Ospa w ciąży – czy ospa jest groźna dla kobiet w ciąży?

Ospa wietrzna to choroba zakaźna wywoływana przez wirusa ospy wietrznej i półpaśca (ang. VZV – Varicella zoster virus). Chociaż kojarzy się głównie wiekiem dziecięcym, dotyczy także osób dorosłych, w tym ciężarnych. Czy ospa jest groźna dla kobiet w ciąży? Sprawdź! 

Ospa a ciąża 

Większość osób przechodzi ospę wietrzną w dzieciństwie, dlatego wśród dorosłych zachorowania są rzadsze. U osób dorosłych objawy są z reguły bardziej nasilone. Dotyczy to również kobiet ciężarnych, u których ospa wietrzna może mieć ciężki przebieg. Ospa w ciąży stanowi również zagrożenie dla płodu, ponieważ należy do chorób zakaźnych wywołujących zespół TORCH – charakterystyczny zespół objawów wrodzonego zakażenia u noworodków. Warto podkreślić, że ospa wietrzna nie ma nic wspólnego z chorobami takimi jak małpia ospa czy ospa prawdziwa. 

Co zwiększa ryzyko zachorowania na ospę wietrzną w ciąży? Przede wszystkim brak przebycia choroby oraz brak szczepienia w przeszłości. W Polsce szczepienie przeciwko ospie wietrznej jest refundowane tylko w niektórych przypadkach. Na cięższy przebieg choroby narażone są osoby z niedoborami odpornościowymi oraz z chorobami onkologicznymi i hematologicznymi. 

Do zakażenia dochodzi drogą kropelkową ‒ wirusy wnikają do organizmu przez układ oddechowy. Najbardziej zaraźliwy jest płyn z tworzących się w przebiegu ospy pęcherzyków. Kobiety ciężarne najczęściej zarażają się od własnych dzieci chorujących na ospę. 

Czy można zarazić się ospą drugi raz w ciąży? Dwukrotne zachorowania na ospę wietrzną są bardzo rzadkie. Po zwalczeniu infekcji wirus pozostaje w organizmie w stanie uśpionym, a jego reaktywacja objawia się jako półpasiec. 

Kiedy można zachorować na ospę wietrzną więcej niż raz? 

• Pierwsza infekcja wirusem VZV była bardzo łagodna i organizm nie wytworzył wystarczającej odpowiedzi immunologicznej do zapewnienia pełnej odporności. 
• W stanach osłabienia układu odpornościowego, takich jak choroby nowotworowe, zakażenie wirusem HIV czy leczenie immunosupresyjne. 

Sprawdź powiązane kategorie

Ospa w ciąży – objawy 

Okres inkubacji ospy wietrznej, czyli czas od zakażenia się wirusem do pojawienia się pierwszych objawów, wynosi 10-21 dni. 

Jako pierwsze pojawiają się tzw. objawy zwiastunowe. Występują one na 1-2 dni przed pęcherzykową wysypką. Należy do nich m.in.: 

• Gorączka lub stan podgorączkowy, 
• Bóle mięśni, 
• Bóle głowy, 
• Ogólne osłabienie i złe samopoczucie, 
• Osłabienie apetytu, 
• Bóle brzucha, 
• Zapalenie gardła, 
• Katar. 

Inne ciężkie powikłania ospy u kobiet w ciąży to: 

• Zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych, 
• Zapalenie mózgu, 
• Poprzeczne zapalenie rdzenia kręgowego, 
• Porażenie nerwów czaszkowych, 
• Zespół Guillaina-Barrego, 
• Zapalenia siatkówki, 
• Zapalenie wątroby, 
• Rzadkie powikłania: zapalenie mięśnia sercowego, stawów, nerek, cewki i pęcherza moczowego oraz małopłytkowość. 

Ospa ciąży – 1. trymestr 

W różnych źródłach można znaleźć sprzeczne informacje o wpływie zachorowania na ospę w 1. trymestrze ciąży na płód. Przyjmuje się, że do 13. tygodnia ciąży nie zwiększa ryzyka poronienia, a groźne dla płodu skutki zakażenia pojawiają się później. 

Już w tym okresie przebieg ospy u ciężarnej może być cięższy i obarczony wystąpieniem powikłań, takich jak ospowe zapalenie płuc.  

Ospa ciąży – 2. trymestr 

Między 13. a 20. tygodniem ciąży zwiększa się ryzyko poronienia u kobiet ciężarnych chorujących na ospę.Możliwe jest też wystąpienie choroby u płodu, w postaci ospy wrodzonej. Manifestuje się ona: 

• Zniekształceniem kończyn, 
• Głębokimi bliznami, 
• Zaćmą, 
• Zapaleniem siatkówki i naczyniówki oka, 
• Wadami ośrodkowego układu nerwowego (wodogłowie, małogłowie), 
• Ograniczeniem rozwoju umysłowego w dzieciństwie, 
• Zaburzeniami czynności jelit i pęcherza moczowego. 

