Witamina B12 − właściwości i wpływ na układ nerwowy

Witamina B12, czyli kobalamina, jest niezbędna do prawidłowego funkcjonowania Twojego organizmu. Należy do witamin rozpuszczalnych w wodzie, tak jak wszystkie witaminy B. Na co wpływa i jakie pełni funkcje w organizmie? W jaki sposób niedobór witaminy B12 oddziałuje na aktywność układu nerwowego?

Witamina B12 − właściwości

Witamina B12, czyli kobalamina, podobnie jak pozostałe witaminy jest niezbędna, żeby organizm człowieka mógł prawidłowo rosnąć, rozwijać się i funkcjonować. Należy do witamin rozpuszczalnych w wodzie. Nie jest jednym związkiem, a odnosi się do grupy korynoidów o biologicznej aktywności witaminy B12. Związki te zawierają jon kobaltu ułożony w pierścieniu korynowym. W organizmie występuje głównie w postaci metylokobalaminy, deoksyadenozylokobalaminy, hydroksykobalaminy czy akwakobalaminy. Być może na opakowaniach suplementów diety spotkasz się z nazwą: cyjanokobalamina. To także witamina B12, a właściwie syntetyczny związek tej witaminy, który stosuje się właśnie w suplementach diety.

Na co jest witamina B12? Wpływ i funkcje

Po co w ogóle jest Ci potrzebna witamina B12? Tak naprawdę odgrywa ona ważną rolę w Twoim organizmie. Przed wszystkim wywiera istotny wpływ na działanie układu nerwowego, m.in. uczestniczy w procesach budowy osłonek mielinowych i utrzymuje je w odpowiedniej formie. Bierze też udział w tworzeniu przekaźników nerwowych. Witamina B12 to niezbędny element wielu reakcji enzymatycznych. Uczestniczy w przemianach folianów (i tworzeniu ich aktywnych form), powstawaniu komórek krwi w układzie krwiotwórczym czy syntezie białek i kwasów nukleinowych. Pełni ważną funkcję w metabolizmie tłuszczów, węglowodanów, puryn i pirymidyn.

Układ nerwowy a witamina B12

Właściwości witaminy B12 sprawiają, że wywiera ona ważny wpływ na działanie układu nerwowego. Jej niedobór prowadzi do upośledzenia przemian i defektów mieliny, czyli substancji, która tworzy osłonki mielinowe. To one otaczają włókna nerwowe, a ich rolą jest ochrona mechaniczna oraz izolacja elektryczna nerwów. Można więc powiedzieć, że B12 przyczynia się do ochrony Twoich nerwów.

Dodatkowo, niedostateczna ilość witaminy B12 w organizmie negatywnie wpływa na procesy syntezy neurotransmiterów (np. serotoniny, dopaminy, noradrenaliny), czyli związków chemicznych, które przenoszą sygnały pomiędzy komórkami nerwowymi. Zaburzenia mielinizacji, nieprawidłowe przekaźnictwo nerwowe, podwyższony poziom homocysteiny, wzrost stężenia kwasu metylomalonowego i zakłócenie niektórych przemian metabolicznych, prowadzą do uszkodzeń w obrębie mózgu, zwyrodnienia rdzenia kręgowego, choroby nerwów obwodowych, atrofii nerwu wzrokowego i zaburzeń o podłożu neuropsychiatrycznym.

Sprawdź też preparaty wspierające układ nerwowy.

Niedobór witaminy B12 − częste objawy

Witamina B12 magazynujesz w wątrobie. Co ważne, jej niedobór można zaobserwować dopiero po dłuższym czasie. Uboga w B12 dieta czy pojawienie się zaburzeń jej wchłaniania daje o sobie znać po około 2 - 4 latach. Objawy niedoboru ze strony układu nerwowego, pokarmowego oraz oznaki niedokrwistości ujawniają się dopiero, gdy ponad 90% zapasów witaminy zgromadzonych w wątrobie wyczerpie się.

Niedobór witaminy B12 może więc prowadzić do pojawienia się objawów ze strony układu nerwowego. Należą do nich:

• kłucie w opuszkach palców,
• parestezje, czyli nieprzyjemne mrowienie, uczucie zimna lub gorąca w obrębie rąk i stóp,
• drętwienie kończyn,
• objaw Lhermitte’a, czyli uczucie przechodzenia prądu wzdłuż kręgosłupa podczas pochylania głowy ku przodowi,
• zaburzenia chodu, poczucie „niezgrabności”, brak stabilności,
• utrata czucia wibracji i czucia głębokiego,
• hipotensja ortostatyczna, czyli istotny spadek ciśnienia tętniczego krwi po pionizacji (co może objawiać się zawrotami głowy, „ciemnieniem przed oczami”, uczuciem osłabienia, omdleniem),
• impotencja,
• zaburzenia pamięci,
• ograniczenie funkcji poznawczych,
• wahania nastroju, zaburzenia depresyjne, hipomaniakalne lub maniakalne,
• urojenia, halucynacje i zaburzenia psychotyczne,
• demencja i zespoły otępienie, szczególnie u osób w podeszłym wieku.

