Dopamina i jej rola w organizmie. Co oznacza jej nadmiar, a co niedobór?

Dopamina to substancja, która w organizmie pełni rolę neuroprzekaźnika i neuromodulatora. Ma bardzo duży wpływ na funkcjonowanie naszego ciała. Na czym polega działanie dopaminy oraz jak wyglądają objawy jej nieprawidłowego stężenia we krwi?

Dopamina: co to takiego? 

Dopamina – hormon czy nie? To substancja będąca jednym z podstawowych przekaźników w organizmie, ale nie jest hormonem. Wytworzona zostaje głównie przez neurony dopaminergiczne w mózgu. W układzie nerwowym jest jednym z ważniejszych neuroprzekaźników obok substancji takich jak serotonina, adrenalina, czy acetylocholina.

Jej rola jest różna w zależności od stężenia oraz miejsca, w którym oddziałuje na komórki poszczególnych tkanek. Odpowiada zarówno za procesy uczenia się i zapamiętywania, jak i za napięcie mięśniowe oraz koordynację ruchową. Zaburzenia zarówno w jej wytwarzaniu, jak i wydzielaniu czy działaniu na receptory mogą być przyczyną wielu chorób. Bierze ona również udział w mechanizmie rozwijania się uzależnień np. od amfetaminy czy kokainy. Dopamina pod względem chemicznym jest związkiem organicznym i należy do grupy katecholamin, podobnie jak adrenalina czy noradrenalina.

Dopamina: jak działa? 

Dopamina działa zarówno w ośrodkowym, jak i obwodowym układzie nerwowym. Mechanizm jej działania polega na wpływaniu na receptory dopaminergiczne (D1 i D2) zlokalizowane w nerkach, płucach, trzustce czy naczyniach krwionośnych i mózgu oraz receptory adrenergiczne. Poprzez regulowanie poziomu enzymów takich jak np. cyklaza adenylowa oddziałuje bezpośrednio na stężenie wielu substancji i przekaźników w komórkach organizmu. Jej dokładne działanie zależy od stężenia.

Jeśli chodzi o działanie dopaminy w obrębie układu nerwowego, to jej rola jest szczególnie istotna w układzie limbicznym, podwzgórzu mózgowym oraz pozapiramidowym układzie nerwowym. Odpowiada między innymi za regulację napięcia mięśniowego podczas ruchu i koordynację pracy mięśni oraz wpływa na poziomy hormonów (takich jak: prolaktyna, gonadotropiny czy hormon wzrostu).

Co więcej, poprzez działanie na układ limbiczny dopamina może mieć wpływ na emocje, samopoczucie czy motywację do działania. Nie pozostaje też bez znaczenia w złożonych procesach takich jak uczenie się, myślenie, zapamiętywanie oraz rozwiązywanie problemów. Dopamina wpływa również na tak zwany układ nagrody w mózgu, przez co realnie oddziałuje na motywację oraz odczuwanie przyjemności z różnych czynności. Właśnie dlatego jej obniżony poziom może wiązać się z większą podatnością na stany depresyjne i apatię.

Dopamina a układ pokarmowy

W układzie pokarmowym dopamina odpowiada za prawidłowe ukrwienie błony śluzowej żołądka i jelit, transport sodu czy odpowiednią motorykę jelit.

Inne aspekty działania dopaminy to regulacja ciśnienia tętniczego krwi czy wpływ na pracę gruczołów wytwarzających hormony. Dodatkowo substancja ta wpływa na przesączanie kłębuszkowe w nerkach oraz wydalanie sodu z moczem. To właśnie jej oddziaływanie na gospodarkę sodem może pomóc w wytłumaczeniu związku tego przekaźnika z występowaniem nadciśnienia tętniczego.

Dopamina może być równieżpodawana we wlewach przy terapii wstrząsu kardiogennego, po operacjach kardiologicznych oraz we wstrząsie septycznym.

Jak powstaje dopamina, „hormon szczęścia”?

