Kodeina − dlaczego trzeba na nią uważać? Sprawdź!

Kodeina to lek o działaniu przeciwkaszlowym i przeciwbólowym. Najczęściej występuje w preparatach złożonych, w połączeniu z paracetamolem, ibuprofenem, kofeiną, wyciągami ziołowymi czy sulfogwajakolem. Jakie są wskazania do jej użycia, a kiedy jej unikać? Czym grozi nadużywanie i przewlekłe stosowanie preparatów z kodeiną?

Kodeina − leki na kaszel i na ból

Kodeina to etylowa pochodna morfiny i właśnie z niej jest otrzymywana. W niewielkich ilościach występuje w opium. Należy do grupy substancji opioidowych, czyli centralnie działających leków przeciwbólowych. Jest zaliczana do częściowych agonistów, czyli aktywuje receptory opioidowe, ale w niepełny sposób.

Stosuje się ją w łagodzeniu bólu o umiarkowanym nasileniu, najczęściej w połączeniu z niesteroidowymi lekami przeciwzapalnymi (więcej na temat tej grupy leków pisałam tu: Niesteroidowe leki przeciwzapalne: na ból, gorączkę i stany zapalne. Jak działają?) lub paracetamolem (polecam Ci także artykuł: Paracetamol to nie cukierek! Jak bezpiecznie go stosować?).

Leki z kodeiną mają także działanie przeciwkaszlowe. Kodeina poprzez stymulację receptorów opioidowych hamuje ośrodek kaszlowy w mózgu. Działa więc centralnie w odróżnieniu od leków działających obwodowo, które wywierają wpływ na czuciowe włókna nerwowe z tkanki płucnej. Kodeinie przypisuje się także słabe działanie uspokajające.

W jakich lekach jest kodeina?

Kodeina występuje w preparatach złożonych: w połączeniu z paracetamolem, paracetamolem i kofeiną, sulfogwajakolem, ibuprofenem, zielem tymianku oraz w formie syropu sosnowego z kodeiną, mleczanem wapnia i wyciągiem sosnowym czy wyciągiem sosnowym i wyciągiem z owoców z kopru włoskiego. Dostępne są różne postaci leku. Kodeina w tabletkach to najczęstsza postać leku dostępna w aptekach, ale na aptecznej półce znajdziemy także tabletki musujące, kapsułki oraz syropy. Większość preparatów z kodeiną to leki OTC, czyli dostępne bez recepty lekarskiej. Część preparatów, złożonych z kodeiny i paracetamolu, można jednak kupić jedynie po okazaniu recepty.

Kodeina − jak działa?

Kodeina dobrze wchłania się z przewodu pokarmowego. Maksymalne stężenie we krwi osiąga w ciągu 1 − 2 godzin od podania. Jej przeciwbólowe działanie utrzymuje się około 4 godzin, a przeciwkaszlowe trwa przez 4 − 8 godzin. Kodeina przenika przez barierę łożyskową i do pokarmu kobiecego. Metabolizowana jest w wątrobie, a wydalana przez nerki wraz z moczem.

Część osób (około 7% białej populacji) bardzo wolno metabolizuje kodeinę, a jej pożądany efekt leczniczy może być u nich słabo wyrażony. Druga grupa (5 − 6% białej populacji) to osoby szybko metabolizujące, u których pojawia się większe stężenie morfiny we krwi. Wiąże się to ze zwiększonym ryzykiem działań niepożądanych,szczególnie u pacjentów z dodatkowymi zaburzeniami pracy nerek. Powyższe różnice wynikają ze zmienności genetycznej enzymu CYP2D6, który u niektórych osób działa za słabo lub wcale, a u innych wykazuje nadmierną aktywność. Enzym CYP2D6 pełni istotną rolę w szlakach metabolicznych wielu leków, nie tylko kodeiny.

Sprawdź też, jak sprawdzić datę ważności leków.

