Menopauza (klimakterium) − co to, ile trwa i jakie są jej objawy?

Menopauza, nazywana także przekwitaniem lub klimakterium, to czas stopniowego wygaszania okresu reprodukcyjnego kobiety. Czym się charakteryzuje? Objawy, które najczęściej się z nią kojarzą, to uderzenia gorąca i zlewne poty nocne. Ale tak naprawdę symptomy i konsekwencje menopauzy są znacznie rozleglejsze. Sprawdź, z czym wiąże się przekwitanie i co warto wiedzieć o tym okresie życia.

Co to menopauza i jakie są jej etapy?

Menopauzą nazywa się ostatnie krwawienie miesiączkowe, po którym przez kolejne 12 miesięcy nie pojawiła się już żadna miesiączka. Widocznym „gołym okiem” efektem są zaburzenia cyklu miesiączkowego. Na początku dochodzi zwykle do skrócenia długości cyklu, później ulega on wydłużeniu. Coraz dłuższe przerwy pomiędzy miesiączkami prowadzą ostatecznie do zatrzymania cyklu miesiączkowego i wystąpienia ostatniej miesiączki w życiu kobiety. Jest to czas, kiedy aktywność hormonalna jajników wygasa. Warto wiedzieć, że długotrwały brak miesiączki może być także oznaką rozmaitych zaburzeń i nieprawidłowości wymagających odróżnienia od fizjologicznego okresu przekwitania.

Fazy menopauzy

Czas menopauzy można podzielić na kilka „podokresów”. Wyróżnia się premenopauzę, perimenopauzę i postmenopauzę.

Premenopauzą nazywa się kilkuletni okres przed wystąpieniem ostatniej w życiu kobiety miesiączki. W tym czasie pojawiają się zaburzenia cyklu, choć przybierają one różny stopień i natężenie. Czynność jajników stopniowo zaczyna wygasać, co wiąże się z początkiem zaburzeń hormonalnych oraz metabolicznych.

Perimenopauza to okres okołomenopauzalny. Poprzedza ostatnie krwawienie miesiączkowe i obejmuje kolejne 12 miesięcy po menopauzie.

Postmenopauzą nazywamy natomiast okres życia kobiety, który następuje po menopauzie.

W jakim wieku menopauza pojawia się najczęściej?

Okres przekwitania nie ma sztywno określonych widełek wiekowych. U większości kobiet pojawia się jednak między 45. a 55. rokiem życia (najczęściej zdarza się w wieku 50 − 51 lat). Wiele różnych czynników wywiera wpływ na wiek wystąpienia menopauzy. Największą rolę przypisuje się genetyce. Szacuje się bowiem, że w niemal 90% przypadków to właśnie one są odpowiedzialne za czas pojawienia się ostatniej miesiączki w życiu kobiety. Klimakterium występuje wcześniej u kobiet, które wcześnie zaczęły miesiączkować. Istotny jest także wiek wystąpienia menopauzy u Twojej mamy i babci − jeśli u nich pojawiła się wcześnie, istnieje duże prawdopodobieństwo, że u Ciebie będzie podobnie.

Ile trwa menopauza?

Czas trwania menopauzy zależy od kilku czynników, przede wszystkim wieku, w którym wystąpiły jej pierwsze objawy. 

• Oszacowano, że przekwitanie trwa od 4,3 roku (u kobiet, u których menopauza wystąpiła późno) do 8,5 roku (u kobiet z wczesnym wystąpieniem pierwszych symptomów). 
• Na to, jak długo trwa menopauza, wpływa również rasa (u białych kobiet przekwitanie jest najkrótsze) oraz palenie papierosów (nie tylko skraca czas klimakterium, ale również przyspiesza jego początek).