Dopaminę potocznie nazywa się hormonem szczęścia lub stresu, jednak tak naprawdę wcale nim nie jest, a jedynie (lub aż) przekaźnikiem. Substancja ta powstaje głównie w komórkach nerwowych (neuronach) oraz w rdzeniu nadnerczy. W układzie nerwowym wytwarzają ją wyspecjalizowane komórki nerwowe, w procesie przekształcania tyrozyny (aminokwasu endogennego wytwarzanego z fenyloalaniny) do L-DOPA. W kolejnym etapie z L-DOPA powstaje dopamina. Dodatkowo związek ten jest wykorzystywany jako prekursor do syntezy adrenaliny i noradrenaliny.

Gdzie jest metabolizowana dopamina?

Dopamina jest metabolizowana w nerkach i wątrobie poprzez enzymy takie jak monoaminooksydaza i metylotransferaza katecholowa do nieczynnych składników.

Nadmiar i niedobór dopaminy: objawy 

Niedobór dopaminy może wiązać się zarówno z objawami fizycznymi, jak i psychicznymi.

• Fizycznie może manifestować się częstym odczuwaniem zmęczenia.
• Objawy psychiczne i odczucia, które mogą pojawić się w niedoborze dopaminy, to lęki, spadek motywacji, apatia czy stany depresyjne.

Badania sugerują, że obniżony poziom dopaminy może zwiększać ryzyko występowania choroby Parkinsona. Choroba ta jest samoistnym i powoli postępującym zwyrodnieniem ośrodkowego układu nerwowego i wiąże się z uszkodzeniami w komórkach istoty czarnej, w których to zachodzi produkcja dopaminy. Parkinsonizm wiąże się z zaburzeniami koordynacji ruchowej, drżeniem, zaburzeniami mowy i sztywnością mięśni. W leczeniu tej przypadłości stosuje się leki podnoszące stężenie dopaminy we krwi.

Natomiast nadmiar dopaminy będzie objawiał się gonitwą myśli, problemami z koncentracją oraz realną oceną rzeczywistości. Zaburzone zostaje racjonalne myślenie i w niektórych przypadkach mogą nawet pojawiać się urojenia, halucynacje czy stany euforii. Bardzo często takie objawy pojawiają się po niektórych narkotykach i ma to wpływ właśnie z oddziaływaniem substancji narkotycznych na poziom dopaminy.

Z nadmiarem dopaminy wiąże się pląsawica Huntingtona. Jest to choroba, w której trakcie dochodzi do obniżenia napięcia mięśni i drżenia kończyn. Występuje też wiele ruchów wykonywanych mimo woli chorego. W terapii tej choroby używa się leków działających hamująco na receptory dopaminowe.

Poziom dopaminy: badanie

Badanie poziomu dopaminy przeprowadza się zwykle w przypadku podejrzenia chorób, które mogą łączyć się z nadmiarem lub niedoborem tego przekaźnika. Wykorzystuje się je w diagnostyce nowotworów wiążących się z rozrostem tkanek i guzami wpływającymi na wydzielanie dopaminy (guz chromochłonny, neuroblastoma, czy zwojak). Oprócz nowotworów, zaburzenia poziomu dopaminy występują też w chorobie Parkinsona, ADHD, pląsawicy Huntingtona oraz w niektórych chorobach genetycznych.

Badanie laboratoryjne poziomu dopaminy wykonuje się poprzez oznaczenie jej stężenia we krwi. Pobranie krwi do sprawdzenia poziomu dopaminy nie wymaga żadnych dodatkowych przygotowań. Jest wykonywane standardowo, na czczo. Prawidłowy wynik tego przekaźnika powinien wynosić mniej niż 888 pmol/l (136 pg/ml).

Możliwe jest również oznaczanie dopaminy w moczu uzyskanym w dobowej zbiórce. Czasem pomaga to wykonać dokładniejszy pomiar i dostać obarczony mniejszym błędem wynik, gdyż poziom dopaminy we krwi może wzrastać na skutek stresu czy chwilowego wysiłku fizycznego.

