Zaburzenia miesiączkowania - przyczyny. Jak rozpoznać problem?

Cykl miesiączkowy związany jest z cyklicznymi zmianami w obrębie jajnika i błony śluzowej macicy, które następują pod wpływem działania hormonów. Prawidłowy trwa około 28 dni (zwykle między 21 a 35 dni) i cechuje się regularnością. Nieregularne miesiączki lub jej brak mogą być objawem rozmaitych schorzeń i wymagać diagnostyki. Sprawdź, jakie wyróżnia się zaburzenia miesiączkowania i gdzie mogą leżeć ich przyczyny.

Jak przebiega prawidłowy cykl miesiączkowy?

Cykl miesiączkowy rozpoczyna się wraz z 1. dniem miesiączki i liczony jest do 1. dnia kolejnej miesiączki. W każdym cyklu pod wpływem hormonów w jajniku i błonie śluzowej macicy zachodzą zmiany, których celem jest zapłodnienie i implantacja zarodka. Jeśli do tego nie dojdzie, efektem jest miesiączka, czyli comiesięczne krwawienie, zwane także menstruacją.

W przebiegu cyklu miesiączkowego wyróżniamy fazy:

• folikularną,
• owulacyjną,
• lutealną.

W fazie folikularnej pod wpływem działania hormonu − folitropiny − rozpoczyna się rekrutacja i rozwój pęcherzyków w jajniku. W 6. − 8. dniu cyklu zostaje wybrany pęcherzyk dominujący, który następnie przekształci się w pęcherzyk przedowulacyjny, a rozwój pozostałych ulega zahamowaniu.

Wzrost stężenia LH (lutropiny) prowadzi do owulacji. Zobacz, jak łatwo rozpoznać, czy owulujesz: Jak działa test owulacyjny? Czyli skąd wiedzieć, że to dzisiaj?. Jej mechanizm jest bardzo skomplikowany i zależny od prawidłowego współdziałania wielu czynników.

Po owulacji następuje faza lutealna, której długość jest zazwyczaj stała i wynosi 14 dni.

Tak przebiega w dużym skrócie i uproszczeniu cykl jajnikowy. A co się dzieje w tym czasie w macicy?

W czasie miesiączki (1. dzień cyklu) dochodzi do złuszczania błony śluzowej macicy, czego wyrazem jest krwawienie miesiączkowe. Wraz ze wzrostem pęcherzyków w jajniku w macicy rozpoczyna się odnowa nabłonka, pogrubianie błony śluzowej, wzrost unaczynienia i wzrost liczby gruczołów. Śluz szyjkowy staje się coraz obfitszy, a przed owulacją jest przezroczysty, wodnisty i ciągliwy. Po owulacji dochodzi do dalszego pogrubiania błony śluzowej macicy, która oczekuje na przyjęcie zapłodnionej komórki jajowej. Śluz staje się mętny i nieprzepuszczalny dla plemników, a jego ilość ulega zmniejszeniu. Jeśli nie dojdzie do zapłodnienia, tuż przed kolejną miesiączką następują zmiany degeneracyjne, by błona śluzowa macicy mogła się złuszczyć podczas miesiączki.

Przeczytaj także artykuł: Bolesna owulacja − czy trzeba ją leczyć?.

Zaburzenia miesiączkowania - przyczyny

Zaburzenia miesiączkowania mogą wynikać z zaburzeń hormonalnych w układzie podwzgórze-przysadka-jajnik, czyli nieprawidłowości w obrębie regulacji cyklu lub uszkodzeń narządów płciowych, które w cyklu miesiączkowym uczestniczą.

Przyczyną mogą być m.in.:

• niewydolność podwzgórzowo-przysadkowa (wrodzona lub nabyta),
• zaburzenia czynności osi podwzgórze-przysadka (tutaj można zaklasyfikować np. zespół policystycznych jajników, zaburzenia miesiączkowania u nastolatków związane z okresem dojrzewania, niewydolność ciałka żółtego),
• pierwotna niewydolność jajników (zespół Turnera, przedwczesne wygasanie czynności jajników, hipoplazja jajników),
• wady wrodzone lub uszkodzenia macicy (np. zespół Mayera-Rokitansky’ego-Kustera-Hausera, czyli zespół wad, którego istotą jest niewykształcenie się i brak pochwy oraz macicy),
• guzy okolicy podwzgórzowo-przysadkowej (produkujące prolaktynę, związane z urazem lub guzy pozapalne).

Warto wiedzieć, że częstym podłożem czynnościowych zaburzeń miesiączkowania są zaburzenia odżywiania, nagły spadek masy ciała, zbyt intensywny i obciążający wysiłek fizyczny (np. u kobiet zawodowo uprawiających sport) czy narażenie na stres. Podłożem zaburzeń mogą być także inne choroby, np. tarczycy, nadnerczy czy inne schorzenia ogólnoustrojowe.

Jak można podzielić zaburzenia miesiączkowania?

Wśród zaburzeń cyklu miesiączkowego wyróżniamy:

• Pierwotny brak miesiączki, czyli sytuacja, w której pierwsza miesiączka w ogóle się nie pojawiła. O pierwotnym braku miesiączki mówimy w przypadku braku menstruacji w wieku 16 lat lub w wieku 14 lat, jeśli towarzyszą temu zaburzenia wzrastania lub brak rozwoju drugorzędowych cech płciowych,
  
  
• Wtórny brak miesiączki występujący u kobiet, które wcześniej miesiączkowały. Wtórny brak miesiączki trwa co najmniej 3 miesiące.
  
