Anemia – przyczyny, objawy i leczenie. Jakie są skutki nieleczonej anemii?

Anemia, czyli niedokrwistość, to objaw polegający na zmniejszeniu stężenia hemoglobiny poniżej przyjętej normy. Wykrycie anemii, poza włączeniem odpowiedniego leczenia, zawsze nakazuje poszukiwać powodów tego stanu. Poznaj możliwe przyczyny oraz objawy anemii, a także dowiedz się, jakie skutki może mieć jej nieleczenie. 

Co to jest anemia? 

Anemia, czyli inaczej niedokrwistość to zmniejszenie stężenia hemoglobiny (Hb) poniżej normy. Hemoglobina jest niewielką cząsteczką białka znajdującą się w naszych krwinkach czerwonych, której główne zadanie to przenoszenie tlenu z płuc do tkanek obwodowych oraz transport dwutlenku węgla w przeciwną stronę. Zazwyczaj ze zmniejszonym stężeniem hemoglobiny współistnieje zmniejszenie liczby krwinek czerwonych (RBC) oraz hematokrytu (Ht) w morfologii krwi obwodowej.  

Anemię rozpoznajemy wówczas, gdy stężenie hemoglobiny wynosi: 

• U mężczyzn < 13 g/dl, 
• U kobiet < 12 g/dl, 
• U kobiet w ciąży < 11 g/dl, a podczas połogu <10 g/dl. 

W czasie ciąży w organizmie kobiety dochodzi do fizjologicznych zmian adaptacyjnych. Jedną z nich jest znaczne zwiększenie objętości osocza niż elementów morfotycznych krwi, w tym również erytrocytów, co doprowadza do spadku hematokrytu i stężenia hemoglobiny. W czasie połogu dołącza się do tego porodowa utrata krwi. 

Natomiast ze względu na nasilenie niedoboru hemoglobiny wyróżniamy: 

• Niedokrwistość łagodną – poziom hemoglobiny u mężczyzn 13 - 10 g/dl, a u kobiet 12 - 10 g/dl, 
• Niedokrwistość umiarkowaną – poziom hemoglobiny 9,9 - 8 g/dl, 
• Niedokrwistość ciężką – poziom hemoglobiny 7,9 - 6,5 g/dl, 
• Niedokrwistość zagrażającą życiu – poziom hemoglobiny <6,5 g/dl. 

Musimy pamiętać o tym, że anemia jest objawem, nie chorobą. W przypadku jej wykrycia zawsze należy poszukiwać jej przyczyny, co pozwoli na wdrożenie odpowiedniego postępowania. 

Anemia – przyczyny

Wyróżniamy 3 główne grupy możliwych przyczyn rozwoju anemii. Do rozwoju anemii może dojść w wyniku:

• Utraty krwinek czerwonych (erytrocytów) na skutek ostrego krwawienia, 
• Niszczenia krwinek czerwonych przez hemolizę – jest to przedwczesny i nieprawidłowy proces rozpadu erytrocytów, 
• Zmniejszenia lub zaburzenia erytropoezy, czyli procesu powstawania krwinek czerwonych w szpiku kostnym – z powodu niedoboru mikroelementów i witamin, niezbędnych do powstania krwinek czerwonych (niedobór żelaza, niedobór witaminy B12 i kwasu foliowego), przewlekłego stanu zapalnego (niedokrwistość chorób przewlekłych), zniszczenia prawidłowego podścieliska szpiku kostnego (nowotwory hematologiczne naciekające szpik kostny). 

W codziennej praktyce najczęściej mamy do czynienia z tą ostatnią grupą. W przeważającej części przypadków jest ona wywołana przez niedobór żelaza – pierwiastka niezbędnego do produkcji erytrocytów w szpiku kostnym. Do możliwych przyczyn rozwoju anemii z niedoboru żelaza należy: 

• Zwiększone zapotrzebowanie na ten pierwiastek przy jednoczesnej niedostatecznej jego podaży z pokarmem – okres ciąży, szczególnie II i III trymestr, laktacja, okres dojrzewania, 
• Upośledzone wchłanianie żelaza z przewodu pokarmowego – np.: w wyniku zapalenia żołądka wywołanego przez bakterię H.pylori, celiakii, choroby Leśniowskiego-Crohna, autoimmunologicznego zapalenia żołądka, czy po operacjach usunięcia żołądka lub części jelita cienkiego, 
• Przewlekła utrata krwi – najczęściej w wyniku krwawienia z przewodu pokarmowego, a u kobiet również na skutek obfitych miesiączek lub krwawień międzymiesiączkowych.