Zachorowanie matki po 20. tygodniu ciąży zwykle nie prowadzi do ospy u dziecka, ale we wczesnym okresie życia dziecka może wystąpić półpasiec. 

Ryzyko ciężkiego przebiegu ospy u ciężarnej jest jeszcze większe niż w 1. trymestrze ciąży. 

Ospa ciąży – 3. trymestr 

Ospa w 3. trymestrze ciąży może prowadzić do wystąpienia półpaśca u dziecka w pierwszych latach życia. 

Zachorowanie na ospę w okresie okołoporodowym (5 dni przed porodem i 2 dni po porodzie) grozi wystąpieniem choroby u noworodka. Ma ona wówczas bardzo ciężki przebieg, ponieważ układ odpornościowy noworodka jest niedojrzały i nie ma ono przeciwciał ochronnych od matki. Ospa u takich dzieci przebiega ze znacznie nasiloną wysypką, ospowym zapaleniem płuc i wątroby oraz wiąże się z wysoką śmiertelnością. 

3. trymestr ciąży jest okresem ryzyka wystąpienia najcięższych powikłań infekcji u ciężarnej.

Czy ospa jest niebezpieczna w ciąży? 

Ospa wietrzna w czasie ciąży może być niebezpieczna i dla matki, i dla rozwijającego się płodu. Jeśli podejrzewasz u siebie zachorowanie na ospę wietrzną lub miałaś kontakt z osobą zakażoną wirusem VZV, powinnaś niezwłocznie zgłosić się do lekarza. 

Zachorowanie na ospę podczas ciąży wiąże się z większym ryzykiem ciężkiego przebiegu i powikłań. Ciężkie ospowe zapalenie płuc obarczone jest wysoką śmiertelnością. Należy też pamiętać, że zachorowanie w czasie ciąży na ospę nie jest obojętne dla płodu. 

Ospa w ciąży – leczenie 

Jeśli kobieta, która w przeszłości nie była szczepiona i nie miała kontaktu z wirusem ospy wietrznej i półpaśca, miała kontakt z osobą zakażoną wirusem VZV, powinna jak najszybciej zgłosić się do lekarza. Wskazania do podania immunoglobuliny przeciwko wirusowi ospy wietrznej i półpaśca ustalane są wtedy indywidualnie. Jej zastosowanie może złagodzić objawy choroby i zapobiec powikłaniom u matki, jednak nie zmniejsza ryzyka zakażenia płodu i wystąpienia wad wrodzonych lub ospy u noworodka. 

Objawowa ospa wietrzna u ciężarnej wymaga leczenia niezależnie od postaci zakażenia. Leki na ospę podawane ciężarnej zawierają przeciwwirusową substancję – acyklowir. Podaje się je doustnie, a farmakoterapię najlepiej rozpocząć do 24 godz. od pojawienia się ospowej wysypki.

Leczenie przeciwwirusowe powinno iść w parze z leczeniem objawowym ospy. 

• W razie wysokiej gorączki można stosować leki przeciwgorączkowe. W ciąży bezpiecznym lekiem jest paracetamol. 
• Paracetamol jest także lekiem z wyboru w przypadku dolegliwości bólowych. 
• Wybierając leki na ból gardła w ciąży zwróć uwagę, czy dane preparaty są dopuszczone do stosowania przez ciężarne. Szukaj leków z chlorowodorkiem benzydaminy i heksylorezorcynolem. Spośród domowych sposobów wypróbuj płukanie gardła wodą z solą i nawilżające płukanki z miodem. 
• Miejscowo na skórę możesz używać preparatów wysuszających i antyseptycznych. Nie używaj produktów takich jak pudry, papki i maści, gdyż zwiększają one ryzyko wtórnych zakażeń bakteryjnych zmian skórnych. 

Podsumowanie 

Ospa u kobiet w ciąży może stanowić poważne zagrożenie dla zdrowia i życia zarówno płodu, jak i ciężarnej. Ciężarne, które nie miały w przeszłości kontaktu z wirusem ospy wietrznej i półpaśca, powinny unikać kontaktów z dziećmi. Planując ciążę, powinnaś skonsultować się z  lekarzem położnikiem, który podpowie Ci, na które choroby zakaźne możesz się zaszczepić. 

Źródła:

1. Cianciara J. (red.), Juszczyk J. (red.), Choroby zakaźne i pasożytnicze, Wydawnictwo Czelej Sp. z o.o., Lublin, 2007
2. Rosner-Tenerowicz A., Węgierek P.N., Wysoczański Ł.K., Zimmer A., Zimmer M., Ospa wietrzna i półpasiec u kobiet w ciąży i połogu, Ginekologia i Perinatologia Praktyczna, 2019, https://journals.viamedica.pl/ginekologia_perinatologia_prakt/article/view/63175, [dostęp: 22.05.2024 r.]
3. Ayoade F., Kumar S., Varicella-Zoster Virus (Chickenpox), StatPearls Publishing, 2022, https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK448191/, [dostęp 22.05.2024 r.]