Menopauza − objawy:

Pierwsze objawy menopauzy mogą obejmować zmiany i zaburzenia cyklu miesiączkowego. Do objawów menopauzy zaliczają się także: 

• Uderzenia gorąca,
• Nocne poty,
• Uczucie zmęczenia, apatię,
• Nadmierną nerwowość, drażliwość,
• Obniżenie nastroju, labilność nastroju, stany depresyjne, zaburzenia lękowe,
• Pogorszenie koncentracji, zdolności skupienia uwagi oraz pamięci,
• Obniżenie funkcji poznawczych,
• Zaburzenia snu,
• Kołatania serca,
• Bóle i zawroty głowy,
• Suchość w pochwie, obniżenie libido, utrudnione współżycie (np. ból podczas stosunku płciowego), nawracające stany zapalne pochwy,
• Wysiłkowe nietrzymanie moczu, naglące nietrzymanie moczu, wzrost częstości oddawania moczu, nykturię, czyli częste oddawanie moczu w porze nocnej, częstsze infekcje układu moczowego,
• Zmiany w piersiach związane z menopauzą (ból w piersiach, tkliwe i bolące sutki), 
• Ścieńczenie skóry i spadek jej elastyczności (poczytaj o pielęgnacji skóry w okresie menopauzy).

Skąd biorą się objawy menopauzy? Winowajcą są oczywiście zmiany hormonalne. Niedobór estrogenów prowadzi do zmian atroficznych w obrębie pochwy i układu moczowego, co bezpośrednio wpływa na funkcjonowanie układu moczowo-płciowego. 

Sprawdź produkty do higieny intymnej. 

Zmniejszenie poziomu estrogenów wywiera także wpływ na działanie ośrodkowego układu nerwowego i poziom neuroprzekaźników w mózgu − adrenaliny, dopaminy, serotoniny i opioidów. Efekt to charakterystyczne uderzenia gorąca, które mogą doskwierać nawet ponad 10 lat, uciążliwe poty nocne, zaburzenia snu, obniżenie nastroju czy zaburzenia lękowe. Hipoestrogenizm negatywnie działa na syntezę i ilość kolagenu w skórze, czego wyrazem jest jej ścieńczenie i spadek elastyczności. Wiele kobiet skarży się też na ból w piersiach, który często występuje przy menopauzie.

Sprawdź artykuł: Młodość skóry umiera po 25? Kolagen i jego właściwości.

Długoterminowe konsekwencje menopauzy

Warto mieć na uwadze, że zmiany hormonalne typowe dla menopauzy wywierają także istotny wpływ na układ kostny oraz układ sercowo-naczyniowy. Estrogeny hamują procesy resorpcji tkanki kostnej i pozytywnie wpływają na mechanizmy jej formowania. Duży niedobór estrogenów w okresie menopauzy niekorzystnie działa na gęstość mineralną kości. Konsekwencją jest znaczący wzrost częstości osteoporozy u kobiet po menopauzie, z czym wiąże się zwiększone ryzyko złamań. Dlatego, jeżeli zbliżasz się do okresu menopauzalnego, koniecznie przeczytaj artykuł: Osteoporoza - profilaktyka, objawy i leczenie.

Hipoestrogenizm pozostaje także w istotnej zależności z ryzykiem chorób sercowo-naczyniowych. Wyraźny wzrost ryzyka chorób układu sercowo-naczyniowego pojawia się kilka lat po menopauzie. Niedobór estrogenów, wzrost poziomu cholesterolu całkowitego oraz cholesterolu LDL, spadek produkcji prostacykliny i obniżenie stężenia tlenku azotu niekorzystnie wpływają na serce i krążenie. Sprawdź też tekst: Jak leczyć zaburzenia lipidowe − czyli co pomoże na wysoki cholesterol?

Jakie badania na menopauzę warto wykonać? 

Charakterystyczne objawy w połączeniu z wiekiem wskazującym na okres okołomenopauzalny są zwykle wystarczające do rozpoznania przekwitania. Jednak elementem diagnostyki może być również wykonanie badań hormonalnych z krwi przy menopauzie. 

• Zwykle oznacza się poziom FSH i estradiolu. W menopauzie poziom tego pierwszego rośnie kilkakrotnie, z kolei poziom estradiolu spada niemal do zera. 
• Jakie jeszcze hormony zbadać przy menopauzie? Pomocniczo oznacza się poziom LH, który podczas przekwitania rośnie, 
• Wahaniom może ulegać również poziom prolaktyny.

Warto jednak pamiętać, że wyniki badań laboratoryjnych ocenia się łącznie z obrazem klinicznym. Co więcej, zmiany hormonalne mogą wynikać nie tylko z menopauzy, ale również innych chorób czy zaburzeń.

Czy menopauzę można leczyć?

Okres przekwitania to nie choroba! To po prostu naturalny etap w życiu każdej kobiety. Dla niektórych pań natura okazuje się łaskawsza i nie odczuwają bardzo nasilonych dolegliwości, ale istnieje grupa pacjentek, dla których objawy klimakterium są ciężkie do zniesienia i istotnie wpływają na jakość ich życia.

