Rwa kulszowa – co to jest?

Nerw kulszowy to największy i najdłuższy nerw w ludzkim ciele. Kiedy zaczyna naciskać na niego dysk, nerw zostaje podrażniony i zaczyna boleć. Ból, nieraz silny i piekący, promieniuje na uda, łydki i nawet stopy. Jak sobie z nim radzić, ale przede wszystkim, jak zapobiegać nawrotom rwy kulszowej?

Czym jest nerw kulszowy?

Nerw kulszowy to jeden duży nerw, który tworzy grupa pięciu innych (czwartego i piątego lędźwiowego nerwu rdzeniowego oraz pierwszych trzech krzyżowych nerwów rdzeniowych). Jest największym i najdłuższym nerwem w ludzkim ciele. Rozpoczyna się w dolnej części kręgosłupa, w miejscu, gdzie korzenie nerwowe wychodzą z rdzenia kręgowego, i biegnie przez całą długość nogi aż do palców stopy. Po drodze rozgałęzia się i unerwia całą kończynę.

Co to jest rwa kulszowa?

Rwa kulszowa to powszechnie używane określenie bólu, który promieniuje wzdłuż nerwu kulszowego i zwykle jest odczuwany w pośladku, w tylnej części nogi i niekiedy w stopie. Najczęściej ból w rwie kulszowej wynika z podrażnienia nerwu kulszowego przez dysk (krążek międzykręgowy). Mówimy wtedy o bólu korzeniowym, który przez wielu lekarzy, fizjoterapeutów, oraz samych pacjentów jest błędnie określany jako zapalenie korzonków, ponieważ korzonki lub korzonki nerwowe nie są prawidłowym terminem anatomicznym.

Do powstania bólu korzeniowego przyczyniają się różne schorzenia, np. zwężenie kanału kręgowego w wyniku procesu zwyrodnieniowego lub przemieszczenia kręgów ku przodowi (tzw. kręgozmyk).

Inną przyczyną dolegliwości, które dają podobne objawy do rwy kulszowej, jest zespół mięśnia gruszkowatego. Ból pojawia się wtedy, gdy nerw jest uciskany w wyniku zbyt dużego napięcia mięśnia gruszkowatego pośladka. W rzadkich przypadkach ból korzeniowy spowodowany jest naciskiem korzeni przez nowotwór lub zmiany ropne w kanale kręgowym.

Rwa kulszowa – objawy

Farmaceutka Irmina Turek pisze:

„Jakie są objawy oraz gdzie boli rwa kulszowa? To pytania najczęściej zadawane przez osoby borykające się z bólem pleców i nieznające przyczyn dolegliwości. W rwie kulszowej ból występuje w częściach ciała i miejscach unerwionych przez nerw kulszowy. Najczęściej zaczyna się w lędźwiowo-krzyżowym odcinku kręgosłupa. Może przechodzić na pośladek i rozchodzić się po nodze po jej tylnej części. Dolegliwości bólowe sięgają nawet do stopy i dotyczą jednej lub obu nóg”. Sprawdź również: Ból pleców w odcinku lędźwiowym − skąd się bierze?.

Zazwyczaj pierwszym objawem jest ból krzyża. Wiąże się go z urazem lub przeciążeniem. Kiedy nagle dźwigniesz coś ciężkiego, istnieje ryzyko, że pojawi się rwa kulszowa. Przyczyny mogą być także ciężkie do określenia, bez wyraźnego źródła, zwłaszcza kiedy ból narasta powoli. Być może ten ból pleców jest Ci już znany, ale ponieważ ustąpił samoistnie, nie skojarzyłeś go właśnie z rwą kulszową. Przeczytaj także o lumbago, czyli czym jest postrzał i jak go leczyć?.

Zwykle ból krzyża trwa od kilku dni do kilku tygodni. Przy rwie kulszowej pojawiają się dodatkowe dolegliwości, np. drętwienie, mrowienie, uczucie palenia i kłucia oraz osłabienie czucia (tzw. niedoczulica) w obrębie unerwienia podrażnionego korzenia. W niektórych przypadkach bólowi towarzyszy osłabienie mięśni, zwłaszcza w zakresie zginania lub prostowania stopy.

Ból doskwiera najbardziej podczas chodzenia, w pozycji stojącej i siedzącej, oraz przy kichaniu i kaszlu. Z kolei w pozycji leżącej przy zgiętych kolanach, staje się mniej dokuczliwy lub wręcz ustępuje.

