Konserwanty w kosmetykach — czym są i jakie mają działanie?

Konserwanty w kosmetyce to bardzo kontrowersyjny temat. Wiele osób zastanawia się, czy są substancjami szkodliwymi. To właśnie środki konserwujące w kosmetykach odpowiadają za ich trwałość. Przede wszystkim chronią je przed skażeniem drobnoustrojami, a tym samym zapobiegają zarażeniu chorobami o podłożu bakteryjnym. W jaki sposób konserwanty kosmetyczne wpływają na stan skóry? Czy te komponenty są w pełni bezpieczne dla naszego zdrowia? Wyjaśniamy!

Co to są konserwanty w kosmetykach?

Konserwanty stosowane w kosmetykach, np. Sodium Benzoate w kremie Avene LesEssentiels oraz koncentracie Lierac Sebologie, pełnią funkcję składników utrzymujących preparaty w takiej czystości mikrobiologicznej, w jakiej następuje ich produkcja. To bardzo ważne, ponieważ patogenne mikroorganizmy takie jak bakterie znajdują się praktycznie wszędzie (na skórze, przedmiotach). Z tego względu z łatwością mogą dostać się, np. do kremu. Konserwant w kosmetykach zapobiega dostaniu się bakterii i grzybów do tego rodzaju produktów, dzięki czemu uniemożliwia rozwój patogenom. Największą skutecznością wykazują się tutaj środki chemiczne, które zwiększają trwałość produktu o kilka lat. Należy jednak pamiętać, że niektóre z nich zwłaszcza w nadmiarze negatywnie wpływają na zdrowie. 

Jakie są konserwanty w kosmetykach?

Środki konserwujące w kosmetycedzieli się na dwie grupy:

• Konserwanty naturalne w kosmetykach, np. ekstrakt z Konjac w Orientana Bio maska-esencja lub olej z lawendy,
• Konserwanty syntetyczne w kosmetykach, np. kwas benzoesowy (Benzoic Acid) w koncentracie Tołpa Green Odżywianie. Warto jednak wspomnieć, że substancja ta występuje naturalnie w przyrodzie, ale w celach przemysłowych otrzymuje się ją poprzez utlenianie toluenu. Ponadto odpowiednie stężenie tego związku w kosmetykach jest bezpieczne dla zdrowia.

Lista konserwantów możliwych do zastosowania w kosmetykach jest dosyć długa. Najczęściej używanymi są parabeny ze względu szeroki zakres działania grzybobójczego oraz na bezpieczeństwo używania przy dostatecznej efektywności. Parabeny inaczej nazywa się estrami kwasu hydroksybenzoesowego. Cechują się niską skutecznością zapobiegania rozwojowi bakterii, dlatego nie stosuje się ich samodzielnie.

Inne substancje konserwujące w kosmetykach to m.in. formaldehyd, który dodaje się do preparatów w postaci roztworu formaliny. Warto pamiętać, że substancja ta wyjątkowo skutecznie zapobiega rozwojowi bakterii i grzybów, ale zalicza się do grupy silnie drażniących komponentów (nawet w minimalnym stężeniu). Kolejny rodzaj konserwantów w kosmetykach stanowią halogenki, czyli związki:

• Jodu, 
• Bromu, 
• Chromu, 
• Fluoru, 
• Chloru. 

Jeżeli interesuje Cię temat, jakim są szkodliwe składniki w kosmetykach, więcej informacji znajdziesz w podlinkowanym artykule.

Naturalne konserwanty w kosmetykach

Dermokosmetyki zawierające naturalne konserwanty kosmetyczne cieszą się dzisiaj ogromną popularnością. Naturalnymi konserwantami w kosmetykachsą, np:

• Olejki (z lawendy, tymianku, goździka i drzewa herbacianego),
• Ekstrakty (z rozmarynu, pestek grejpfruta), 
• Witaminy (E oraz C).

Konserwantami dozwolonymi w kosmetykach naturalnychsą:

• Benzoesan sodu,
• Sorbinian potasu, 
• Kwas salicylowy,
• Kwas cytrynowy,
• Alkohol benzylowy, 
• Alkohol etylowy.

