Czosnek – zastosowanie, działanie, właściwości

Czosnek jest rośliną o szerokim zastosowaniu. Atuty czosnku wykorzystywane są między innymi w medycynie naturalnej, kulinariach, ale również w kosmetyce. Działa niczym skuteczny obrońca komórek, wykazuje potencjał leczniczy i poprawiający wygląd. Wspomaga zdrową skórę, stymuluje krążenie, wzmacnia włosy i neutralizuje szkodliwe wolne rodniki. Poznaj wszystkie właściwości czosnku! 

Czosnek – pochodzenie i ciekawostki 

Czosnek (Allium sativum) to roślina cebulowa należąca do rodziny amarylkowatych, pochodząca z obszaru Azji Środkowej, gdzie od wieków doceniana jest za swoje właściwości spożywcze oraz, przede wszystkim, zdrowotne. Na chwilę obecną czosnek wykorzystywany jest w kuchniach całego świata, głównie z uwagi na charakterystyczny smak i aromat. Minusem może być fakt, że zapach czosnku utrzymuje się w ustach i na skórze przez dłuższy czas po zjedzeniu. Mimo to wciąż uznawany jest za jedną z roślin o ogromnym potencjale leczniczym. 

Czosnek jest rośliną o bogatej historii i wielu zastosowaniach, a co więcej – w wielu kulturach uważany jest za symbol zdrowia i długowieczności. Niegdyś wierzono, że regularne spożywanie czosnku pomaga w zachowaniu dobrej kondycji fizycznej. Przypisywano mu również właściwości magiczne – miał między innymi odpędzać złe duchy i być amuletem chroniącym przed czarną magią. Któż z nas nie kojarzy czosnku jako środka obronnego przed istotami nadnaturalnymi, w tym przed wampirami?  

Wyrazisty smak i zapach czosnku stanowią dla wielu osób barierę, przez którą unikają jego spożywania. Jednym ze sposobów na złagodzenie intensywnego bukietu, jest dodanie do czosnku niewielkiej ilości zielonej pietruszki, drobno posiekanego tymianku lub mięty.  

• Jeśli nie przepadasz za aromatem świeżej rośliny, ale nadal chcesz korzystać z jej właściwości, alternatywą jest czosnek w tabletkach lub w postaci miękkich kapsułek, np. Czosnek Bezzapachowy, suplement diety, 1000 mg z ekstraktem z rośliny.  
• Inną możliwością jest czosnek macerowany, między innymi Gal Macerat Czosnkowy Olejem Z Nasion Wiesiołka, suplement diety w formie kapsułek typu twist-off oraz Gal, Alliogal, macerat świeżego polskiego czosnku olejem z nasion wiesiołka tłoczonym na zimno, suplement diety do spożywania doustnego, podczas posiłków. 

Czosnek – właściwości lecznicze

Analiza składu cebuli czosnku pozwala wysnuć wniosek, że ma silny potencjał zdrowotny, co zresztą potwierdzono podczas licznych badań. Poza sporą ilością wody (około 65%), czosnek zawiera witaminy, aminokwasy, minerały, organiczne związki siarki, polisacharydy oraz tak zwany olejek czosnkowy. W sumie jest to ponad 200 substancji biologicznie aktywnych. Ponadto jest niskokaloryczny – 100 g czosnku to około 150 kcal, a jeden ząbek ma zaledwie 8 kcal.  

Zawarty w czosnku olejek wykazuje właściwości bakteriobójcze głównie dzięki obecności alliny, która jest aminokwasem zawierającym siarkę. Gdy tkanka czosnku ulega uszkodzeniu, np. podczas krojenia lub zgniatania główki, specjalny enzym przekształca allinę w bakteriobójczą allicynę, która odpowiada za intensywny smak i aromat czosnku.  

• Stwierdzono, że allicyna wykazuje skuteczność jako środek przeciwgrzybiczy, przeciwwirusowy i przeciwpasożytniczy.  
• Olejek czosnkowy zawiera również fitosterole, salicynę, kwas spirogenowy oraz związki siarczkowe, między innymi disiarczek dialilu (DADS). 
• Związki siarczkowe zapobiegają uszkodzeniom oksydacyjnym, pełniąc funkcję ochronną wobec DNA przed działaniem wolnych rodników oraz chroniąc przed uszkodzeniami wywołanymi promieniowaniem UV.  
• Mają również zdolność neutralizacji niektórych form immunosupresji, co pomaga w podtrzymywaniu odporności organizmu, a także obniżają poziomu cholesterolu, w efekcie czego wspomagają utrzymanie zdrowego układu sercowo-naczyniowego.  

