Atetoza: co to jest za objaw i z czego wynika?

Atetoza to mimowolne, nieregularne ruchy. Najczęściej dotyczy palców u rąk, ale mogą też pojawiać się przy innych kończynach, szyi i twarzy. Przyczyną atetozy często bywa mózgowe porażenie dziecięce. Mogą ją jednak powodować także inne choroby. Zobacz, skąd biorą się mimowolne ruchy mięśni.

Atetoza − objawy

Atetoza to zaburzenie neurologiczne, z grupy zaburzeń ruchowych i ruchów mimowolnych. Ruchy atetotyczne są niezależne od Twojej woli, powolne, i nieregularne. Nazywa się je czasem ruchami „robaczkowymi”, ponieważ przypominają wicie się. Niezależne ruchy dotyczą głównie palców, dłoni i stóp, ale w niektórych przypadkach także całych kończyn, szyi, twarzy, ust czy tułowia.

Ruchy takie powstają wskutek nieskoordynowanych skurczy antagonistycznych (przeciwstawnych) mięśni, co skutkuje np. silnym wykręcaniem palców.

Zaawansowanie atetozy jest różne, ale nawet kiedy dotyczy jedynie palców, może być bardzo uciążliwe i utrudniać Ci samodzielne jedzenie, ubieranie się i wykonywanie innych codziennych czynności. Przeczytaj także: Dyskinezy − czym są drżenia, tiki czy dystonia inne mimowolne ruchy kończyn?

Atetoza − przyczyny

Mimowolne ruchy mięśni mogą być wynikiem wielu różnych schorzeń. Najczęściej ruchy atetotyczne spowodowane są uszkodzeniem konkretnych struktur mózgu: ciała prążkowanego, jąder podstawy czy wzgórza.

Przykładowe przyczyny atetozy to:

• mózgowe porażenie dziecięce,
• ciężkie niedotlenienie okołoporodowe,
• ciężka żółtaczka noworodków,
• neurozwyrodnienie z akumulacją żelaza typu I,
• choroba Huntingtona, gdzie atetoza występuje razem z pląsawicą,
• choroba Wilsona,
• inne nieprawidłowe procesy w obrębie jąder podstawy, takie jak udar w tej okolicy, zmiany infekcyjne i zapalne czy rozrostowe (guzy).

Atetoza i mózgowe porażenie dziecięce

Mózgowe porażenie dziecięce to zespół zaburzeń ruchu i postawy, spowodowany uszkodzeniem tkanki mózgowej dziecka we wczesnym stadium rozwoju. Ma ono charakter niepostępujący, czyli nie ulega zmianie w miarę upływu czasu. Odpowiedzialne są za nie różne czynniki. Przykładowo w okresie ciąży może to być infekcja wewnątrzmaciczna lub wady wrodzone,  w okresie okołoporodowym – urazy lub ciężkie niedotlenienie okołoporodowe, a po porodzie przebycie ciężkiej infekcji czy zatrucia.

Objawy zależą od rodzaju i rozległości uszkodzenia − niektóre dzieci mogą mieć jedynie problem ze stabilnym i pewnym chodem, inne mogą być całkowicie niesamodzielne i wymagać stałej opieki.

Jedna z postaci mózgowego porażenia dziecięcego (postać pozapiramidowa, dyskinetyczna, atetotyczna) charakteryzuje się występowaniem mimowolnych ruchów i zmiennego napięcia mięśniowego. Jego przyczyną najczęściej są wspomniane wyżej poważne niedotlenienie okołoporodowe i żółtaczka noworodków. Zarówno brak tlenu, jak i szybko zwiększające się stężenie bilirubiny doprowadza do uszkodzenia jąder podstawy w mózgu. Pamiętaj, żeby ciężkiej żółtaczki noworodków nie mylić z fizjologiczną, która występuje u wielu zdrowych dzieci, przemija samoistnie i nie wymaga leczenia.

Atetoza − leczenie

Pamiętaj, że atetoza nie jest chorobą samą w sobie, a objawem, który może pojawić się w przebiegu różnych schorzeń. Duże znaczenie ma więc prawidłowe zdiagnozowanie przyczyny ruchów mimowolnych.

Niestety trwałe uszkodzenie mózgu (np. w przypadku mózgowego porażenia dziecięcego) nie zostanie wyleczone. W tej sytuacji przydatna okaże się rehabilitacja ruchowa i fizjoterapia. Możesz także stosować leki (np. haloperydol, diazepam, tetrabenazyna), ale ich skuteczność jest ograniczona. Rzadziej sięga się po bardziej zdecydowane, ale i trudniejsze leczenie, jakim jest zabieg neurochirurgiczny.

Farmaceutka Irmina Turek dodaje:

„Rehabilitacja dzieci z porażeniem mózgowym oraz osób chorych, u których występuje spastyczność mięśni i spadek siły mięśniowej wygląda podobnie. Głównym założeniem ćwiczeń jest wzmocnienie mięśni i obniżenie ich napięcia. Wykonuje się odpowiednio dobrany pod chorego i jego możliwości trening siłowy, który ma usprawnić działanie mięśni, a przez to pomóc pacjentowi osiągnąć większą sprawność i samodzielność w wykonywaniu codziennych czynności. 