Anemia z niedoboru żelaza jest niedokrwistością hipochromiczną, czyli przebiegającą z obniżeniem MCH (średniej masy hemoglobiny w erytrocycie) oraz MCHC (średniego stężenia hemoglobiny w erytrocycie), a także mikrocytową – towarzyszy jej zmniejszenie objętości erytrocytu (MCV). Parametry te są częścią standardowej morfologii krwi. Anemia z niedoboru żelaza jest jedną z czerwonych flag nowotworów przewodu pokarmowego. 

Kolejną częstą przyczyną niedokrwistości jest niedobór witaminy B12 i/lub kwasu foliowego. W ich przypadku mamy do czynienia ze wzrostem objętości erytrocytu. Właśnie dlatego ten rodzaj anemii nazywany jest niedokrwistością makrocytarną, inaczej megaloblastyczną. Możliwą przyczyną tej anemii jest zaburzenie wchłaniania witaminy B12 w przewodzie pokarmowym – najczęściej na skutek autoimmunologicznego zapalenia żołądka lub celiakii. Rzadziej wynika ona z diety ubogiej w witaminę B12 oraz kwas foliowy. Niedobór witaminy B12 jest często przyczyną anemii u osób starszych. 

Warto pamiętać również, że poza niedoborem witaminy B12 i/lub kwasu foliowego przyczyną niedokrwistości megaloblastycznej może być niedoczynność tarczycy, choroby wątroby oraz alkoholizm. 

Lekarz może rozpoznać prawdopodobną przyczynę rozwoju anemii na podstawie badania morfologii krwi, poszerzonego o kilka badań dodatkowych, takich jak: 

• Liczba retikulocytów, 
• Poziom ferrytyny, 
• Stężenie witaminy B12, 
• Stężenie kwasu foliowego, 
• CRP, OB, 
• TSH, 
• Profil wątrobowy, 
• Stężenie bilirubiny całkowitej i bezpośredniej. 

Niezmiernie ważne pozostaje również dokładne zebranie wywiadu, w którym zawsze należy uwzględnić pytanie o krwawienie z przewodu pokarmowego, a u kobiet również obfitość miesiączek oraz epizody występowania krwawienia międzymiesiączkowego. W zależności od podejrzewanej przyczyny może być konieczna dodatkowa konsultacja ginekologiczna, a także skierowanie pacjenta na kolonoskopię i/lub gastroskopię. W przypadku podejrzenia nowotworu hematologicznego zalecane może być wykonanie biopsji szpiku kostnego. 

Anemia – objawy

Objawy anemii możemy podzielić na ogólne, czyli takie, które są wspólne dla niedokrwistości, niezależnie od jej przyczyny oraz symptomy specyficzne, towarzyszące konkretnemu jej rodzajowi.  

• Do tej pierwszej grupy należy: 
  • Osłabienie, 
  • Łatwe męczenie się, 
  • Upośledzenie koncentracji uwagi, 
  • Przyspieszone bicie serca, 
  • Duszność, 
  • Zawroty głowy, 
  • Bladość skóry i błon śluzowych. 
• Pacjenci z anemią z niedoboru żelaza często zgłaszają spaczony apetyt – ochotę na zjedzenie kredy, krochmalu, gleby, a także skarżą się na pieczenie języka, nadmierną suchość skóry, wypadanie włosów i osłabienie paznokci. W badaniu nierzadko można stwierdzić wygładzony język oraz zapalenie kącików ust tzw.: zajady. 
• Natomiast w sytuacji niedoboru witaminy B12, poza opisanymi powyżej objawami ogólnymi, możesz mieć do czynienia z dolegliwościami ze strony przewodu pokarmowego oraz układu nerwowego.  
• Nierzadko pierwszym symptomem, z jakim pacjenci zgłaszają się do lekarza, jest uczucie mrowienia i drętwienia palców kończyn dolnych. Poza tym możliwa jest także depresja oraz objawy otępienia na podłożu niedoboru witaminy B12. W skrajnych przypadkach może nawet dojść do niedowładu kończyn dolnych.  
• Do objawów ze strony przewodu pokarmowego należy pieczenie i zaczerwienienie języka, utrata smaku, chudnięcie, a także nudności, zaparcia lub biegunki.  
• W przypadku izolowanego niedoboru kwasu foliowego nie pojawiają się opisane powyżej objawy neurologiczne. 

