Kwas mlekowy – właściwości i zastosowanie

Kwas mlekowy to naturalny składnik o zdumiewających i wszechstronnych właściwościach, pozostający nieco w cieniu innych, bardziej popularnych kwasów. Działanie antyoksydacyjne, bakteriostatyczne i przeciwgrzybiczne pozwala wykorzystać jego potencjał w rozmaitych gałęziach przemysłu, od medycyny aż po kosmetykę. W przemyśle spożywczym z kolei wydłuża trwałość produktów i wpływa na ich walory smakowe. Czym dokładnie jest kwas mlekowy? Dowiesz się z tego artykułu!

Co to jest kwas mlekowy?

Kwas mlekowy (łac. acidum lacticum), chemicznie nazywany kwasem laktobionowym, jest organicznym kwasem α-hydroksylowym (alfa-hydroksylowym), należącym do grupy kwasów AHA. Kwasy hydroksylowe są szeroko stosowane w chemii i biochemii z uwagi na ich zdolność do wchodzenia w reakcję z wodą, utleniania, czy łatwego tworzenia połączeń z innymi związkami chemicznymi. Inne znane kwasy AHA to między innymi kwas glikolowy i migdałowy. Kwas mlekowy naturalnie występuje w przetworach mlecznych, takich jak mleko, jogurt czy ser, w kiszonkach, a także w winie i napojach fermentowanych. Może być również wytwarzany w warunkach laboratoryjnych wskutek działania bakterii z rodzaju Lactobacillus. 

Co więcej, kwas mlekowy produkowany jest również przez organizm i nierozerwalnie kojarzony z pojęciem zakwasów, używanym w odniesieniu do mięśni. Czym są zakwasy po treningu? Trening fizyczny, szczególnie intensywny, może prowadzić do nadprodukcji kwasu mlekowego w mięśniach (jako jednego z produktów metabolizmu mięśniowego), co skutkuje powstawaniem bolesności i sztywności mięśni w trakcie i krótko po wysiłku.

Kwas mlekowy - właściwości

Kwas mlekowy jest składnikiem o szerokim spektrum właściwości, które wykorzystuje się wielokierunkowo.

• Właściwości antybakteryjne i przeciwgrzybicze jest skutecznym składnikiem dezynfekującym i odkażającym, który pomaga w eliminowaniu różnego rodzaju drobnoustrojów.
• Właściwości konserwujące pomaga w utrzymaniu jakości produktów i wydłużeniu ich trwałości.
• Stosowanie jako suplement diety zwiększa wytrzymałość organizmu, wpływa na poprawę wyników treningowych.
• Właściwości przeciwzapalne pomaga w zmniejszaniu stanu zapalnego i stanów zapalnych jelit, co przyczynia się do poprawy funkcji trawiennej.
• Właściwości probiotyczne pałeczki kwasu mlekowego odpowiadają za prawidłową florę bakteryjną jelit, usprawniają procesy trawienne, zwiększają odporność organizmu, chronią przed rozwojem infekcji grzybiczej, są osłoną w antybiotykoterapii.

Kwas mlekowy ma również mnóstwo cenionych właściwości kosmetycznych, w tym:

• Złuszczanie martwego naskórka,
• Nawilżanie,
• Zwiększanie produkcji kolagenu,
• Poprawa jędrności i elastyczności skóry,
• Redukcja przebarwień i plam pigmentacyjnych,
• Regulacja wydzielania sebum, zapobieganie powstawania zaskórników, oczyszczanie porów,
• Redukcja zaczerwienienia i podrażnienia skóry.

Kwas mlekowy - zastosowanie

Kwas mlekowy jest składnikiem wykorzystywanym w wielu różnych dziedzinach. Jego właściwości, takie jak złuszczanie martwego naskórka, poprawa jędrności i elastyczności skóry, redukcja przebarwień czy antybakteryjne i przeciwgrzybicze działanie, pozwalają na szerokie zastosowanie w kosmetyce, medycynie sportowej czy przemyśle spożywczym. 

• W przemyśle spożywczym, w procesie fermentacji mlekowej, bakterie mlekowe rozkładają laktozę, czyli cukier mleczny, na kwas mlekowy oraz dwutlenek węgla. W rezultacie produkt końcowy, taki jak jogurt czy ser, charakteryzuje się niższym pH (jest kwaśniejszy), specyficznym smakiem i aromatem. 
• Właściwości bakteriostatyczne i bakteriobójcze pozwalają na wydłużenie trwałości produktów, dlatego kwas mlekowy jest używany jako naturalny konserwant.
• Kwas mlekowy jest również używany jako regulator kwasowości w produktach spożywczych, takich jak sosy, dżemy, konserwy i napoje.
• Kwas mlekowy wykorzystuje się jako składnik w produktach do dezynfekcji rąk oraz powierzchni. Jego antybakteryjne i przeciwgrzybicze działanie skutecznie likwiduje bakterie i inne mikroorganizmy.
• W badaniach laboratoryjnych kwas mlekowy jest używany jako substrat do hodowli materiałów biologicznych.
• W medycynie sportowej kwas mlekowy stanowi uzupełnienie składu suplementów diety.