Rwa kulszowa – leczenie

Podstawą postępowania w rwie kulszowej w okresie zaostrzenia jest leczenie zachowawcze. Należą do niego:

• Czasowe odciążenie kręgosłupa – ulgę przyniesie Ci pozostanie w łóżku przez jeden do dwóch dni. Połóż się na boku i ugnij kolana lub ułóż się na plecach, a pod kolana podłóż poduszkę.
• Przyjmowanie leków przeciwbólowych i przeciwzapalnych (np. ibuprofen, diklofenak, meloksykam), a niekiedy i leków rozluźniających mięśnie. Miejscowo ulgę spowoduje maść na ból mięśni i żele zawierające składniki przeciwbólowe i przeciwzapalne lub okłady chłodzące i rozgrzewające.
• Edukacja – poznaj metody zmniejszania bólu i naucz się nie obciążać kręgosłupa, ponieważ zaostrza to objawy rwy kulszowej. Unikaj schylania się, podnoszenia cięższych przedmiotów, skłonów czy znacznych przeprostów kręgosłupa.

Farmaceutka Irmina Turek dodaje:

„Na rynku dostępne są też preparaty przeciwbólowe i przeciwzapalne w formie plastrów na skórę. To wygodna postać, którą nakleisz w okolice bolącego miejsca, a z plastra stopniowo przez wiele godzin uwalniać będzie się lek łagodzący ból i stan zapalny. Leki działające rozluźniająco na mięśnie szkieletowe dostępne są wyłącznie z przepisu lekarza. Zwykle zaleca się zażywać je na noc. Jeśli w związku z rwą kulszową istnieje konieczność dłuższego stosowania tabletek z lekami z grupy niesteroidowych leków przeciwzapalnych (NLPZ), używaj leku osłonowego na żołądek, gdyż mogą one podrażniać błonę śluzową żołądka”.

W dalszym etapie istotną rolę odgrywa fizjoterapia. Im wcześniej wdrożysz odpowiednie ćwiczenia, tym mniejsze ryzyko, że ostry ból stanie się przewlekłym. Program ćwiczeń powinien być dobrany dla Ciebie indywidualnie, a fizjoterapeuta ma Cię wspierać aż do momentu, w którym będziesz w stanie samodzielnie kontynuować systematyczne ćwiczenia w domu.

Farmaceutka Irmina Turek kontynuuje:

„Jak leczyć rwę kulszową? W niektórych przypadkach masaż na rwę kulszową to dobre wyjście. Odpowiedni masaż skutecznie zmniejszy dolegliwości bólowe. Jednak w fazie ostrych dolegliwości bólowych, masaż, oraz to, jak dokładnie go wykonać, powinien zlecić lekarz lub fizjoterapeuta. Przeprowadzenie takiego zabiegu na własną rękę może pogorszyć i tak już męczące objawy. Poza tym wykonywanie masażu w ostrej fazie dolegliwości często jest być bardzo nieprzyjemne i trudne do wykonania. Chory ma wtedy problem ze zmienianiem pozycji ciała, a jego mięśnie są bardziej spięte.

Dlatego też masaż zaleca się wdrożyć w etapie, gdy najsilniejszy ból zostanie opanowany. Wtedy odpowiednie techniki ucisku rozluźnią przykurcze mięśni i zredukują ich nadmierne napięcie. Pomoże to nie tylko całkiem pozbyć się uczucia bólu, ale i szybciej wrócić do normalnej postawy i prawidłowego ustawiania ciała podczas czynności wykonywanych na co dzień. 

Masaże przy rwie kulszowej dzielimy na takie, które wykonuje się jeszcze w trakcie odczuwania bólu oraz te, które wykonuje się po lub pomiędzy atakami rwy. Ten pierwszy rodzaj obniża napięcie mięśni, wspiera w utrzymaniu fizjologicznej postawy, poprawia ułożenie miednicy i kręgosłupa. Na tym etapie masaż zaczyna się od mięśni pośladków i kończyny dolnej. 

Aby wzmocnić efekt, dodatkowo stosuje się masaż mięśni przykręgosłupowych. Masowanie powinno być delikatne – skórę należy rozcierać i delikatnie ugniatać, wykonując podłużne ruchy. Masaż na rwę kulszową zależy od jej przyczyny. Inaczej wygląda postępowanie w przypadku napięć w mięśniu gruszkowatym a inaczej w przypadku przemieszczenia kręgów. Dlatego tak ważna jest konsultacja z odpowiednim specjalistą”.

Zobacz również, czym jest masaż geriatryczny – element rehabilitacji i poprawy jakości życia seniorów.

Większość pacjentów dobrze reaguje na leczenie zachowawcze i nie wymaga leczenia operacyjnego. Rozważa się je w razie przewlekłych dolegliwości, dużego bólu lub jego częstych nawrotów, które nie pozwalają normalnie pracować i obniżają jakość życia.

Postępowanie chirurgiczne konieczne jest zaledwie u 1-2% pacjentów z bólem krzyża oraz u ok. 2-10% pacjentów z rwą kulszową.

Jak długo leczy się rwę kulszową?