Objawy niedoboru witaminy B12 początkowo zwykle dotyczą dłoni lub stóp. Jednym z wczesnych i typowych objawów uszkodzenia rdzenia kręgowego może być utrata czucia wibracji i utrata czucia położenia 2. palca stopy.

W długotrwałej i głębokiej awitaminozie B12 obserwuje się nieprawidłowe odruchy ścięgniste (głębokie), spadek napięcia mięśniowego, zaburzenia widzenia spowodowane zanikiem nerwu wzrokowego lub zaburzenia słuchu. Dowiedz się więcej o objawach niedoborów innych witamin w organizmie: Awitaminoza − jak rozpoznać niedobór witamin w organizmie?.

Witamina B12 − właściwości i wpływ na inne układy

Objawy neurologiczne i psychiatryczne to nie jedyne skutki zbyt niskiego poziomu B12 w Twoim organizmie. Niedobór witaminy prowadzi do nieefektywnego tworzenia erytrocytów i skrócenia czasu ich przeżycia, co powoduje niedokrwistość megaloblastyczną. Objawy niedokrwistości obejmują osłabienie i wzmożoną męczliwość, trudności z koncentracją i skupieniem uwagi, bóle i zawroty głowy, bladość skóry i śluzówek, a w ciężkiej postaci przyspieszenie akcji serca i duszność. Symptomy niedokrwistości pojawiają się w zaawansowanym stadium niedoboru witaminy B12, a objawy neurologiczne nie są związane z ciężkością niedokrwistości. Więcej o objawach niedokrwistości możesz przeczytać tu: To zwykłe przemęczenie czy już anemia? Sprawdź!.

Jeżeli masz zbyt niski poziom B12, możesz też zauważyć zmiany ze strony przewodu pokarmowego, np. spadek masy ciała, pieczenie języka, powiększenie i wygładzenie języka, utrata smaku, nudności, zaparcia lub biegunki. Pojawiają się one u około połowy chorych. Czasami można zaobserwować także nieznaczne zażółcenie skóry, przebarwienia na skórze czy przedwczesne siwienie włosów.

Dlaczego dochodzi do niedoborów witaminy B12?

Żeby witamina B12 mogła zostać wchłonięta z końcowego odcinka jelita krętego, najpierw musi związać się z tzw. czynnikiem wewnętrznym (czynnikiem Castle’a), czyli glikoproteiną produkowaną przez komórki okładzinowe błony śluzowej żołądka. Transport wchłoniętej witaminy B12 we krwi zachodzi po połączeniu jej z transkobalaminą.

Najczęstszą przyczyną niedoboru (hipowitaminozy) B12 jest choroba Addisona i Biermera, czyli niedokrwistość złośliwa. Na czym polega? W organizmie chorego istnieją autoprzeciwciała skierowane przeciwko komórkom okładzinowym żołądka i czynnikowi wewnętrznemu − autoprzeciwciała te nie pozwalają im prawidłowo funkcjonować. To prowadzi do upośledzenia wchłaniania witaminy B12.

Zaburzenia wchłaniania mogą być także spowodowane:

• nieprawidłową budową czynnika Castle’a lub receptora w jelicie krętym,
• wrodzonym niedoborem czynnika Castle’a,
• stanem po usunięciu żołądka czy jelita krętego,
• zespołem rozrostu bakteryjnego,
• zapaleniem błony śluzowej żołądka związanym z infekcją H. Pylori, chorobą Leśniowskiego-Crohna,
• innymi chorobami żołądka i jelit (sprawdź też, jak powinna wyglądać dieta w zespole jelita drażliwego).

U podłoża ciężkiego niedoboru witaminy B12 może leżeć również niedobór transkobalaminy koniecznej do transportu witaminy we krwi.

Do przyczyn niedostatecznej ilości witaminy B12 w organizmie należą także:

• długotrwałe stosowanie niektórych leków (np. inhibitorów pompy protonowej, metforminy),
• przewlekłe zapalenie trzustki,
• niedożywienie,
• alkoholizm,
• restrykcyjne diety wegetariańskie/wegańskie.