  
• Nieregularne krwawienia miesięczne w postaci oligomenorrhoea, czyli zbyt rzadkie miesiączkowanie. Cykle miesiączkowe są długie i trwają 45-90 dni lub dłużej.
  
  
• Nieregularne krwawienia miesięczne w postaci polymenorrhoea, czyli zbyt częste miesiączkowanie. Cykle miesiączkowe są krótkie i trwają mniej niż 22 dni.

Do zaburzeń miesiączkowania możemy zaliczyć nie tylko problemy z regularnością lub brakiem krwawienia, ale także nieprawidłowo długie lub obfite krwawienia maciczne.

Wśród nich wyróżnia się:

• Zbyt obfite miesiączki, podczas których ilość traconej krwi przekracza 100 ml,
• Zbyt skąpe miesiączki,
• Miesiączki, którym towarzyszą silne dolegliwości bólowe (warto mieć jednak na uwadze, że niewielkie dolegliwości podczas miesiączki mogą występować i nie są wyrazem nieprawidłowości),
• Bolesne miesiączki, którym towarzyszą dodatkowo wegetatywne objawy takie jak nudności i wymioty, omdlenia, bóle głowy, wzmożone napięcie i tkliwość piersi,
• Nieregularne i niecykliczne, obfite i przedłużające się krwawienia z macicy obecne poza terminem miesiączki,
• Obfite i przedłużające się krwawienia obecne w terminie miesiączki.

Nieprawidłowe krwawienia maciczne mogą być spowodowane m.in. zaburzeniami w obrębie narządów rodnych (obecnymi polipami, mięśniakami, nowotworami czy stanami przeciwnowotworowymi), zaburzeniami krzepnięcia krwi, zaburzeniami owulacji i innymi nieprawidłowościami.

„Dlaczego okres się spóźnia?” Co możesz zrobić w takiej sytuacji?

Przede wszystkim, jeśli pierwszy raz zaobserwujesz, że Twoja miesiączka „się spóźnia”, pomyśl najpierw o ciąży. Ciąża jest bowiem najczęstszą przyczyną braku miesiączki u kobiet w wieku rozrodczym. Jeśli okaże się, że to nie ona jest „winowajcą”, warto poszukać, co kryje się za zaburzeniami cyklu miesiączkowego.

Warto mieć na uwadze, że tak naprawdę niewiele kobiet ma cykle „jak w zegarku”, które cechują się regularnością co do dnia. Niewielkie przesunięcia nie muszą świadczyć o żadnej nieprawidłowości. Mogą być także spowodowane stresem, zmianą klimatu czy trybu życia. Nie zapominaj jednak, że pod hasłem zaburzeń miesiączkowania mogą kryć się również poważne choroby wymagające odpowiedniego leczenia. Dlatego w razie niepokoju czy wątpliwości zawsze warto udać się do ginekologa, który przeprowadzi adekwatną diagnostykę. Koniecznie poinformuj lekarza o wszystkich towarzyszących objawach. Szczególną uwagę zwróć na ewentualne zmiany owłosienia na ciele (zbyt obfite owłosienie w lokalizacjach typowych dla mężczyzn), zmiany skórne oraz mlekotok. Lekarz może przepisać Ci właściwe leki na problemy z miesiączką.

Pamiętaj, że w okresie dojrzewania, gdy dopiero zaczynasz miesiączkować, cykle mogą być początkowo nieregularne i acykliczne (najczęściej dochodzi do ich uregulowania w ciągu 2 lat od wystąpienia pierwszej miesiączki). Podobnie, zaburzenia miesiączkowania po 40. - 45. roku życia często pod postacią skrócenia cyklu miesiączkowego, a potem wydłużenia obserwuje u siebie wiele kobiet. Jest to związane ze wkraczaniem w okres premenopauzalny i narastającymi zmianami hormonalnymi. Niemniej jednak warto udać się do lekarza, by upewnić się, że nie ma powodów do niepokoju, szczególnie jeśli zaobserwujesz u siebie obfite i nieregularne krwawienia, nie zwlekaj z wizytą u specjalisty.

Sprawdź również: Menopauza − co warto wiedzieć o czasie przekwitania?.

Jak sobie pomóc? Środki na problemy z miesiączką

Niestety, jeśli dotyczy Cię problem zaburzeń miesiączkowania, nie próbuj regulować swoich cykli na własną rękę. Nieprawidłowości cyklu miesiączkowego wymagają zebrania dokładnego wywiadu, badania ginekologicznego, a w razie potrzeby innych dodatkowych badań (zwykle hormonalnych i obrazowych, np. USG).

Aby móc skutecznie leczyć zaburzenia miesiączkowania, konieczne jest bowiem postawienie diagnozy. Pamiętaj, by nie ignorować i nie lekceważyć takich objawów jak nieregularne miesiączki, zbyt obfite krwawienia czy brak miesiączki. Przyczyny mogą być poważne, podobnie jak konsekwencje, do których należą m.in. zaburzenia płodności, osteoporoza i wiele innych.

Źródła:

1. Podfigurna- Stopa A., Męczekalski B., Zaburzenia miesiączkowania. W: Położnictwo i ginekologia, pod red. G. H. Bręborowicza, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2015
2. Wołczyński S., Zaburzenia cyklu miesięcznego. Dostępny w Internecie: https://podyplomie.pl/wiedza/wielka-interna/1201,zaburzenia-cyklu-miesiecznego#Podsumowanie. [dostęp: 14.06.2021]
3. Dębski R., Diagnostyka endokrynologiczna w ginekologii. Dostępny w Internecie: https://podyplomie.pl/wiedza/wielka-interna/1206,diagnostyka-endokrynologiczna-w-ginekologii. [dostęp: 14.06.2021]