Warto więc wiedzieć, że są metody radzenia sobie ze zmianami i objawami, które wywołuje menopauza. Do preparatów stosowanych w terapii zalicza się m.in. hormonalną terapię zastępczą, fitoestrogeny, selektywne modulatory receptora estrogenowego czy bisfosfoniany.

Sprawdź, jakie leki na menopauzę możesz stosować.

Celem hormonalnej terapii zastępczej jest wyrównanie niedoborów estrogenów, łagodzenie objawów okresu przekwitania i prewencja spadku gęstości kości oraz złamań. Hormonalna terapia zastępcza skutecznie zmniejsza nasilenie uderzeń gorąca, zlewnych potów, zaburzeń snu czy nastroju, ale nie dla wszystkich pań będzie odpowiednia. Poszczególne preparaty, ich dawkowanie i formę zawsze dobiera się indywidualnie dla konkretnej pacjentki.

Sprawdź też, z czego może wynikać krwawienie po menopauzie.

Fitoestrogeny to związki pochodzenia roślinnego, które w organizmie ludzkim wywierają działanie podobne do estrogenów. Łagodzą więc nieprzyjemne objawy związane z okresem klimakterium. Selektywne modulatory receptora estrogenowego SERMs wywierają korzystne działanie na tkankę kostną. Wpływ na metabolizm kości i zmniejszenie ryzyka złamań jest także głównym celem stosowania bisfosfonianów.

Poczytaj także o witaminach i minerałach dla kobiet.

W przypadku nasilonych objawów (np. zaburzeń nastroju czy niepokojących wyników lipidogramu) konieczne może okazać się kierunkowe leczenie i dodatkowe konsultacje (np. u psychiatry czy kardiologa). W przypadku suchości pochwy i trudności we współżyciu ulgę mogą przynieść odpowiednie preparaty miejscowe.

Jeśli zaobserwujesz u siebie objawy charakterystyczne dla okresu przekwitania, koniecznie udaj się do swojego ginekologa. Dokładne badanie i rozmowa z pewnością ułatwią Ci wejście w ten etap życia, a (jeśli zajdzie taka potrzeba) odpowiednio dobrane dla Ciebie leczenie pomoże Ci uporać się z dokuczliwymi symptomami i zmianami, które zajdą w Twoim organizmie.

Pamiętaj, że każde krwawienie, które pojawi się po upływie pół roku lub później po wystąpieniu ostatniej miesiączki, zawsze wymaga kontroli u lekarza.

Sprawdź także, jakie zioła na menopauzę można stosować.

Podsumowanie

Menopauza to naturalny proces związany ze stopniową utratą hormonalnej funkcji jajników. Spadek hormonów produkowanych przez jajniki manifestuje się pojawieniem się objawów i dolegliwości okresu przekwitania. Do charakterystycznych symptomów zalicza się uderzenia gorąca czy nocne poty, ale pamiętaj, że „nietypowe” objawy menopauzy (a raczej po prostu mniej oczywiste objawy), takie jak huśtawki nastrojów czy pogorszenie koncentracji, mogą być równie uciążliwe. Okres przekwitania to dobry moment, by udać się na kontrolę do swojego ginekologa, który przedstawi Ci ewentualne możliwości łagodzenia zmian zachodzących w Twoim ciele.

Źródła:

Męczekalski B., Katulski K.: Okres menopauzy. W: Położnictwo i ginekologia, pod red. G. H. Bręborowicza, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2015

Paramsothy P, Harlow SD, Nan B, Greendale GA, Santoro N, Crawford SL, Gold EB, Tepper PG, Randolph JF Jr. Duration of the menopausal transition is longer in women with young age at onset: the multiethnic Study of Women's Health Across the Nation. Menopause. 2017 Feb;24(2):142-149. doi: 10.1097/GME.0000000000000736. PMID: 27676632; PMCID: PMC5266650.

Brown, Lydia et al., Promoting good mental health over the menopause transition

The Lancet, Volume 403, Issue 10430, 969–983

Menopause: diagnosis and management. London: National Institute for Health and Care Excellence (NICE); 2019 Dec. (NICE Guideline, No. 23.), https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK552590/ (dostęp: 11.11.2024 r.)