Zapalenie opłucnej - przyczyny, objawy i leczenie

Zapalenie opłucnej rzadko występuje samoistnie. Może rozwinąć się z innych chorób, takich jak np. zapalenie płuc, gruźlica czy nawet nowotwór. Leczenie zapalenia opłucnej polega głównie na terapii choroby podstawowej, często konieczna jest też antybiotykoterapia. Objawy zapalenia opłucnej to m.in. płyn w opłucnej. Żeby pozbyć się go pozbyć stosuje się nakłucie opłucnej lub drenaż. Zobacz, czym jest opłucna, skąd bierze się zapalenie opłucnej, jakie są jej tego objawy i jak wygląda leczenie choroby.

Opłucna − co to jest?

Opłucna (łac. pleura) to błona surowicza, która otacza płuca i tworzy dla każdego z nich oddzielny worek. Dzięki temu ochrania Twoje płuca. Dzięki niej możliwe są ruchy płuc podczas wdechu i wydechu. Każda opłucna zbudowana jest z 2 blaszek: opłucnej trzewnej, czy też płucnej (łac. pleura pulmonalis), która bezpośrednio przylega do płuca i opłucnej ściennej (łac. pleura parietalis), która wyściela jamę klatki piersiowej.

Opłucna może pełnić swoją funkcję dzięki temu, że między jej blaszkami znajduje się szczelinowata przestrzeń zwana jamą opłucnej. W jamie opłucnej na stałe obecna jest niewielka ilość płynu surowiczego, którego rolą jest ograniczenie tarcia przy wdechu i wydechu. Najprościej mówiąc, dzięki opłucnej nie czujesz, że oddychasz!

W prawidłowym stanie jest ona jedynie szczeliną, z niewielką ilością płynu surowiczego, a blaszki opłucnej przylegają do siebie i ślizgają się podczas ruchów oddechowych. Problemy pojawiają się dopiero wtedy, gdy dochodzi do zapalenia opłucnej. W takiej sytuacji między jej blaszkami może zbierać się wysięk surowiczy (pacjenci nazywają go potocznie „płyn w płucach”), treść ropna, krew, a objawy naprawdę trudno jest zignorować. W przypadku odmy opłucnowej, w opłucnej gromadzi się powietrze.

Sprawdź też, skąd się biorą duszności.

Zapalenie opłucnej − przyczyny

Podstawowo wyróżnia się 2 rodzaje zapalenia opłucnej:

• suche zapalenie opłucnej, czyli bez wysięku w jamie opłucnej
• wysiękowe zapalenie opłucnej, najczęściej towarzyszące zapaleniu płuc

Zapalenie opłucnej najczęściej powodują infekcje bakteryjne czy wirusowe. Do niedawna znaczącym powodem zapalenia opłucnej był prątek gruźlicy. Na szczęcie odsetek tego powikłania gruźlicy spadł.

Przyczyny stanu zapalnego opłucnej to m.in.:

• zapalenie płuc (najczęściej bakteryjne, rzadziej wirusowe i pasożytnicze)
• gruźlica
• nowotwory
• zakażenie wirusem Coxsackie
• niektóre choroby układowe (np. toczeń rumieniowaty układowy, reumatoidalne zapalenie stawów, przewlekła choroba nerek z mocznicą)
• inne stany chorobowe klatki piersiowej lub jamy brzusznej (np. zatorowość płucna, zawał serca, choroby trzustki)  
• stan po zabiegach chirurgicznych w obrębie klatki piersiowej

Sprawdź też, jakie są objawy zapalenia płuc.

O objawach zapalenia opłucnej opowiada lek. med. Aleksandra Malewska:

Zapalenie opłucnej − objawy

Zapalenie opłucnej to stan, który początkowo może przebiegać bez wytworzenia płynu (suche zapalenie opłucnej). Objawia się bólem podczas oddychania, suchym kaszlem (leki na suchy kaszel), a czasem powłóczeniem chorej strony klatki piersiowej. W dalszym etapie choroby zazwyczaj pojawia się zwiększona ilość płynu zapalnego (wysiękowe zapalenie opłucnej). Ból może wtedy zaniknąć, ale w zależności od ilości płynu pojawia się duszność i może wystąpić też gorączka. Inne objawy zależą od choroby podstawowej, która przyczyniła się do zapalenia opłucnej.

Objawy zapalenia opłucnej to m.in. płytki oddech, ból w klatce piersiowej czy nagły kaszel. Często mogą być mylone z zapaleniem płuc lub zawałem serca. Zapalenie opłucnej, objawy i leczenie w dużej mierze uwarunkowane jest chorobą podstawową, czyli chorobą, która do zapalenia opłucnej doprowadziła.

Objawy zapalenia opłucnej często nie są jednoznaczne i muszą być różnicowane z innymi chorobami.

Objawy zapalenia opłucnej to najczęściej:

• suchy, nagle pojawiający się bolesny kaszel
• ból podczas oddychania − jeśli ból ma charakter przemijający, świadczyć to może o pojawieniu się wysięku w jamie opłucnowej
• duszność, utrudnione oddychanie
• płytki oddech
• tarcie opłucnowe słyszalne w badaniu za pomocą stetoskopu
• ograniczona ruchomość oddechowa klatki piersiowej po chorej stronie
• wysoka gorączka
• ogólne osłabienie pacjenta, rozbicie

W zależności od tego, co jest bezpośrednią przyczyną zapalenia opłucnej, pacjent prezentować będzie także objawy choroby podstawowej.