Farmaceutka Irmina Turek pisze:

„Wiesz już, co to jest rwa kulszowa. Kolejnym istotnym pytaniem jest, ile może trwać. Ból pleców i nogi związany z tą chorobą zazwyczaj doskwiera parę dni, ale czasem przeradza się w przewlekłą rwa kulszowa i wtedy nie odpuszcza miesiącami. Objawy mogą się zmieniać, a ból tracić na sile, jednak symptomy, takie jak zaburzenia czucia i osłabienie siły mięśniowej utrzymują się dłużej. Ważne jest, abyś szybko wprowadził odpowiednie ćwiczenia i rehabilitację, gdy tylko objawy bólowe osłabną na, tyle że będzie to możliwe. 

Im wcześniej zastosujesz optymalne ćwiczenia, tym mniejsza szansa na to, że atak rwy przekształci się w przewlekły zespół bólowy kręgosłupa. Dodatkowo lekarz może zlecić Ci zabiegi uzupełniające leczenie, np. elektrostymulację (TENS), zabiegi z użyciem ciepła lub zimna, czy ultradźwięki. Najlepsze efekty przynosi połączenie tych metod z aktywnością fizyczną. Sprawdź, jak pomagają prądy TENS w leczeniu bólu.

Aby uniknąć nawrotu rwy kulszowej, pracuj nad układem mięśniowym i wzmacniaj mięśnie przykręgosłupowe. Utrzymywanie prawidłowej postawy w trakcie wykonywania codziennych aktywności skutecznie zmniejszy prawdopodobieństwo nawrotów. Ponadto, jeśli rwa występuje u osoby otyłej, często zaleca się pacjentowi zmniejszenie masy ciała. Wpływa to korzystnie na odciążenie struktur szkieletu i prawidłowe ustawienie kręgosłupa.

Przeczytaj także: Normy BMI: jak go obliczyć? Ile powinno się ważyć?.

Rwa kulszowa − ćwiczenia

A jakie ćwiczenia na rwę kulszową wykonywać? Zwykle zalecane są ćwiczenia rozciągające, wykonywane powoli i precyzyjnie, ale też odpowiednie ćwiczenia wzmacniające mięśnie brzucha i mięśnie przykręgosłupowe. W zależności od nasilenia dolegliwości bólowych i od stopnia zapoznania z ćwiczeniami, możesz ćwiczyć własną siłą, przy niewielkiej pomocy rehabilitanta.

Jeżeli rwa dokucza bardziej lub wymaga tego ćwiczenie rehabilitant może poruszać Twoimi kończynami w odpowiednich pozycjach. Terapia aktywna, kiedy to chory głównie sam wykonuje ćwiczenia, może być wykonywana też pod lekkim obciążeniem, np. w basenie z wykorzystaniem oporu wody.

Rwa kulszowa − ćwiczenia w domu

Oprócz ćwiczeń ustalonych przez rehabilitanta, nawet żeby zapobiec rwie kulszowej i bólom kręgosłupa, zalecane są takie aktywności jak: pływanie, jazda na rowerze czy spacery. Polepszają one wydolność i siłę mięśniową bez zwiększania obciążenia na kręgosłup.

Sporty te są polecane w okresach remisji bólów kręgosłupa, jak i jako ich zapobieganie. Istnieje też szereg ćwiczeń, które możesz wykonywać w domu na macie. Są to m.in.: przeprosty w pozycji leżącej lub stojącej czy statyczne spinanie mięśni brzucha. Warto jednak pamiętać, że u osób z problem kręgosłupa zawsze lepiej na początku skonsultować się z rehabilitantem i upewnić się, czy wykonujesz je w prawidłowy sposób.

Rwa kulszowa – jak zmniejszyć ryzyko wystąpienia?

Lepiej zapobiegać niż leczyć, dlatego, jeśli już kiedyś miałeś do czynienia z tym problemem, stosuj się do poniższych zaleceń:

• nie obciążaj kręgosłupa,
• zredukuj i kontroluj masę ciała,
• unikaj wstrząsów i wibracji,
• uprawiaj ćwiczenia aerobowe,
• uprawiaj ćwiczenia wzmacniające mięśnie brzucha i przykręgosłupowe,
• utrzymuj prawidłową postawę ciała.

Przede wszystkim wykonuj ćwiczenia z rozwagą i jeśli nie jesteś pewien, czy masz dobrą technikę, udaj się do specjalisty, aby dowiedzieć się, jak robić je poprawnie. Niestety nieprawidłowo wykonane ćwiczenia zrobią więcej szkody niż dobrego”. 

Źródła:

1. Gajewski P., Szczeklik A., Interna Szczeklika, MP, Kraków 2013,
2. Mutschler E., Farmakologia i toksykologia, red. Buczko W., Wyd. III polskie, MedPharm Polska, Wrocław 2013,
3. Brunton L.L., Lazo J.S., Parker K.L., Farmakologia Goodmana i Gilmana, Czelej, 2007.