Próchnica butelkowa – przyczyny, objawy i profilaktyka. Jak zadbać o ząbki niemowlaka?

Choć zęby mleczne są tymczasowe, to ich zdrowie jest ważne dla właściwego rozwoju jamy ustnej i aparatu mowy u dziecka. Próchnica butelkowa u niemowląt i małych dzieci jest w Polsce powszechnym problemem – nawet do 40% dzieci w wieku do 3 lat może mieć ubytki próchnicowe. Przyczyny tego problemu są złożone. Dowiedz się, czym jest próchnica butelkowa i jak ją leczyć.

Próchnica butelkowa – co to jest?

Próchnica butelkowa jest zakaźną chorobą bakteryjną zębów mlecznych. Dotyczy niemowląt i kilkulatków, które:

• w ciągu dnia oraz w nocy regularnie korzystają z butelek ze smoczkami, z których piją płyny bogate w cukry,
• regularnie zasypiają z butelką ze słodkim płynem lub pokarmem.

Przebieg choroby jest zwykle szybki i łatwo doprowadza do destrukcji mleczaków, zajmując szkliwo, zębinę i miazgę zęba. W sprzyjających warunkach zmiany próchnicowe mogą pojawić się tuż po wyrżnięciu pierwszego ząbka i szybko rozszerzyć się na kolejno wyrastające mleczaki.

Sprawdź powiązane kategorie

Próchnica butelkowa – jak wygląda?

Pierwsze objawy próchnicy butelkowej pojawiają się zwykle na górnych siekaczach. Dzieje się tak z dwóch powodów:

• Górne siekacze zwykle wyrzynają się jako pierwsze, więc są najdłużej narażone na czynniki promujące próchnicę,
• Podczas karmienia niemowlęta i dzieci umieszczają smoczek na podniebieniu, przez co ma on kontakt z tylną powierzchnią siekaczy. 

Pierwszą oznaką zmian próchnicowych jest biała, matowa plamka na zębie, która dość wyraźnie odróżnia się od lśniącej powierzchni zdrowego mleczaka. Jest to związane z demineralizacją (odwapnieniem) zęba. Zmiana czasem wygląda jak delikatna smuga lub odbarwienie, co może niestety zostać przeoczone lub zbagatelizowane przez rodziców. W bardziej zawansowanej chorobie plamy ciemnieją – robią się brązowe lub czarne, co jest związane z powstawaniem ubytku w zębie.

Próchnica butelkowa – przyczyny

Do powstania próchnicy potrzebne są trzy czynniki: słabo zmineralizowane zęby, bakterie próchnicotwórcze oraz cukry, które stanowią pożywkę dla tych bakterii. Głównymi mokroorganizmami prowadzącymi do próchnicy zębów są bakterie Streptococcusmutans. Przenoszą się z człowieka na człowieka poprzez ślinę.

Do próchnicy butelkowej u dzieci mogą prowadzić następujące czynniki:

• Podawanie dziecku płynnych posiłków bogatych w cukry (np. musy owocowe, słodkie soki, mleko modyfikowane),
• Całowanie dziecka, oblizywanie smoczków lub sztućców, podawanie dziecku wstępnie przeżutego wcześniej jedzenia,
• Nieustanny kontakt jamy ustnej dziecka ze smoczkiem od butelki, końcówką kubków niekapków, zwykłymi smoczkami,
• Karmienie dziecka butelką wieczorem przed snem i w nocy oraz pozwolenie na spanie bez oczyszczenia jamy ustnej z resztek pokarmu,
• Nieprawidłowa higiena jamy ustnej dziecka,
• Brak regularnego mycia smoczków i smoczków do butelek,
• Wady rozwojowe szkliwa, np. hipoplazja szkliwa – dzieci z tą wadą są bardziej narażone na kolonizację bakteriami i ubytki powierzchni szkliwa.

Ryzyko rozwoju próchnicy u dzieci karmionych mlekiem modyfikowanym i dzieci z rozszerzaną dietą jest większe niż u tych, które są karmione piersią. Nie oznacza to, że karmienie naturalne zapobiega kolonizacji bakterii i powstawaniu ubytków w zębach. Dzieci, które zasypiają z brodawką piersi w ustach, są również narażone na rozwój próchnicy.

Próchnica butelkowa – leczenie

Leczenie próchnicy butelkowej u dzieci i niemowląt jest złożone i trudne. 

• Gdy obecne są jedynie pierwsze objawy próchnicy butelkowej, czyli odbarwienia i białe plamy, wykonuje się fluoryzację w gabinecie stomatologicznym – najczęściej poprzez aplikację lakieru fluorkowego. Fluor wspomaga ponowne uwapnienie (remineralizację) szkliwa zębów.
• W przypadku bardziej zaawansowanych i rozległych zmian leczenie próchnicy jest indywidualizowane. Może być konieczne usunięcie zmienionych chorobowo tkanek zębowych i wykonanie wypełnienia ubytku. W niektórych przypadkach usuwa się ząb mleczny objęty próchnicą.

Próchnica butelkowa – leczenie domowe

Nie ma skutecznego sposobu na wyleczenie próchnicy butelkowej domowymi sposobami. Czasem stomatolodzy zalecają wspomagające stosowanie pasty z wysoką zawartością fluoru w warunkach domowych, ale ma to znaczenie bardziej profilaktyczne niż lecznicze. Takie postępowanie może być zalecane w przypadku obecności wczesnych zmian próchnicowych. Wśród preparatów z fluorem do stosowania domowego istnieją także płukanki z fluorkami, ale są one zarezerwowane jedynie dla dzieci powyżej 6. roku życia i mogą być stosowane tylko przez dzieci, które potrafią płukać jamę ustną.

Zamiast leczyć, zapobiegaj!

Czasem uznaje się, że skoro zęby mleczne są tymczasowe, to nie należy bać się próchnicy. Jest to założenie błędne, ponieważ próchnica może zaatakować także zęby stałe u dziecka. Często prowadzi też do opóźnienia wyrzynania się stałych zębów przez przedwczesną utratę mleczaków. Jak zapobiec próchnicy butelkowej? Należy dbać o higienę jamy ustnej dzieci już od pojawienia się pierwszego ząbka, ograniczyć cukry proste w diecie dziecka i unikać sytuacji prowadzących do kontaktu dziecka ze śliną innych osób. Istotne jest także regularne mycie smoczków i butelek do karmienia. Regularne wizyty kontrolne u stomatologa mogą ujawnić początki próchnicy i umożliwią leczenie choroby na bardzo wczesnym etapie.

Źródła:

1. Paranjpe A.G., Tungare S., Early Childhood Caries, StatPearls Publishing, 2024, https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK535349/, [dostęp: 30.11.2024 r.] 
2. Adamowicz-Klepalska B., Borysewicz-Lewicka M., Olczak-Kowalczyk D. i in., Stanowisko polskich Ekspertów dotyczące indywidualnej profilaktyki fluorkowej choroby próchnicowej u dzieci i młodzieży, Nowa Stomatologia, 2016
3. Zdrowie jamy ustnej, Polskie towarzystwo stomatologii dziecięcej, https://ptsd.net.pl/zdrowie-jamy-ustnej/, [dostęp: 30.11.2024 r.]
4. Adamowicz-Klepalska B., Próchnica zębów mlecznych, https://www.mp.pl/pacjent/pediatria/choroby/stomatologia/67483,prochnica-zebow-mlecznych, [dostęp: 30.11.2024 r.]