Często stosowanymi oraz bezpiecznymi konserwantami w kosmetykach są kwasy. Stanowią jedną z najstarszych metod uniemożliwiania rozwoju szkodliwych mikroorganizmów. Dzieje się tak za sprawą ich niskiego pH. Najczęściej w kosmetykach, również w naturalnych, można spotkać kwas mlekowy, cytrynowy, octowy, salicylowy oraz benzoesowy. Wszystkie cechują się właściwościami przeciwgrzybiczymi. Związki te różnią się skutecznością, która zależy od ich stężenia, a także wykazują mniejsze spektrum działania niszczącego bakterie.

Kosmetyki naturalne często są wzbogacone w olejki eteryczne. Te niesamowite konserwanty w kosmetykach naturalnych mają właściwości zarówno przeciwgrzybicze, jak i przeciwbakteryjne. Do grupy tych środków konserwujących zaliczają się, np.:

• Olejek szałwiowy, 
• Olejek z drzewa herbacianego,
• Olejek tymiankowy, 
• Olejek lawendowy,
• Olejek goździkowy, 
• Olejek cynamonowy.

Warto pamiętać, że olejków eterycznych nie stosuje się samodzielnie (jako środków konserwujących), a często łączy się z ekstraktami roślinnymi. Związki te są cennymi składnikami aktywnymi kosmetyków. Przyczyniają się do spowalniania procesów starzenia, likwidują przebarwienia oraz nawilżają skórę.

Innym przykładem naturalnych konserwantów w kosmetykach są witaminy. Tokoferol (witamina E) znajdujący się np. w kremie do rąk RedPharma Vitaminum A+E jest naturalną substancją występującą głównie w tłuszczach pochodzenia roślinnego. Ten niezwykły środek konserwujący wspiera opóźnianie procesów oksydacyjnych, a przy tym zapobiega jełczeniu tłuszczu oraz przedłuża trwałość kosmetyków. Należy jednak podkreślić, że witamina E zapewnia konserwację wyłącznie fazy tłuszczowej. To sprawia, że faza wodna w preparatach kosmetycznych wymaga dodatkowej ochrony.

Na świecie zwiększa się liczba zwolenników naturalnych kosmetyków. Słusznie twierdzą, że takie preparaty nie muszą być nietrwałe, a co się z tym wiąże — nieekonomiczne i niebezpieczne. Skład kosmetyków i rodzaj użytych konserwantów zapewnia bezpieczeństwo, a także skuteczność stosowania. Do przedłużenia trwałości naturalnych środków pielęgnacyjnych przyczynia się również właściwy sposób ich przechowywania.

Właściwości konserwantów zawartych w kosmetykach

Substancje konserwujące kosmetyki powinny spełniać kilka wymagań, a mianowicie:

• Charakteryzować się wysoką oraz efektywną aktywnością biologiczną w niewielkich dawkach,
• Wykazywać się szerokim spektrum działania na mikroorganizmy,
• Cechować się dobrą rozpuszczalnością w wodzie,
• Nie przenikać przez skórę,
• Działać w dużym zakresie pH,
• Nie wykazywać interakcji z pozostałymi składnikami kosmetyku,
• Być odporne na światło i tlen, a także inne komponenty preparatu,
• Nie mieć zapachu, smaku ani barwy,
• Wykazywać właściwości hydrofilowe i lipofilowe,
• Charakteryzować się brakiem toksyczności i przenikania przez skórę.

Jak działają konserwanty w kosmetykach?

Działanie konserwantów w kosmetykach polega na denaturacji białek drobnoustrojowych lub dezaktywacji ich układów enzymatycznych. Ma to związek z obecnymi ugrupowaniami chemicznymi w strukturze konserwantów, które odpowiadają za tę aktywność. Z tego względu wartość pH preparatu kosmetycznego jest istotnym elementem przy wyborze właściwego środka konserwującego. Zatem konserwanty stosowane w kosmetyce będące związkami zawierającymi grupy kwasowe, np. kwas benzoesowy lub pochodne fenolowe – parabeny, przejawiają aktywność przeciw drobnoustrojom w pH poniżej 7. Takie warunki zapobiegają ich dysocjacji.