Olejki eteryczne zawarte w czosnku wykazują właściwości lecznicze, przyczyniające się do zwalczania przeziębień i infekcji. Nie bez powodu nasze babcie podczas przeziębienia podawały nam ciepłe mleko ze zmiażdżonym czosnkiem. Mikstura skutecznie udrożnia i ułatwia odkrztuszanie wydzieliny zalegającej w drogach oddechowych, rozgrzewa organizm i działa napotnie, w efekcie czego pomaga obniżyć gorączkę. 

Czosnek posiada również właściwości przeciwzakrzepowe – działa analogicznie do aspiryny, zmniejszając lepkość krwi. Dodatkowo wpływa na funkcje śródbłonka naczyniowego, co prowadzi do rozkurczu naczyń krwionośnych, a to z kolei przyczynia się do zapobiegania zawałom serca i udarom.  

Sprawdź, witaminy na odporność i zioła na odporność.  

Czosnek w kosmetyce 

Nie tylko medycyna czerpie z właściwości czosnku! Ekstrakt z czosnku stanowi cenne uzupełnienie receptur kosmetycznych, między innymi kremów, szamponów i odżywek do włosów, a nawet balsamów na cellulit i rozstępy. W składach wybranych preparatów znajdziesz go pod nazwą Allium Sativum (Garlic).  

Kluczowe właściwości czosnku w kosmetyce to między innymi: 

• Poprawa mikrokrążenia podskórnego, 
• Przeciwdziałanie powstawaniu łupieżu i wypadaniu włosów,
• Pobudzanie naturalnych funkcji mieszków włosowych i wzmacnianie cebulek włosowych, 
• Działanie antyoksydacyjne, antyseptyczne i przeciwzapalne, 
• Redukcja nieestetycznych zmian trądzikowych, 
• Łagodzenie objawów łuszczycy. 

Najwięcej korzyści dla skóry i włosów zapewnia najważniejsza substancja aktywna czosnku – allicyna, która oprócz właściwości przeciwgrzybiczych, przeciwstarzeniowych i wygładzających naskórek, zwiększa także poziom przeciwutleniaczy w organizmie. Ponadto pomaga zlikwidować bakterie wywołujące trądzik, w tym trądzik u dorosłych, zmniejszyć obrzęk i stan zapalny oraz poprawić krążenie krwi, dzięki czemu skóra trądzikowa otrzymuje więcej składników odżywczych.  

Co więcej, allicyna i zawarta w czosnku siarka zwiększają elastyczność skóry, co pomaga w zapobieganiu i niwelowaniu widoczności rozstępów. Jednym z domowych sposobów na rozstępy jest masaż ciała gorącymi olejkami, do których możesz dodać sok z rozgniecionych ząbków czosnku. Pozytywne efekty zauważysz po kilku tygodniach regularnego masowania skóry. Alternatywą dla soku jest olejek czosnkowy, jednak należy zachować ostrożność i nie dodawać go w nadmiarze. Zazwyczaj wystarcza pół łyżeczki. 

Czosnek to także źródło selenu, któremu przypisuje się potencjalne właściwości przeciwnowotworowe. Selen działa synergistycznie z witaminą E, co zwiększa jego zdolność do neutralizacji wolnych rodników, dzięki czemu może wpływać na opóźnienie procesu starzenia się komórek. Selen pełni istotną funkcję w produkcji peroksydazy glutationowej, kluczowego enzymu przeciwutleniającego w organizmie człowieka, który znajduje się w każdej komórce.  

Przeczytaj, jak działają antyoksydanty w kosmetykach. 

Czosnek – zastosowanie w kuchni 

Czosnek to jedna z najpopularniejszych przypraw, dostępna nie tylko w postaci surowych ząbków, ale też jako suszony proszek, granulki lub płatki. Oprócz swojego charakterystycznego smaku dodaje potrawom głębi i aromatu, co sprawia, że jest nieodłączną częścią wielu kuchni i kulinarnych tradycji. Jego obecność w kuchni pozwala na przygotowanie różnorodnych dań, dlatego też jest ceniony przez kucharzy i smakoszy na całym świecie.  

• Czosnek jest chętnie dodawany do dań, takich jak sosy, zupy i gulasze. 
• Jest również głównym składnikiem sosów i past, takich jak pesto, tzatziki, guacamole czy sos czosnkowy. 
• Dzięki swoim właściwościom aromatycznym i konserwującym pomaga w zachowaniu świeżości potraw, dlatego sprawdzi się w marynatach do mięs, ryb, a nawet warzyw. 
• Sprawdzi się do przygotowania smakowej oliwy, którą możesz wykorzystać jako dodatek do sałatek, składnik marynat do mięsa, a nawet jako dip lub polewa do świeżego, chrupiącego pieczywa. 

