Czym jest zespół dziecka potrząsanego? Objawy syndromu dziecka potrząsanego

Krzywdzenie dziecka to każde zamierzone lub niezamierzone działanie, które ma szkodliwy wpływ na rozwój, zdrowie lub życie dziecka. Szczególną postacią maltretowania dziecka jest zespół dziecka potrząsanego. Występuje najczęściej, gdy u opiekuna pojawia się frustracja spowodowana nieustającym płaczem dziecka. Konsekwencje potrząsania dzieckiem mogą być bardzo poważne. 

Co to jest syndrom dziecka potrząsanego? 

Syndrom dziecka potrząsanego (ang. SBS – shaken baby syndrome) to ciężka forma znęcania się nad dzieckiem, występująca pod postacią gwałtownego potrząsania niemowlęciem lub małym dzieckiem.  

Ofiary zespołu dziecka potrząsanego to najczęściej dzieci do 2. roku życia wychowujące się w rodzinach dysfunkcyjnych. Sprawca zwykle stosuje intencjonalną przemoc wobec dziecka, którego zachowanie, takie jak płacz czy nieposłuszeństwo, drażni opiekuna. W większości przypadków oprawcami są mężczyźni, ale przemoc wobec dziecka mogą też stosować matki, zwłaszcza jeśli mają depresję poporodową. Za część przypadków przemocy nad dzieckiem odpowiadają opiekunki. 

U małych dzieci dysproporcja między dużą główką a resztą ciała jest bardzo duża. W dodatku mięśnie oraz więzadła podtrzymujące głowę w stabilnej pozycji są słabo rozwinięte. Mózg, zwłaszcza u noworodków i niemowląt z niezarośniętym ciemiączkiem, nie posiada pełnej ochrony. Potrząsanie małym dzieckiem sprawia więc, że dochodzi do niekontrolowanego przemieszczania się mózgu w obrębie czaszki, co niszczy komórki mózgowe oraz powoduje krwawienia, niekiedy bardzo intensywne. Inne struktury narażone na uraz w wyniku potrząsania dzieckiem to m.in. oczy, kręgosłup i kończyny górne. 

Do kiedy dziecko jest narażone na zespół dziecka potrząsanego? Zwykle mówi się o maluchach do 2. roku życia, ale nawet u siedmiolatków może wystąpić groźne uszkodzenie mózgu. 

Sprawdź powiązane kategorie

Zespół dziecka potrząsanego – jak rozpoznać? 

Pierwsze objawy zespołu dziecka potrząsanego są często zauważane i zgłaszane przez domowników i opiekunów nieznęcających się nad dzieckiem, których zaniepokoiły pojawiające się symptomy. Drugą drogą do wysunięcia podejrzenia o maltretowaniu dziecka jest obserwacja opiekunów w przedszkolach i żłobkach oraz lekarzy (zwykle pediatrów lub lekarzy rodzinnych). 

Podejrzenie syndromu potrząsanego dziecka wymaga dokładnego obejrzenia ciała dziecka i poszukiwania zewnętrznych cech urazu. Lekarz przeprowadzi też badanie fizykalne, w tym neurologiczne. Konieczna jest także rozmowa z rodzicami dziecka o zachowaniu malucha oraz o sytuacjach, które mogły doprowadzić do SBS.  

Jeśli zajdzie taka potrzeba, lekarz zleci badania obrazowe mające na celu wykrycie uszkodzenia kości, mózgu i tkanek miękkich. U starszych dzieci może być wskazana konsultacja z psychologiem. 

Zespół dziecka potrząsanego – objawy 

Syndrom potrząsanego dziecka często bywa trudny do wykrycia. Zwykle brak jest oznak urazu zewnętrznego lub są one nieznaczne. Pierwsze objawy SBS mogą pojawić się natychmiast po potrząśnięciu dziecka, ale niektóre mogą wystąpić w późniejszym okresie życia. Nasilenie objawów jest tym większe, im większa była siła i czas trwania potrząsania dzieckiem. Cięższy przebieg obserwuje się u młodszych dzieci. 

Klasyczna triada objawów zespołu dziecka potrząsanego to: 

• Krwiak podtwardówkowy, 
• Obrzęk mózgu, 
• Krwotok do siatkówki oka. 

Ich rozpoznanie wymaga dokładnego badania lekarskiego oraz dodatkowych badań obrazowych. 