Ustawa o konserwantach w kosmetykach

Stosowanie konserwantów w kosmetykach jest ściśle regulowane przepisami prawa. Warto wiedzieć, że istnieje specjalna lista konserwantów, które mogą być obecne w kosmetykach. Spis tych związków znajduje się w załączniku V do Rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 1223/2009 z dnia 30 listopada 2009 roku dotyczącego produktów kosmetycznych. W tym dokumencie można znaleźć wszystkie ograniczenia i warunki stosowania środków konserwujących. Przed dopuszczeniem tego typu substancji do obrotu, każda z nich została poddana restrykcyjnej ocenie bezpieczeństwa przez tzw. Komitet Naukowy ds. Bezpieczeństwa Konsumentów (SCCS). W skład organu doradczego Komisji Europejskiej wchodzą specjaliści, np. alergolodzy oraz toksykolodzy. Po pojawieniu się wątpliwości lub nowych informacji na temat konkretnej substancji dochodzi do ponownej oceny bezpieczeństwa. 

Często można spotkać się z informacjami, że konserwanty w kosmetykach odpowiadają za wywołanie alergii. Niektóre ze środków konserwujących faktycznie wykazują potencjał uczulający, ale występowanie tych związków zostało ograniczone. Znajdują się jedynie w kosmetykach spłukiwanych, czyli takich, których kontakt ze skórą nie trwa zbyt długo. Stosowanie najbardziej szkodliwych oraz uczulających konserwantów zostało całkowicie zakazane. Oczywiście w przypadku uczulenia danej osoby może wystąpić reakcja alergiczna, tak jak w przypadku innych komponentów. Stanowi to kwestię indywidualną. Należy pamiętać, że wszystkie ze składników, w tym środki konserwujące, muszą być oznaczone na etykiecie preparatów. Dzięki temu osoby z alergią na określony związek mogą uniknąć kontaktu z alergenem.

Konserwanty w kosmetykach — czy jest się o co obawiać?

Konserwanty w kosmetykach są niezbędne, aby zachować trwałość produktów i zapewnić ochronę przed działaniem szkodliwych drobnoustrojów. Bezpieczne konserwanty w kosmetykach powinny być dobrane w taki sposób, aby nie zakłócały składu mikroflory bakteryjnej powierzchni skóry. Przede wszystkim nie mogą być toksyczne, uczulające lub drażniące. Nie należy się jednak obawiać o obecność konserwantów w kosmetykach, ponieważ stosowanie tych związków jest ściśle regulowane przepisami prawa. Specjalna lista zawiera spis dopuszczonych substancji, które mogą być używane jako składniki o takim działaniu. Ponadto coraz większą popularnością cieszą się kosmetyki, w których stosuje się ekologiczne środki konserwujące. Znanymi substancjami tego typu są olejki eteryczne, ekstrakty roślinne oraz witaminy.

Źródła:

1. BOJAROWICZ, HALINA; WOJCIECHOWSKA, MILENA; GOCKI, JACEK. Substancje konserwujące stosowane w kosmetykach oraz ich działania niepożądane. Probl Hig Epidemiol, 2008, 89.1: 30-33, http://www.phie.pl/pdf/phe-2008/phe-2008-1-030.pdf [dostęp online: 21.05.2022]
2. Bojarowicz, Halina, Patrycja Fronczak, and Jerzy Krysiński, Czy kosmetyki mogą nie zawierać konserwantów, Hygeia Public Health 53.2 (2018): 124-131, http://www.h-ph.pl/pdf/hyg-2018/hyg-2018-2-124.pdf [dostęp online: 21.05.2022]
3. Adaszyńska, M., and M. Swarcewicz. "Olejki eteryczne jako substancje aktywne lub konserwanty w kosmetykach." Wiadomości chemiczne 66, 1-2 (2012): 139-158.