Kodeina − dawkowanie i wskazania

Kodeinę stosuje w leczeniu bólu o umiarkowanym lub dużym nasileniu, który nie ustępuje po zastosowaniu leków przeciwbólowych o obwodowym działaniu. Jej przeciwkaszlowe działanie jest wykorzystywane w leczeniu suchego i uporczywego kaszlu. To ważne, żeby nie stosować leków przeciwkaszlowych w przypadku produkcji dużej ilości śluzu w drzewie oskrzelowym i odkrztuszaniu wydzieliny. Kodeina ma za zadanie łagodzić kaszel suchy, czyli nieproduktywny.

Preparaty z kodeiną stosuje się doustnie. Zawsze używaj ich zgodnie z zaleceniem lekarza lub z informacjami zawartymi w ulotce. Leki z kodeiną zażywaj przez możliwie najkrótszy czas, maksymalnie 4 razy na dobę, a odstęp pomiędzy dawkami powinien wynosić co najmniej 6 godzin. Maksymalna dobowa dawka u dorosłych wynosi 240 mg.

Pamiętaj, żeby nie dawać kodeiny dzieciom poniżej 12. roku życia.

Sprawdź też leki na kaszel suchy.

Kodeina − działania niepożądane. Dlaczego trzeba na nią uważać?

Działania niepożądane, które pojawiają się najczęściej, obejmują: nudności i wymioty, zaparcia, zawroty głowy oraz sedację, czyli uspokojenie.

Rzadziej mogą pojawić się:

• zaburzenia nastroju lub euforia,
• reakcje nadwrażliwości w postaci wysypek,
• pokrzywki czy świądu,
• zwężenie źrenic,
• ospałość,
• zatrzymanie moczu,
• skurcz oskrzeli i zaostrzenie objawów astmatycznych,
• zahamowanie ośrodka oddechowego (spłycenie oddechu, brak oddechu, sinica),
• ostry ból brzucha (głównie u pacjentów po zabiegu usunięcia pęcherzyka żółciowego),
• kołatanie serca,
• spadek ciśnienia tętniczego i omdlenie,
• spadek apetytu,
• bóle głowy,
• wzmożona potliwość,
• omamy
• zaburzenia wzroku i słuchu.

Jeśli pojawią się u Ciebie jakiekolwiek działania niepożądane leku, koniecznie zgłoś to swojemu lekarzowi.

Sprawdź też, jak przechowywać leki.

W przypadku przedawkowania najczęściej pojawiają się nudności i wymioty, drażliwość, zahamowanie ośrodka oddechowego, nadmierna senność (która może prowadzić do śpiączki) oraz zwężenie źrenic. Może dojść do spadku napięcia mięśniowego, ciśnienia i zwolnienia pracy serca. W ciężkich przypadkach przedawkowania istnieje ryzyko utraty świadomości, drgawek, bezdechu, zatrzymania czynności serca i śmierci. Przedawkowanie preparatów z kodeiną wymaga niezwłocznej konsultacji z lekarzem oraz kontroli pracy układu oddechowego i układu krążenia. Konieczne może okazać się płukanie żołądka, zastosowanie tlenoterapii lub wspomagania oddechu oraz podanie naloksonu, czyli substancji, która stanowi odtrutkę w zatruciach opioidami.

Pamiętaj, że przewlekłe stosowanie i nadużywanie środków z kodeiną niesie ryzykopsychicznego oraz fizycznego uzależnienia, a gwałtowne przerwanie zażywania leku wiąże się z ryzykiem wystąpienia objawów odstawiennych! Długotrwałe stosowanie dużych dawek może dodatkowo skutkować rozwojem tolerancji na jej działanie przeciwbólowe i przeciwkaszlowe, co może pociągać za sobą chęć zwiększenia dawki. Gdy stosujesz takie preparaty, nigdy nie decyduj samodzielnie o przedłużeniu zalecanego czasu trwania leczenia.

Sprawdź też, jak poznać uzależnienie od leków przeciwbólowych.

Kiedy nie stosować kodeiny?