Źródłem witaminy B12 są bowiem produkty pochodzenia zwierzęcego − głównie mięso, mleko i przetwory mleczne, ryby, jaja czy podroby. Osoby, które przez dłuższy czas unikają takich składników w swojej diecie (np. weganie) znajdują się w grupie ryzyka hipowitaminozy B12. Zmniejszoną ilość witaminy B12 obserwuje się także u osób w podeszłym wieku. Dzienne średnie zapotrzebowanie na witaminę B12 wynosi około 2 ug. Wartości różnią się nieco w zależności od wieku i stanu fizjologicznego (zapotrzebowanie wzrasta u kobiet ciężarnych i karmiących piersią).

Sprawdź też zdrowe przepisy.

Jak leczyć niedobór witaminy B12? Suplementacja

Jeśli należysz do grupy osób narażonych na niedobory witaminy B12,  np. przeszedłeś operację żołądka, stosujesz ścisłą dietę wegańską (szczególnie jeśli dodatkowo jesteś aktualnie w ciąży lub karmisz piersią) czy jesteś osobą w podeszłym wieku, warto co jakiś czas monitorować poziom witaminy B12 w organizmie. W wielu sytuacjach witaminę B12 wystarczy suplementować przy użyciu preparatów doustnych, jednak zalecana dawka różni się w zależności od przyczyny niedoboru. W przypadku anemii złośliwej i innych zaburzeń wchłaniania, którym towarzyszą poważne objawy, często stosuje się domięśniowe preparaty cyjanokobalaminy. Jeśli leczenie przyczynowe jest niemożliwe, chorzy, szczególnie ci z objawami neurologicznymi, mogą wymagać comiesięcznych domięśniowych zastrzyków do końca życia.

Zaburzenia funkcjonowania nerwów obwodowych spowodowane niedoborem B12 zwykle w ciągu pół roku leczenia ulegają częściowej poprawie. Jeśli doszło do uszkodzenia rdzenia kręgowego, takie szkody są już nieodwracalne.

Kiedy podejrzewasz u siebie niedobory witaminowe lub znajdujesz się w grupie osób o zwiększonym ryzyku hipowitaminozy B12, koniecznie udaj się do lekarza. Być może, specjalista zdecyduje o wykonaniu dodatkowych badań. W diagnostyce niedoboru witaminy B12 do przydatnych badań należą m.in.: morfologia krwi obwodowej, poziom witaminy B12 we krwi, poziom homocysteiny oraz kwasu metylomalonowego i inne − w zależności od podejrzewanej przyczyny (np. gastroskopia). Zdiagnozowanie niedoboru oraz znalezienie przyczyny pozwoli podjąć leczenie (np. zmiana diety, eradykacja H. pylori) oraz zastosować optymalną suplementację witaminy B12 w odpowiedniej formie oraz dawce.

Jeśli pojawiły się u Ciebie jakiekolwiek objawy neurologiczne, nie zwlekaj i koniecznie skonsultuj się ze swoim lekarzem. Pamiętaj, że zaburzenia funkcjonowania układu nerwowego mogą mieć rozmaite przyczyny i bez wątpliwości wymagają zbadania i przeprowadzenia dokładnej diagnostyki.

Co warto zapamiętać?

Witamina B12 jest niezbędna do prawidłowego funkcjonowania organizmu człowieka. Wywiera istotny wpływ na działanie układu nerwowego, a jej niedobory mogą powodować liczne objawy neurologiczne. Brak odpowiedniego leczenia prowadzi do nieodwracalnych zmian w układzie nerwowym. Hipowitaminoza B12 jest także przyczyną anemii megaloblastycznej i może skutkować zaburzeniami ze strony przewodu pokarmowego.

Źródła:

1. Jarosz M.: Normy żywienia dla populacji Polski. 2017
2. Gajewski P., Szczeklik A.: Interna Szczeklika. 2013.
3. Mocarska J., Koczorowski T.: Hem i kobalamina w świecie medycyny i farmacji. W: F Farm Współ 2015; Nr 8 (1), s. 44-51. [online] Dostępny w Internecie: https://journals.indexcopernicus.com/search/article?articleId=108589. [Dostęp 20.01.2021]
4. Mziray M., Domagała P., Żuralska R., Siepsiak M.: Witamina B12 − skutki niedoboru, zasadność terapii i suplementacji diety u osób w wieku podeszłym. W: Polski Przegląd Nauk o zdrowiu [online]. Dostępny w Internecie: http://www.przeglad.amp.edu.pl/article.php?id=156. [Dostęp 20.01.2021]
5. Biernat J., Bronkowska M.: Interakcje z lekami − istotnym wskaźnikiem suplementacji diety witaminą B12. W: Polskie Towarzystwo Farmaceutyczne [online]. Dostępny w Internecie: https://www.ptfarm.pl/wydawnictwa/czasopisma/bromatologia-i-chemia-toksykologiczna/117/-/15682. [Dostęp 20.01.2021]