Kwas mlekowy w kosmetyce 

Wyżej wymienione cechy to tylko niewielka część możliwości zastosowania kwasu mlekowego. Również branża kosmetyczna z rozmachem wykorzystuje jego potencjał, i to na wielu płaszczyznach. Ponieważ jest to alfa-hydroksykwas, naturalnie wytwarzany w ludzkim organizmie, oznacza to, że skóra lepiej go toleruje i mogą go stosować osoby o różnym typie cery. Warto wspomnieć, że kwas mlekowy przybiera postać różnych preparatów, takich jak kremy, sera, płyny do kąpieli, peelingi czy płyny do higieny intymnej, co pozwala na optymalne dopasowanie do potrzeb skóry czy problemów zdrowotnych. 

• Wyższe stężenia kwasu mlekowego zasilają formulacje produktów złuszczających, takich jak peelingi do twarzy. Eksfoliacja polega na usunięciu martwych komórek naskórka, co poprawia wygląd skóry, jej koloryt i ukrwienie. Kosmetyki zawierające kwas mlekowy redukują przebarwienia i zmarszczki oraz poprawiają ogólną kondycję naskórka. Sprawdź, jakie inne substancje pomogą zminimalizować przebarwienia na twarzy od słońca i wybierz skuteczny krem na przebarwienia. 
• Silne działanie złuszczające znajduje zastosowanie w produktach pomagających usunąć odciski na stopach. Przy okazji poznaj najlepsze plastry na odciski. Co więcej, w połączeniu z substancjami o właściwościach eksfoliujących i zmiękczających naskórek, takimi jak mocznik, kwas salicylowy, alantoina, panthenol, doskonale usuwa uporczywe przesuszenia na stopach, łokciach czy kolanach. Produkty, w których obecny jest kwas mlekowy to np.:
  • Krem na bardzo suchą i zrogowaciałą skórę Hexaflex urea 30 z kwasem mlekowym i mocznikiem,
  • Krem nawilżająco-regenerujący Amaderm zawierający mocznik, alantoinę, pantenol oraz masło z nasion kakaowca prawdziwego,
  • Krem z mocznikiem do skóry suchej, łuszczącej się RedPharma Idravitae Mocznik 35% z mocznikiem, kwasem salicylowym, prowitaminą B5 i alantoiną.

• Kwas mlekowy należy do składników o działaniu antyoksydacyjnym, wykazującym zdolność do neutralizowania wolnych rodników. Poprawia barierę ochronną skóry, pomaga utrzymać ją w dobrej kondycji i chroni przed szkodliwymi czynnikami zewnętrznymi, w efekcie czego zapobiega uszkodzeniom komórek i przedwczesnemu starzeniu się skóry. Ponadto intensywnie nawilża, zapobiega nadmiernej utracie wody z naskórka, odżywia i regeneruje. Przykładem produktu z zawartością kwasu mlekowego jest krem do ciała Skin Expert by Dr. Max do codziennej pielęgnacji skóry suchej, wrażliwej z tendencją atopową. 
• Związek reguluje wydzielanie sebum i zmniejsza liczebność bakterii powodujących trądzik, dlatego w kosmetyce wykorzystuje się go do zwalczania objawów trądziku i poprawy stanu skóry problematycznej. Peelingi chemiczne z zastosowaniem kwasu mlekowego pomagają leczyć między innymi trądzik różowaty. Regularnie aplikowany oczyszcza i zmniejsza widoczność porów, a także spłyca powierzchowne blizny.
• Ze względu na właściwości antybakteryjne i przeciwgrzybicze acidum lacticum często stosowany jest w produktach do higieny intymnej. W naturalnym środowisku pochwy występuje odpowiednie pH, które utrzymuje równowagę mikroflory. Stosowanie antybiotyków, zmiana partnera seksualnego czy nieodpowiednie produkty do higieny intymnej mogą prowadzić do zaburzenia tej równowagi, co zwiększa ryzyko infekcji. Kwas mlekowy pomaga utrzymać właściwe pH pochwy, zwiększa liczbę dobrych bakterii oraz chroni przed infekcjami. Znajdziesz go w takich produktach jak płyn do higieny intymnej z kwasem mlekowym Ziaja Oliwkowa czy chusteczki do higieny intymnej Lactacyd Femina. 
• Kwas mlekowy spotykany jest również w kosmetykach do depilacji, ponieważ pomaga w rozluźnieniu i osłabieniu włosa, co ułatwia jego usunięcie, a także w produktach do pielęgnacji włosów, w których działa regenerująco i nawilżająco i pomaga w redukcji łupieżu.

