniętych, nawet hipowitaminoza (niewielkie niedobory) witaminy B1 występują raczej rzadko. Są związane z alkoholizmem, zaburzeniami wchłaniania i niedożywieniem lub rygorystyczną i niezbilansowaną dietą. Objawiają się obwodowym zapaleniem nerwów, osłabieniem siły mięśniowej, skłonnością do obrzęków, niewydolnością serca czy dolegliwościami z przewodu pokarmowego. Ciężkie niedobory tiaminy, czyli witaminy B1, prowadzą do rozwoju choroby beri-beri.
Ciężki niedobór witaminy B3 (niacyny)
Nasilony niedobór niacyny, inaczej witaminy B3 lub PP, może prowadzić do pelagry. Chorobie tej towarzyszą:
- Objawy dermatologiczne - zapalenie skóry i zmiany na błonach śluzowych jamy ustnej,
- Biegunka, spadek apetytu,
- Otępienie i inne zaburzenia na tle psychicznym.
Nieleczona pelagra może prowadzić do śmierci.
Symptomy awitaminozy dot. witaminy C
Niedobór witaminy C wiąże się z osłabieniem organizmu, nadmierną męczliwością, większą podatnością na infekcje, zaburzeniami gojenia ran, krwawieniem z dziąseł do których przyczynia się ograniczona synteza kolagenu. Głęboki i długotrwały niedobór witaminy C prowadzi do rozwoju szkorbutu. Objawia się zanikiem i krwawieniem dziąseł, rogowaceniem naskórka, wybroczynami, suchością spojówek i śluzówek jamy ustnej, upośledzeniem gojenia się ran, skłonnością do krwawień oraz bólami kostno-stawowymi. W krajach rozwiniętych obecnie praktycznie nie występuje.
Objawy niedoboru witaminy A
Poważne niedobory witaminy A prowadzą do uszkodzeń w obrębie oka i zaburzeń widzenia, czyli ślepoty zmierzchowej, czasem nazywanej potocznie kurzą ślepotą. Polega na upośledzonym widzeniu w słabym oświetleniu. Awitaminoza witaminy A skutkuje także nadmiernym rogowaceniem i łuszczeniem naskórka, skłonnością do infekcji i zahamowaniem wzrostu u młodych osób i dzieci.
Objawy niskiej podaży witaminy D
Niedobory witaminy D niestety występują powszechnie. To efekt niedostatecznej ekspozycji na światło słoneczne i zmniejszonej syntezy skórnej, ale także chorób związanych z zaburzeniami wchłaniania, otyłości czy stosowania niektórych leków. U osób dorosłych niedobór witaminy D prowadzi do rozmiękania kości i osteoporozy, u dzieci natomiast − do krzywicy. Wskazuje się także na związek niedoborów witaminy D z rozwojem cukrzycy czy zapadalnością na niektóre nowotwory. Więcej na temat witaminy D u dorosłych dowiesz się: Niedobór witaminy D, groźny także dla zębów!
Objawy awitaminozy witaminy B12
Objawy hipowitaminozy kobalaminy, czyli witaminy B12, dotyczą układu nerwowego, co jest wynikiem uszkodzenia osłonek mielinowych nerwów. Mogą pojawić się mrowienia i drętwienia palców i kończyn, zaburzenia chodu, zaburzenia widzenia czy objawy neuropsychiatryczne. Niedobór witaminy B12 prowadzi do niedokrwistości megaloblastycznej, mogą więc wystąpić ogólne objawy anemii takie jak osłabienie i męczliwość, spadek koncentracji i zawroty głowy. U około połowy chorych występują także symptomy ze strony układu pokarmowego: utrata smaku, pieczenie języka, nudności czy biegunki.
Sprawdź też, jaki wpływ ma witamina B12 na układ nerwowy.
Objawy niedoboru witaminy K
Niedostateczna ilość witaminy K w organizmie jest zwykle związana z zaburzeniami trawienia lub wchłaniania. Objawia się zaburzeniem procesów krzepnięcia krwi i skłonnością do krwawień. Niedobór u noworodków może skutkować poważnymi krwawieniami (np. do ośrodkowego układu nerwowego), dlatego tak ważne jest profilaktyczne zastosowanie witaminy K u dzieci po urodzeniu.
Objawy awitaminozy witaminy B2
Niedobory ryboflawiny (witaminy B2) mogą pojawić się u osób starszych czy nadużywających alkoholu. Objawiają się zapaleniem kącików ust i języka, zmianami skórnymi, suchością i zaczerwieniem spojówek. Mogą wystąpić także nieprawidłowości hormonalne czy zaburzenia w działaniu układu nerwowego.
Oznaki niedoboru witaminy B6
Skutki niedoboru witaminy B6 obejmują zmiany skórne, zapalenie kącików ust i błony śluzowej języka, zaburzenia neurologiczne (np. drgawki) i uszkodzenia nerwów oraz niedokrwistość. Występują rzadko, zwykle u osób nadużywających alkohol lub stosujących niektóre leki.