Preparaty z kodeiną nie dla wszystkich są odpowiednie.

Do przeciwwskazań zalicza się:

• nadwrażliwość na którykolwiek składnik stosowanego preparatu,
• astmę oskrzelową,
• przewlekłe zaparcia,
• zaburzenia oddechowe (np. ostrą niewydolność, rozstrzenie oskrzeli, mukowiscydozę)
• śpiączkę lub brak przytomności.

Kodeiny nie mogą stosować osoby uzależnione od opioidów ani dzieci poniżej 12. roku życia. Młodzież powyżej 12 lat może zażywać lek jedynie w niektórych przypadkach (w krótkotrwałym leczeniu ostrego bólu, gdy inne leki przeciwbólowe zawiodły).

Warto pamiętać, by nie zażywać preparatów z kodeiną w przypadku kaszlu z odkrztuszaniem plwociny. Kodeina jest nieskuteczna w leczeniu bólu neurogennego. Niektóre grupy pacjentów wymagają szczególnej uwagi i ostrożności podczas stosowania środków z kodeiną.

Należą do nich m.in. pacjenci:

• z niewydolnością nerek, wątroby,
• po urazach głowy,
• z nadciśnieniem tętniczym,
• cukrzycą,
• niedoczynnością tarczycy,
• jaskrą,
• kamicą żółciową,
• po zabiegach chirurgicznych w obrębie dróg żółciowych,
• z utrudnionym odpływem moczu,
• kamicą moczową,
• innymi schorzeniami.

Ryzyko działań niepożądanych wzrasta także u osób w podeszłym wieku, dlatego i w tym przypadku należy zachować wyjątkową rozwagę. Kodeina nasila działanie etanolu, więc w czasie leczenia nie pij alkoholu. Istnieje też szereg leków, które nie powinny być stosowane równocześnie z preparatami z kodeiną lub podczas jednoczesnego stosowania należy zachować szczególną ostrożność.

Sprawdź też, czy można łączyć leki z alkoholem.

Do takich środków należą np.:

• leki przeciwdepresyjne,
• leki przeciwlękowe,
• neuroleptyki,
• leki przeciwhistaminowe,
• leki nasenne,
• niektóre leki przeciwbólowe,
• leki stosowane w chorobie Parkinsona.

Równoczesne stosowanie kodeiny i powyższych farmaceutyków może nieść większe ryzyko skutków niepożądanych (np. zaburzeń świadomości, zahamowania ośrodka oddechowego), osłabiać działanie przeciwbólowe, osłabiać lub nasilać działanie innych leków czy zwiększać ryzyko zespołu odstawiennego.

Jeśli jesteś w ciąży lub karmisz piersią, nie stosuj preparatów z kodeiną. Lek przechodzi przez barierę łożyska oraz przenika do kobiecego mleka. Podczas leczenia kodeiną należy zrezygnować z prowadzenia pojazdów mechanicznych oraz obsługi maszyn z uwagi na ryzyko nadmiernej senności i przedłużenia czasu reakcji.

Co warto zapamiętać na temat kodeiny?

Kodeina to pochodna morfiny, wykorzystywana w łagodzeniu suchego, uporczywego kaszlu oraz w leczeniu umiarkowanych lub dużych dolegliwości bólowych, które nie ustępują po zastosowaniu leków przeciwbólowych o obwodowym działaniu. Jej najczęstsze działania niepożądane to nudności i wymioty, zaparcia czy zawroty głowy, ale niesie także ryzyko poważnych powikłań takich jak zahamowanie ośrodka oddechowego. Preparaty z kodeiną są bezpieczne, jeśli stosujesz je z rozwagą i zgodnie z zaleceniem lekarza. Pamiętaj, że nadużywanie kodeiny może prowadzić do psychicznego i fizycznego uzależnienia, dlatego nigdy samodzielnie nie podejmuj decyzji o zwiększeniu dawek lub przedłużeniu czasu trwania leczenia. 

Źródło:

1. Korbut R.: Farmakologia.