Kwas mlekowy przeciwwskazania

Kwas mlekowy jest składnikiem o udowodnionym działaniu złuszczającym, przeciwzmarszczkowym, nawilżającym i przeciwzapalnym. Jest to dość bezpieczny składnik, a jego stosowanie nie wiąże się zazwyczaj z poważnymi skutkami ubocznymi. Jednak jak w przypadku każdego związku chemicznego, mogą istnieć pewne przeciwwskazania do jego stosowania, szczególnie w wysokich stężeniach. Aby mieć pewność, że działanie kwasu mlekowego będzie bezpieczne dla skóry, przed wprowadzeniem go do pielęgnacji zaleca się konsultację z lekarzem lub specjalistą kosmetologii.

Przeciwwskazaniem do stosowania kwasu mlekowego mogą być np.:

• Nadwrażliwa skóra, 
• Uczulenie na kwas mlekowy,
• Aktywne choroby skóry,
• Uszkodzenia skóry rany, oparzenia, skaleczenia,  
• Stosowanie z innymi środkami złuszczającymi,
• Aplikacja przed wyjściem na słońce.

Kwas mlekowy czy jest szkodliwy?

Niektóre osoby mogą być uczulone na kwas mlekowy, dlatego stosowanie produktów zawierających opisywany związek może skutkować powstawaniem reakcji alergicznych, takich jak swędzenie, zaczerwienienie, obrzęk czy wysypka. Jeśli masz skłonność do alergii, zaleca się przeprowadzenie próby uczuleniowej przed rozpoczęciem stosowania produktów z kwasem mlekowym. Kwas mlekowy jest kwasem, a jego stosowanie może powodować podrażnienie skóry, szczególnie u osób o skórze bardzo wrażliwej. Ważne jest, aby stosować produkty z odpowiednim stężeniem kwasu oraz odpowiednio przygotować skórę przed zastosowaniem.

Ponadto kwas mlekowy jest składnikiem, który może prowadzić do zwiększenia wrażliwości na słońce. Po jego zastosowaniu najlepiej unikać bezpośredniej ekspozycji na słońce oraz pamiętać o zabezpieczeniu skóry preparatami z filtrem UV. Z kolei w przypadku produktów do higieny intymnej, należy mieć na uwadze, że kwas mlekowy nie jest skuteczny wobec wszystkich rodzajów infekcji intymnych. Przede wszystkim jest stosowany w celu utrzymania równowagi pH i zwiększaniu liczby dobrych bakterii, ale nie jest wystarczający w leczeniu poważniejszych infekcji. W przypadku problemów zdrowotnych należy skontaktować się z lekarzem.

Podsumowanie

Kwas mlekowy to organiczny związek chemiczny, często używany w kosmetyce, farmacji i przemyśle spożywczym. Jego główne zastosowanie polega na zdolności do złuszczania martwego naskórka, co pozwala na poprawę wyglądu skóry, zwiększenie jej elastyczności i jędrności. Działanie przeciwzapalne i kojące pomaga w redukcji zaczerwienienia i podrażnień skóry. Należy jednak pamiętać, że stosowanie kwasu mlekowego powinno być dostosowane do potrzeb skóry oraz kondycji, dlatego przed zastosowaniem zalecana się konsultację z lekarzem lub specjalistą kosmetologii. 

Źródła:

1. J. Robaczewska, L. Gackowska, Bakterie kwasu mlekowego i zdrowie: czy probiotyki są bezpieczne dla człowieka?, https://www.researchgate.net/profile/Joanna-Robaczewska-2/publication/270515023_Lactic_acid_bacteria_and_health_Are_probiotics_safe_for_human/links/56b1d36108ae5ec4ed4a3f0f/Lactic-acid-bacteria-and-health-Are-probiotics-safe-for-human.pdf [dotęp 09.01.2023].
2. U. Błaszczyk, P. Satora, Bakterie kwasu mlekowego o właściwościach przeciwgrzybiczych. Biologiczne utrwalanie żywności, https://www.infona.pl/resource/bwmeta1.element.baztech-87abf672-8a6c-4cd2-ab3f-2df4d61668c4 [dostęp 09.01.2023].
3. E. Klewicka, L. Lipińska, Aktywność przeciwgrzybowa bakterii fermentacji mlekowej z rodzaju Lactobacillus, https://agro.icm.edu.pl/agro/element/bwmeta1.element.agro-d69608c7-3c8a-45eb-8eeb-6d8f18696bc2 [dostęp 09.01.2023].
4. A. Kapuścińska, I. Nowak, Zastosowanie kwasów organicznych w terapii trądziku i przebarwień skóry,  https://phmd.pl/api/files/view/116273.pdf [dostęp 09.01.2023].