Często u chorych objawy silniej dotyczą jednej z kończyn. W toku rozwoju chory czasem oducza się używać tej kończyny, a polepsza sprawność drugiej, która pozwala mu na szybsze i sprawniejsze wykonywanie czynności takich jak np. pisanie czy jedzenie. W rehabilitacji często czasowo unieruchamia się sprawniejszą kończynę, aby wymusić na chorym ćwiczenie słabszej i w miarę możliwości stopniowe włącznie jej do różnych czynności. Wzmacnia to mięśnie w słabszej kończynie, a ostatecznie podnosi sprawności manualne chorego”. 

Choroba Huntingtona – co to jest?

Farmaceutka Irmina Turek pisze:

„W chorobie Huntingtona pląsawica i atetoza występują wspólnie i nakładają się na siebie, co określane jest choreoatetozą. Pląsawica to nagłe, pozornie bezcelowe, ale płynne i pełne ruchy. Zwykle objawiają się jako szybkie skurcze, które przepływają między grupami mięśni, przez co często wyglądają na zamierzone ruchy (np. taniec). Jednak charakter tych gestów jest przypadkowy i niekontrolowany. Natomiast spazmy związane z atetozą są wolniejsze i bardziej przypominają poruszanie typu wicie się.

U osób, u których występuje choreoatetoza, zaobserwować można oba te typy ruchów mimowolnych (atetotyczne i pląsawicze). Choreoatetoza podobnie jak atetoza to objaw, a nie samodzielna choroba, więc jej przyczyny mogą być różne i wymagają szczegółowej diagnostyki. W tym celu neurolog może zlecić Ci szereg badań takich jak badania obrazowe mózgu i rdzenia kręgowego, czy specjalistyczne testy genetyczne. Jeśli chodzi o terapię choreoatetozy, jest ona dostosowywana do konkretnego przypadku i przyczyny, jaka powoduje ruchy mimowolne tego typu. Lekarz z pewnością przepisze Ci właściwe leki na układ nerwowy oraz odpowiednie ćwiczenia i zabiegi fizjoterapeutyczne. 

Jednym ze schorzeń, w którym pojawia się atetoza u dzieci, jest zespół Lescha i Nyhana. Powoduje on opóźnienie rozwoju psychoruchowego, ruchy mimowolne oraz wiotkość mięśni. Przyczyną dolegliwości jest zaburzenie procesów metabolizmu puryn. Puryny to grupa związków organicznych, które występują powszechnie w produktach spożywczych takich jak mięso, wędzone ryby, czy warzywa (kalafior, brukselka, brokuły). Problemy spowodowane są brakiem enzymu odpowiedzialnego za jeden z etapów metabolizmu tych substancji. Efektem tego jest nadmierne wytwarzanie kwasu moczowego. Leczenie zazwyczaj wiąże się z zażywaniem leków hamujących produkcję tego kwasu, takich jak np. allopurynol. 

Terapia zmniejsza ryzyko wystąpienia u chorych niewydolności nerek oraz zapalenia stawów, jednak nie łagodzi zmian w układzie nerwowym i ruchów mimowolnych. Aby poprawić komfort życia chorych, na objawy te stosuje się leki takie jak benzodiazepiny i zatrzymujący napięcia mięśniowe baklofen. Lek ten obniża napięcie mięśni szkieletowych poprzez wpływ na przewodnictwo na poziomie rdzenia kręgowego”.

Mimowolne skurcze – czy to atetoza?

Ruchy, nad którymi nie sprawujesz żadnej kontroli, mogą pojawiać się z wielu przyczyn. Istnieje szerokie grono schorzeń, które oddziałują w mniejszym lub większym stopniu na Twój układ ruchowy i nerwowy. Przykładowo, balizm objawia się bardzo gwałtownym i zamaszystym wyrzutem kończyn i zwykle dotyczy jednej połowy ciała (hemibalizm). Z kolei dystonia polega na dłużej trwającym skurczu mięśni, co powoduje skręcenie i wygięcie różnych części ciała lub przyjmowanie nienaturalnej postawy. Jeśli zauważysz niepokojące zmiany w Twoim ciele, jak najszybciej zgłoś się po pomoc do specjalisty, aby wdrożyć leczenie i zapobiec postępowi choroby.

Źródła:

1. Gajewski P., Szczeklik A., Interna Szczeklika, MP, Kraków 2013

    

2. Mutschler E., Farmakologia i toksykologia, red. Buczko W., Wyd. III polskie, MedPharm Polska, Wrocław 2013.

    

3. Brunton L.L., Lazo J.S., Parker K.L., Farmakologia Goodmana i Gilmana, Czelej, 2007.

    

4. Torres R.J., Puig J.G., Hypoxanthine-guanine phosphoribosyltransferase (HPRT) deficiency: Lesch-Nyhan syndrome, Orphanet. J. Rare Dis., 2007