Objawy niskiej podaży kwasu foliowego
Niedostateczna podaż folianów jest szczególnie niebezpieczna dla kobiet ciężarnych. Niedobór kwasu foliowego zwiększa bowiem ryzyko wad cewy nerwowej u płodu. To dlatego kobietom w wieku prokreacyjnym, a szczególnie tym, które planują ciążę lub w niej są, zaleca się suplementację kwasu foliowego. Braki mogą skutkować anemią megaloblastyczną (podobnie jak w przypadku witaminy B12), sprzyjają rozwojowi miażdżycy i innych zaburzeń.
Awitaminoza i hipowitaminoza − jak ją rozpoznać i jakie badania wykonać?
Jeśli zaobserwujesz u siebie niepokojące objawy, udaj się do lekarza. Badania, które mogą okazać się przydatne w przypadku podejrzenia niedoborów witaminowych, obejmują:
- morfologię krwi obwodowej z rozmazem,
- stężenie witaminy B12,
- stężenie 25-hydroksycholekalcyferolu (ocena witaminy D),
- stężenie kwasu foliowego,
- poziom homocysteiny (w przypadku niedoboru B9 lub B12),
- czas protrombinowy (przy niedoborze witaminy K),
- stężenie wapnia, fosforu, parathormonu (w niedoborach witaminy D),
- przeciwciała przeciwko czynnikowi wewnętrznemu (cz. Castle’a w niedoborze B12),
- poziomy innych witamin, np. witaminy C, A, E.
W diagnostyce ciężkich i łagodnych niedoborów witamin korzysta się również z badań obrazowych, np. RTG w przypadku krzywicy i osteomalacji (niedoboru D3 u dzieci i dorosłych), a także w szkorbucie (awitaminozie kwasu L-asrkobinowego).
Awitaminoza - grupy ryzyka
Pamiętaj, że w grupie szczególnie narażonej na hipowitaminozy znajdują się osoby:
- nadużywające alkohol,
- z chorobami przewodu pokarmowego i zaburzeniami wchłaniania,
- niedożywione lub stosujące rygorystyczne diety,
- z zaburzeniami pracy wątroby i nerek,
- w podeszłym wieku czy stosujące niektóre leki.
Leczenie awitaminozy − suplementacja witamin
Jeśli zmagasz się z niedoborami witamin, warto zastanowić się, jaka może być tego przyczyna. Niektóre choroby (np. schorzenia przewodu pokarmowego i związane z nimi zaburzenia wchłaniania) wymagają leczenia i kontroli lekarskich. Przydatna może okazać się także konsultacja z dietetykiem, szczególnie jeśli stosujesz alternatywne diety i rezygnujesz z części produktów.
Być może lekarz zaleci Ci witaminy i minerały w formie suplementów. Takie środki mogą pomóc uzupełnić braki, ale nie stosuj ich bezrefleksyjnie i pamiętaj, że nie stanowią one zamiennika zdrowej, zbilansowanej diety. Nie zapominaj, że przedawkowanie niektórych witamin także może być szkodliwe dla zdrowia. Leczenie niedoboru witaminy B12 może wymagać comiesięcznej, domięśniowej suplementacji, w niektórych przypadkach do końca życia, m.in. w przypadku ograniczonego wytwarzania tzw. czynnika wewnętrznego (cz. Castle’a) niezbędnego do wchłaniania kobalaminy, co sprawdza się badając poziom wspomnianych przeciwciał.
Awitaminoza - skutki
Skutki awitaminozy zależą od rodzaju brakującej witaminy. Mogą obejmować:
- Zaburzenia pracy układów, np. nerwowego, krwionośnego czy odpornościowego,
- Zahamowanie wzrostu i rozwoju u dzieci,
- Wady cewy nerwowej i inne powikłania u płodu.
Niedobory mogą prowadzić do poważnych, często nieodwracalnych uszkodzeń tkanek i narządów, wpływając na ogólne funkcjonowanie organizmu. Awitaminoza, zależnie od rodzaju, może prowadzić nawet do śmierci.
Awitaminoza − co warto zapamiętać?
Awitaminoza to stan głębokiego i długotrwałego niedoboru danej witaminy. Prowadzi do powstania licznych zaburzeń i nieprawidłowości. Jeśli znajdujesz się w grupie osób o zwiększonym ryzyku hipowitaminozy (np. cierpisz na zaburzenia wchłaniania) lub podejrzewasz u siebie niedobór jakiejś witaminy- udaj się do lekarza. Prócz leczenia przyczynowego i dbałości o zdrową dietę, konieczna może okazać się suplementacja witamin.
Źródła:
- Jarosz M.: Normy żywienia dla populacji Polski. 2017.
- Bańkowski E.: Biochemia. 2020.
- Ostrowska, Lucyna; Orywal, Karolina; Stefańska, Ewa. Diagnostyka laboratoryjna w dietetyce. Red. Ostrowska, Lucyna . Warszawa: PZWL Wydawnictwo Lekarskie, 2023, 438 s. ISBN 978-83-01-23288-7, doi: https://doi.org/10.53271/2023.143
- Fizjologia żywienia. Red. Krauss, Hanna . : PZWL Wydawnictwo Lekarskie, 2019, 430 s. ISBN 978-83-200-5879-6
Więcej artykułów na ten temat
Tyrozyna − jak wspomaga organizm przy wzmożonym wysiłku?
Suplementy dla dzieci − czy są konieczne?
Cysteina − jak wpływa na mięśnie?