Jeśli w badaniu okaże się, że poziom dopaminy jest podniesiony, lekarz może zalecić wykonanie dalszych badań w celu dokładnej diagnostyki, np. badań obrazowych.

Brak dopaminy – jak uzupełniać ten przekaźnik?

Przy niewielkich niedoborach dopaminy zaleca się modyfikację diety i uzupełnienie jej w przeciwutleniacze, które są zawarte w dużych ilościach w owocach i warzywach. Składniki pokarmowe, które mogą korzystnie wpłynąć na poziom dopaminy, to:

• dojrzałe banany,
• jagody,
• śliwki,
• truskawki,
• migdały
• czy winogrona.

Z kolei niekorzystny wpływ mają produkty z dużą zawartością cukru oraz tłuszczy nasyconych. Na poziomy neuroprzekaźników korzystnie wpływa też aktywność fizyczna na świeżym powietrzu oraz ekspozycja na światło słoneczne.

Dopaminę w czystej postaci podaje się tylko dożylnie, pod kontrolą lekarza w stanach np. wstrząsu septycznego czy kardiogennego. Ten sposób podania dopaminy sprawia, że nie przenika ona do mózgu i nie wywołuje efektu euforii. Jeśli chcesz polepszyć poziom dopaminy, stosując suplementy na układ nerwowy, możesz sięgnąć po jej prekursory. Na rynku dostępne są preparaty z L-tyrozyną, której potrzebujemy do wytwarzania dopaminy w neuronach dopaminergicznych.

Co więcej, w stanach obniżonej energii i braku motywacji do działania można sięgać po suplementy poprawiające nastrój. Zwykle zawierają one w swoim składzie wyciągi z dziurawca, różeńca górskiego (Rhodioli), Ashwagandhy, szafranu lub żeń-szenia. Preparaty można stosować wspomagająco, jeśli jednak problem nawraca lub utrzymuje się dłużej, nie należy odwlekać profesjonalnej diagnostyki.

W aptekach dostępne są również leki uspokajające bez recepty, które mogą pomóc ukoić zszargane nerwy. Leki tego typu zwykle zawierają wyciągi z melisy, kozłka lekarskiego (Waleriany), szyszek chmielu czy passiflory. Bardzo często dodatkowo występuje w nich magnez i witaminy z grupy B. Są to preparaty, które nie wywołują uzależnień i mają łagodne działanie. Nadają się do stosowania doraźnego, jednak jeśli nie radzisz sobie ze stresem, na dłuższą metę nie stanowią rozwiązania problemu. W takich sytuacjach najlepiej udać się do lekarza, wykonać podstawowe badania krwi, sprawdzić hormony tarczycy, poziom dopaminy i ustalić dalsze postępowanie. Jeśli wyniki badań są dobre, często bardzo dobrym rozwiązaniem okazuje się odpowiednia terapia i pomoc psychologa. Należy bowiem pamiętać, że przewlekły stres leży u podstaw wielu chorób somatycznych.

Dopamina – co musisz zapamiętać?

Dopamina to nie jest hormonem, ale bardzo istotnym dla funkcjonowania człowieka przekaźnikiem. Jeżeli odczuwasz długotrwałą zmianę nastroju, warto zbadać jej poziom. Możesz walczyć zarówno z jej niedoborem, jak i nadmiarem, jednak zawsze warto skontaktować się z lekarzem.

Źródła:

1. Bharath S., Hsu M., Kaur D., Rajagopalan S., Andersen J.K.: Glutathione, iron and Parkinson's disease. Biochem. Pharmacol., 2002
2. Gajewski P.; Szczeklik A.: Interna Szczeklika. 2013
3. Brunton L.L., Lazo J.S., Parker K.L. Farmakologia Goodmana&Gilmana. Wyd XI 2007