Hiperstymulacja jajników – objawy i sposoby leczenia

Nowoczesne metody leczenia niepłodności stwarzają parom zmagającym się z tym problemem szanse na uzyskanie ciąży. Hormonalna stymulacja jajników, przeprowadzana przed pobraniem komórek jajowych do procedur wspomaganego rozrodu, nie pozostaje jednak bez wpływu na organizm kobiety. Jednym z powikłań indukcji owulacji jest zespół hiperstymulacji jajników (ang. ovarian hyperstimulation syndrome, OHSS). 

Jakie są czynniki ryzyka zespołu hiperstymulacji jajników? 

Zespół hiperstymulacji jajników to poważne powikłanie indukcji owulacji u kobiet leczonych z powodu niepłodności. Dzięki starannej kwalifikacji do procedur wspomaganego rozrodu i odpowiedniemu monitorowaniu leczenia, znacznie ograniczono liczbę przypadków OHSS w ostatnich latach. 

Do czynników ryzyka hiperstymulacji jajników należy m.in.: 

• młody wiek kobiety, 
• niska masa ciała, 
• zespół policystycznych jajników, 
• przebyty zespół hiperstymulacji jajników w przeszłości, 
• wielokrotne stymulacje jajników w przeszłości. 

Sprawdź powiązane kategorie

Na ryzyko rozwinięcia zespołu hiperstymulacji jajników podczas procesu stymulacji owulacji może wskazywać: 

• duża liczba jednoczasowo dojrzewających pęcherzyków jajnikowych (>20), 
• wysokie stężenia estradiolu podczas stymulacji, 
• stosowanie hCG (gonadotropiny kosmówkowej) do stymulacji dojrzewania komórek jajowych, 
• podtrzymywanie fazy lutealnej cyklu za pomocą hCG, 
• zajście w ciążę. 

Zespół hiperstymulacji jajników – objawy 

Ze względu na rodzaj i nasilenie objawów hiperstymulacji jajników można wyróżnić postać łagodną, umiarkowaną i ciężką OHSS. 

Postać łagodna charakteryzuje się dyskomfortem i uczuciem pełności w jamie brzusznej spowodowanym znacznym powiększeniem jajników. Do tego dołączają się bóle brzucha, biegunka, wymioty i nudności. 

Postać umiarkowana występuje wówczas, gdy objawy postaci łagodnej mają znaczne nasilenie. Dodatkowo pojawia się wodobrzusze (nagromadzenie płynu wokół narządów jamy brzusznej) oraz nieprawidłowości w badaniach laboratoryjnych krwi (leukocytoza, hipoproteinemia i wzrost wartości hematokrytu). 

Jak długo trwa zespół hiperstymulacji jajników? 

Czas trwania objawów hiperstymulacji jajników jest kwestią indywidualną – zależy od postaci zespołu, szybkości wprowadzenia skutecznego leczenia oraz ogólnego stanu zdrowia pacjentki. W większości przypadków objawy ustępują samoistnie w ciągu 7-10 dni. 

W przypadku zajścia w ciążę produkowana wówczas przez organizm kobiety gonadotropina kosmówkowa (hCG) może prowadzić do pogorszenia objawów OHSS. Wymaga to zintensyfikowanego monitorowania stanu zdrowia ciężarnej. Ustąpienie symptomów trwa wówczas dłużej – nawet kilka tygodni. 

Zespół hiperstymulacji jajników – leczenie 

Leczenie zespołu hiperstymulacji jajników zależy od tego, jakie jest jego nasilenie. Kobiety z postacią łagodną i umiarkowaną OHSS są dokładnie monitorowane pod kątem postępowania objawów i możliwości przejścia choroby w postać cięższą. 

Zalecenia to m.in.: 

• Zwiększone spożycie płynów, 
• Częste badania ginekologiczne, fizykalne i badania USG, 
• Odpoczynek, 
• Stosowanie leków przeciwzakrzepowych (w razie znacznego ograniczenia aktywności fizycznej), 
• Dieta bogatobiałkowa (stosowanie dodatkowych witamin i minerałów dla kobiet w ciąży nie jest konieczne, chyba że lekarz zaleci inaczej), 
• Codzienne pomiary masy ciała i pomiary obwodu w talii (do oceny gromadzenia się płynu w jamie otrzewnej), 
• Częste wykonywanie badań laboratoryjnych z krwi w celu monitorowania funkcji nerek, wątroby i innych narządów. 

Kobiety, u których wystąpił zespół hiperstymulacji jajników w postaci łagodnej lub umiarkowanej muszą uważnie obserwować swój organizm. Objawy, takie jak pogorszenie samopoczucia, ogólne osłabienie, znaczne dolegliwości bólowe, duszność i zmniejszenie ilości oddawanego moczu, są wskazaniem do pilnej konsultacji lekarskiej! 

Ciężki OHSS jest leczony w warunkach szpitalnych, gdzie prowadzone jest intensywne monitorowanie i leczenie polegające na: 

• Utrzymywaniu odpowiedniego nawodnienia, 
• Ocenie i wspieraniu pracy nerek, wątroby i układu krzepnięcia, 
• Stosowaniu profilaktyki przeciwzakrzepowej, 
• Stosowaniu leczenia łagodzącego objawy (np. leki przeciwbólowe). 

Zespół hiperstymulacji jajników a ciąża 

Jeśli kobieta, u której wystąpił zespół hiperstymulacji jajników, zajdzie w ciążę, to istnieje ryzyko zaostrzenia choroby i pogorszenia odczuwanych objawów oraz dołączenie nowych. Polega to zwykle na przejściu postaci łagodnej w umiarkowaną lub umiarkowanej w ciężką. 

Zmiany zachodzące w ciele kobiety z zespołem hiperstymulacji jajników mogą stanowić czynnik ryzyka porodu przedwczesnego lub stanu przedrzucawkowego. Niektóre doniesienia sugerują zwiększoną częstość poronień u kobiet z OHSS. 

Podsumowanie 

Choć zespół hiperstymulacji jajników występuje coraz rzadziej to wciąż jest możliwy i może stanowić zagrożenie dla zdrowia lub nawet życia kobiety. Każda pacjentka poddawana hormonalnej stymulacji jajników powinna być świadoma powikłań wynikających z tych procedur i poinformowana, jak postępować w razie pojawienia się niepokojących objawów. 

Źródła:

1. Bręborowicz G.H. (red.), Ginekologia, wyd. III, PZWL Wydawnictwo Lekarskie, Warszawa, 2020
2. Desai P. K., Ovarian hyperstimulation syndrome, https://radiopaedia.org/articles/ovarian-hyperstimulation-syndrome-1, [dostęp: 20.07.2024 r.]
3. Management of Ovarian Hyperstimulation Syndrome (Green-top Guideline No. 5), Royal College of Obstetricians & Gynaecologists, https://www.rcog.org.uk/guidance/browse-all-guidance/green-top-guidelines/the-management-of-ovarian-hyperstimulation-syndrome-green-top-guideline-no-5/, [dostęp: 19.07.2024 r.]
4. Ovarian Hyperstimulation Syndrome – Symptoms & Causes, Mayo Clinic, https://www.mayoclinic.org/diseases-conditions/ovarian-hyperstimulation-syndrome-ohss/symptoms-causes/syc-20354697, [dostęp: 19.07.2024 r.]