Łagodny syndrom dziecka potrząsanego daje objawy, które mogą być mało charakterystyczne i mylone z innymi stanami, np. chorobami o podłożu wirusowym: 

• Zmniejszona interakcja dziecka z otoczeniem, brak uśmiechania się, 
• Apatia, ospałość, drażliwość, 
• Problemy z karmieniem (zaburzony odruch ssania i połykania), brak apetytu u dzieci, 
• Wymioty. 

Oznaki groźnego urazu głowy mają bardzo burzliwy i ciężki do przeoczenia przebieg. Są to: 

• Zaburzenia oddychania i bezdech, 
• Wypukłe i tętniące ciemiączko, 
• Ułożenie ciała, w którym plecy są wygięte w łuk, a głowa jest odchylona do tyłu, 
• Niemożność wybudzenia dziecka, 
• Nierówna wielkość źrenic, 
• Napad drgawkowy, 
• Stupor dysocjacyjny – pełna świadomość połączona z niezdolnością do wykonywania ruchów. 

W przebiegu zespołu dziecka potrząsanego może dojść do śpiączki lub nawet zgonu. 

Na zespół dziecka potrząsanego mogą wskazywać pojedyncze siniaki w obrębie klatki piersiowej, głowy i szyi oraz wszelkie zadrapania i otarcia tej okolicy. Pogorszenie wzroku może świadczyć o uszkodzeniu wzroku. 

Dowodem na to, że dziecko mogło paść ofiarą potrząsania, są złamania kości kończyn oraz żeber. 

Zespół dziecka potrząsanego – konsekwencje 

Poważne obrażenia powstałe w wyniku zespołu dziecka potrząsanego mogą doprowadzić do uszkodzenia mózgu, niepełnosprawności, a nawet śmierci. Uszkodzenie mózgu jest trwałe, a zespół potrząsanego dziecka może wywoływać objawy utrzymujące się w dorosłym życiu. 

Niepełnosprawność, jako konsekwencja syndromu dziecka potrząsanego, może być wyrażona jako: 

• Opóźnienie rozwoju i mowy, 
• Upośledzenie intelektualne, 
• Trwałe uszkodzenie wzroku lub ślepota, 
• Trwałe uszkodzenie lub utrata słuchu, 
• Trudności w uczeniu się, 
• Porażenie mózgowe, 
• Padaczka. 

Dziecko, które było ofiarą zespołu dziecka potrząsanego, w pewnym okresie swojego życia zwykle będzie wymagało konsultacji z neurologiem i okulistą. 

Zespół dziecka potrząsanego – zapobieganie 

Podjęcie pewnych kroków może pomóc w zapobieganiu występowania syndromu dziecka potrząsanego. Są to porady zarówno dla rodziców dziecka, jak i dla osób z jego najbliższego otoczenia. 

• Nie potrząsaj dzieckiem w gniewie i podczas zabawy. 
• Izoluj dziecko od niebezpiecznie zachowujących się osób. 
• Jeśli doświadczasz depresji poporodowej, szukaj pomocy u specjalistów. Informuj bliskie osoby o swoich emocjach, żeby byli ich świadomi. 
• Nie popadaj w irytację, gdy nie możesz ukoić płaczu dziecka. Dziecko może w ten sposób komunikować o swoich dolegliwościach. Nieukojony płacz dziecka możesz skonsultować z pediatrą lub lekarzem rodzinnym. 

Podsumowanie 

Potrząsanie dzieckiem w złości lub potrząsanie będące elementem zabawy może nieść ze sobą groźne i długotrwałe skutki dla dziecka. Niejasny wywiad odnośnie okoliczności doznanych obrażeń mogących sugerować SBS powinien wzbudzać szczególną czujność pracowników opieki medycznej. Jeśli jesteś osobą ze środowiska dziecka, które możliwe, że jest krzywdzone w jakikolwiek sposób – reaguj. 

Źródła:

1. Gossman  W., Huecker M.R., Joyce T., Pediatric Abusive Head Trauma, StatPearls Publishing, https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK499836/, [dostęp: 30.05.2024 r.]
2. Filimoniuk M., Iłędo M., Niemcunowicz-Janica A., Ptaszyńska-Sarosiek I., Zespół dziecka krzywdzonego w materiale Zakładu Medycyny Sądowej Uniwersytetu Medycznego w Białymstoku,
3. Archiwum Medycyny Sądowej i Kryminologii, 2017
4. Shaken Baby Syndrome, https://my.clevelandclinic.org/health/diseases/13779-shaken-baby-syndrome, [dostęp: 30.05.2024 r.]