Co to jest substancja pomocnicza?

Substancje pomocnicze są składnikami leków, które nie wywołują efektu terapeutycznego (nie leczą w odróżnieniu od substancji czynnych) i są obojętne dla zdrowia. Zdarzają się naturalnie wyjątki od tej reguły. Niektóre z nich mogą powodować u osób wrażliwych reakcje alergiczne lub objawy nietolerancji pokarmowej (zwykle laktoza). Dlatego zawsze warto przed zakupem leku przestudiować etykietę.

Skoro nazywa się je substancjami pomocniczymi, czy koncerny farmaceutyczne nie mogą poradzić sobie bez nich? Czasami nie jest to możliwe, ponieważ bez nich lek nie miałby np. odpowiedniej, łatwiej do przyjęcia formy.

Po co stosuje się substancje pomocnicze? Poniżej prezentujemy ich kilka podstawowych funkcji.

• Nadanie pożądanej postaci leku – producent decyduje, czy wyprodukuje lek w postaci tabletki, kapsułki, syropu etc. Dokonuje również wyboru, jak równomiernie rozłożyć substancję czynną. W tabletce należy w tym celu użyć odpowiedniego wypełniacza, bazę syropu może stanowić syrop prosty (glukozowy), a w przypadku maści stosuje się  wazelinę czy lanolinę.
• Poprawa wyglądu i smaku – te cechy mają duże znaczenie zwłaszcza dla pacjentów pediatrycznych. Barwniki poprawiają estetykę preparatu, ale i pomagają odróżnić od siebie podobne kształtem czy wielkością tabletki. Substancje pomocnicze pozwalają dziś skutecznie wyeliminować smak gorzki czy kwaśny substancji czynnej.
• Poprawa trwałości substancji czynnej – najpopularniejszym zabiegiem jest dodatek przeciwutleniaczy takich jak: witamina C, E lub A. Do tej grupy można też zaliczyć owiane złą sławą konserwanty. Zabezpieczają one przed skażeniem mikrobiologicznym w trakcie przechowywania i użytkowania leku, co mogłoby obniżyć jego skuteczność, a nawet zaszkodzić zdrowiu.
• Zwiększenie wchłaniania, czyli biodostępności – to, w jakim stopniu lek ulega wchłanianiu, decyduje o jego skuteczności. Czasami niezbędne jest użycie tzw. promotorów wchłaniania, które pomagają substancji czynnej przedostać się do miejsca działania.
• Powlekanie tabletek - substancje pomocnicze tworzą np. otoczki tabletek o opóźnionym czy przedłużonym działaniu. Pozwalają ukryć nieprzyjemny smak, ułatwić połykanie czy też chronić substancję aktywną przed czynnikami zewnętrznymi.

Wykaz substancji pomocniczych dopuszczonych do stosowania przy produkcji leków wraz z wymaganiami jakościowymi znajduje się w Rozporządzeniu Ministra Zdrowia z dnia 16 stycznia 2003 r. w sprawie środków konserwujących, słodzących, barwników i przeciwutleniaczy, które mogą wchodzić w skład produktów leczniczych.

Źródła:

1. Jachowicz R., Receptura apteczna, Warszawa, Wydawnictwo Lekarskie PZWL.