Czosnek a alergia 

Czosnek to roślina, która jest w stanie wywołać reakcje alergiczne, a objawy alergii mogą mieć różny charakter i zmienne nasilenie, włączając w to między innymi: 

• Problemy skórne, takie jak wysypka, pokrzywka lub świąd, 
• Objawy układu oddechowego, takie jak katar, kichanie, podrażnienie dróg oddechowych, duszność lub nawracająca astma, 
• Objawy w jamie ustnej i gardle, np. swędzenie, pieczenie lub obrzęk wokół ust i gardła. 

W przypadku uczulenia na czosnek należy wyeliminować go z diety oraz skonsultować się z alergologiem, aby dostosować odpowiedni plan postępowania.   

Czosnek w ciąży 

Czosnek ma wiele właściwości zdrowotnych i może być wartościowym dodatkiem do diety przyszłej mamy, jednak podczas ciąży należy go spożywać w umiarkowanych ilościach. Nadmierna ilość czosnku może skutkować nasileniem wzdęć i zgagi, co jest szczególnie uciążliwe w trzecim trymestrze ciąży. Jeśli po zjedzeniu czosnku pojawiają się niepożądane objawy, należy ograniczyć jego ilość w diecie lub skonsultować się z lekarzem.  

Czosnek – przeciwwskazania  

Przeciwwskazania do spożywania czosnku obejmują:  

• Stosowanie leków przeciwkrzepliwych (rozrzedzających krew),  
• Planowane operacje chirurgiczne,  
• Obecność zgagi oraz wzdęć.  

W tych przypadkach zaleca się konsultację z lekarzem przed rozpoczęciem spożywania czosnku lub stosowaniem produktów zawierających czosnek. Ponieważ czosnek ma działanie moczopędne, nie zaleca się spożywania przed snem, ponieważ może to prowadzić do częstszych wizyt w toalecie i zakłócenia spokojnego snu oraz regeneracji organizmu. 

Czosnek – skutki uboczne 

Podobnie jak w przypadku wielu innych naturalnych środków, korzystanie z czosnku może nieść ze sobą potencjalne ryzyko, szczególnie w przypadku wrażliwej skóry. Niepożądane skutki związane z czosnkiem mogą obejmować takie reakcje jak: kontaktowe zapalenie skóry, pokrzywka lub pojawienie się pęcherzy. Warto zaznaczyć, że ryzyko to nie ogranicza się wyłącznie do surowego czosnku, ponieważ podrażnienia skóry i oczu mogą również wywołać produkty zawierające czosnek, między innymi olejki eteryczne. 

Podsumowanie 

Czosnek to popularny dodatek kulinarny o licznych właściwościach prozdrowotnych, obejmujących między innymi działanie przeciwzapalne, przeciwwirusowe i przeciwutleniające. Regularne spożywanie czosnku może przyczynić się do obniżenia ciśnienia krwi, poprawy krążenia, a nawet wspomagać walkę z niektórymi chorobami skóry. Warto jednak pamiętać, że nie każdy organizm toleruje czosnek w równym stopniu, a niektóre osoby mogą być na niego uczulone.

Źródła:

1. Matysiak – Kucharek M. i wsp.: Porównanie wybranych właściwości biologicznych czosnku (Allium sativum L.) pochodzącego z Polski i Chin. Zywnosc: Nauka, Technologia, Jakosc. 2/2015. 160-169, https://www.researchgate.net/publication/281114022_Porownanie_wybranych_wlasciwosci_biologicznych_czosnku_Allium_sativum_L_pochodzacego_z_Polski_i_Chin [dostęp 01.10.2023 r.] 
2. N. Pazyar, A. Feily, Garlic in dermatology, https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC4211483/?fbclid=IwAR1kqQNhIKhYX1B769ixz-BO96O9Ujmhihvsah_7ACaTGfn6o32FBO0fzrM [dostęp 01.10.2023 r.] 
3. J. Tadeusiewicz, A. Krysztofiak, B. Olas, Czosnek – panaceum na choroby układu krążenia?, https://kosmos.ptpk.org/index.php/Kosmos/article/view/1150 [dostęp 01.10.2023 r.] 
4. M. Kwiecień, A. Winiarska-Mieczan, Czosnek jako zioło kształtujące właściwości prozdrowotne, http://phie.pl/pdf/phe-2011/phe-2011-4-810.pdf [dostęp 01.10.2023 r.]