Anemia – leczenie 

Leczenie anemii polega na usunięciu jej przyczyny oraz uzupełnieniu niezbędnych witamin krwiotwórczych przy pomocy odpowiedniego zestawu witamin i minerałów. Celem jest normalizacja stężenia hemoglobiny. W przypadku niedokrwistości zagrażającej życiu, z hemoglobiną <6,5 g/dl wskazane jest przetaczanie krwi. 

• U osób, u których występuje niedokrwistość z niedoboru żelaza, konieczne jest przyjmowanie tego pierwiastka w odpowiedniej dawce. Na rynku są dostępne preparaty żelaza dla dzieci oraz dla dorosłych. Jednak zanim po nie sięgniesz, koniecznie skonsultuj się z lekarzem.  
• W przypadku stwierdzonego niedoboru witaminy B12, zwłaszcza jeśli jego przyczyną jest autoimmunologiczne zapalenie żołądka, konieczne jest przyjmowanie witaminy B12 drogą domięśniową do końca życia. Jeśli niedobór wynika ze zbyt małej ilości witaminy B12 w diecie, warto ją włączyć w formie doustnej.  

W stanach zwiększonego zapotrzebowania na witaminy i mikroelementy niezbędne do produkcji krwinek czerwonych, m.in. w okresie ciąży, laktacji, w czasie dojrzewania, u wegan i wegetarian, możliwa jest ich suplementacja. Dostępnych jest wiele preparatów, często dostosowanych do wieku pacjenta, zawierających niezbędny kompleks witamin i minerałów m.in.: 

• Witaminy dla seniora, 
• Witaminy dla kobiet, 
• Witaminy dla kobiet w ciąży, 
• Witaminy dla mężczyzn. 

Anemia – domowe sposoby

Pamiętaj, że anemia sama w sobie nie jest chorobą, a objawem mogącym wynikać z wielu zaburzeń. Z tego powodu, w przypadku jej wykrycia, zawsze należy skonsultować się z lekarzem. Konieczne jest nie tylko właściwe leczenie, ale również wykrycie przyczyny, która doprowadziła do niedokrwistości. Choć domowe sposoby na anemię, mogą wspomóc jej terapię, nigdy nie powinny być stosowane zamiast leczenia zaleconego przez lekarza.  

W domowym zaciszu warto przede wszystkim skupić się na prawidłowym sposobie odżywiania.  

• Dieta przy anemii powinna być bogata odżywcza oraz zasobna w witaminy, szczególnie z grupy B oraz witaminę C, i minerały.  
• Należy zwrócić uwagę by, dominowały w niej źródła łatwo przyswajalnego żelaza – chude mięso, ryby, szpinak czy bób.  
• Wchłanialność żelaza zwiększa witamina C, której jest szczególnie dużo w owocach cytrusowych, a także pietruszce, papryce oraz brokułach.  
• Źródłem witaminy B12 są przede wszystkim pokarmy odzwierzęce – mięso, ryby, a także nabiał oraz jajka, natomiast kwas foliowy znajduje się w zielonych warzywach. 

Skutki nieleczonej anemii 

Nieleczona anemia stanowi duże niebezpieczeństwo dla naszego zdrowia. Pacjenci mogą przez długi czas odczuwać jedynie łagodne objawy niedokrwistości, w postaci zmęczenia, zaburzeń koncentracji uwagi czy kołatania serca. Jednak u części z nich z czasem może dojść do poważnych powikłań m.in.: 

• Osłabienia układu odpornościowego, co zwiększa ryzyko infekcji wirusowych i bakteryjnych, 
• Upośledzenia funkcji mózgu na skutek przewlekłego niedotlenienia, 
• Zaburzeń rozwoju i wzrostu, szczególnie u dzieci, 
• Poronienia, upośledzenia płodu u kobiet w ciąży. 

Podsumowanie

Anemia to duża grupa zaburzeń mogących wynikać z różnych przyczyn. Warto pamiętać, że niedokrwistość stanowi jedynie objaw i zawsze wymaga pogłębienia diagnostyki przez lekarza. Powyższy artykuł stanowi jedynie przegląd najczęściej występujących przyczyn anemii. 

Źródła:

1. P. Gajewski, Interna Szczeklika. Mały Podręcznik 2022/2023, Medycyna Praktyczna, Kraków 2022,
2. A. Adamowicz-Salach, Standardy diagnostyki niedokrwistości, https://podyplomie.pl/pediatria/33418,standardy-diagnostyki-niedokrwistosci, [dostęp 14.10.2023 r.]
3. Bain B., Bates I., Laffan M., Dacie and Lewis Practical Haematology, 12th ed. London: Elsevier, 2017