Zobacz, także co oznacza ból płuc przy oddychaniu: Ból płuc przy oddychaniu. Co może oznaczać?

Zapalenie opłucnej − leczenie

Jak diagnozuje i leczy się zapalenie opłucnej? Objawy i leczenie często uzależnione są od choroby pierwotnej. Niekiedy same objawy zapalenia opłucnej wystarczą, żeby lekarz właściwie zdiagnozował problem i włączył odpowiednie leczenie. Do badań dodatkowych wykonywanych przy podejrzeniu zapalenia opłucnej należą m.in. przeglądowe zdjęcie klatki piersiowej, tomografia klatki piersiowej, badanie ultrasonograficzne, pobranie płynu opłucnowego do badania czy biopsja opłucnej.

Najczęstszą przyczyną zapalenia opłucnej jest zapalenie płuc. Leczenie w tym przypadku opiera się głównie na antybiotykoterapii dożylnej. Najlepiej zastosować antybiotyk celowany (wybrany na podstawie antybiogramu posiewu). Ale jeżeli nie znasz drobnoustroju odpowiedzialnego za zakażenie, najczęściej stosuje się cefuroksym, metronidazol, penicylinę benzylową, cyprofloksacynę i meropenem.

Sprawdź też, jak rozpoznać zapalenie płuc u osób starszych.

Nie stosuje się aminoglikozydów, które w zakażeniach opłucnej są mało skuteczne. Sama antybiotykoterapia jest skuteczna jedynie w przypadku niepowikłanego płynu parapneumonicznego. Co to oznacza? Niepowikłany płyn w jamie opłucnej jest przejrzysty, jego pH wynosi >7,2, LDH < 1000 IU/l (dehydrogenaza mleczanowa − enzym, który występuje we wszystkich komórkach ludzkiego ciała, a oznaczanie jego aktywności może być przydatne w wielu stanach chorobowych),  glukoza >2,2 mmol/l, a w posiewie nie stwierdza się bakterii. Powikłany płyn może być przejrzysty lub mętny, jego pH < 7,2, LDH > 1000 IU/l, glukoza <2,2 mmol/l, a w posiewie zwykle można zauważyć bakterie.

Jeśli płyn jest wyraźnie mętny i ma ropny charakter, mamy do czynienia z ropniakiem opłucnej. Ropniak może powstać nie tylko w wyniku zapalenia płuc, ale także po urazach klatki piersiowej, zabiegach chirurgicznych czy przedziurawieniu przełyku. Gdy rozpoznano ropniaka lub powikłany płyn w jamie opłucnej, leczenie oparte na samych antybiotykach najczęściej nie wystarczy, a konieczny może być drenaż jamy opłucnej.

W niektórych przypadkach dochodzi do powstawania przegród w obrębie zakażonego płynu i zwłóknień. Rozwiązaniem może okazać się podanie doopłucnowo (czyli do jamy opłucnej) leku fibrynolitycznego (np. streptokinaza). Jeżeli drenaż i leczenie antybiotykami nie przynosi oczekiwanych skutków powyżej tygodnia, warto rozważyć leczenie operacyjne (np. otwarty drenaż jamy opłucnej).

Jeżeli wysięk w jamie opłucnej ma charakter nowotworowy, a chory odczuwa duszność z powodu jego narastającej ilości, wykonuje się lecznicze nakłucie opłucnej. Niestety po jakimś czasie wysięk najczęściej powraca i wówczas zaleca się drenaż jamy opłucnej. Czasami proponuje się pleurodezę, czyli podanie do jamy opłucnej środka obliterującego, co spowoduje sklejenie ścian opłucnej i płyn nie będzie miał się gdzie gromadzić.  

Gdy inne choroby powodują zapalenie opłucnej, leczenie dotyczy głównie terapii choroby podstawowej, a więc np. stosowanie leków przeciwprątkowych w przypadku gruźlicy (jeśli zapalenie opłucnej ma ciężki przebieg, pomocne mogą okazać się także glikokortykosteroidy), czy odpowiednie leczenie chorób układowych.

Warto pamiętać także o fizjoterapii − odpowiednie ćwiczenia pod okiem fizjoterapeuty (prawidłowa pozycja leżąca, ćwiczenia przepony, ćwiczenia oddychania żebrowego, skłony) pomogą zapobiec lub przynajmniej zmniejszyć zrosty opłucnej. 

Zapalenie opłucnej − czas leczenia

Wiesz już, jak leczy się zapalenie opłucnej. Ile trwa leczenie? Niestety nie mogę odpowiedzieć na nie jednoznacznie − wszystko zależy od przyczyny stanu zapalnego, zaawansowania choroby i indywidualnej odpowiedzi organizmu.

„Woda w płucach?” − leczenie

Warto wiedzieć, że nie tylko gromadzenie się płynu w jamie opłucnej, ale także stan, gdy płyn gromadzi się w samym miąższu płuc, ludzie określają czasem potocznym sformułowaniem „woda w płucach”. Leczenie, przyczyny i objawy mogą się różnić w obydwu schorzeniach, dlatego warto precyzować o jaki stan chorobowy nam chodzi.

Źródła:

1. Agnieszka Strzelak, Joanna Jaworsk, Zapalenie płuc powikłane zapaleniem opłucnej, [w:] podyplomie.pl

2. Krzysztof Sładek: Choroby opłucnej. W: Choroby wewnętrzne. Andrzej Szczeklik

3. Maria Korzeniewska-Koseła, Zmiany w układzie oddechowym w przebiegu układowych chorób tkanki łącznej, [w:] Nowa Medycyna 4/2000