Co na użądlenie osy? Poznaj domowe i apteczne sposoby na łagodzenie bólu!

Co zrobić, jak użądli osa? Ukąszenie przez owada sprawia silny ból i duży dyskomfort. Zazwyczaj u zdrowych osób nie powoduje długotrwałych konsekwencji zdrowotnych i samo z czasem się goi. Jednak w przypadku alergików scenariusz może być dużo gorszy. Przygotuj się na lato i dowiedz się, jak reagować na użądlenie i co zrobić, gdy ugryzie osa.

Użądlenie osy − na czym polega?

W Polsce do najgroźniejszych ugryzień zalicza się użądlenia owadów błonkoskrzydłych, takich jak osa, pszczoła czy szerszeń. Stanowią one szczególne zagrożenie dla osób, które mają uczulenie na ich jad. W takich przypadkach nawet pojedyncze użądlenie może doprowadzić do silnej reakcji alergicznej, a nawet do wstrząsu anafilaktycznego.

Sprawdź też domowe sposoby na zmniejszenie bólu po ukąszeniu owada.

Użądlenie wiąże się z wprowadzeniem przez owada pod skórę człowieka żądła, które jest bezpośrednio połączone z gruczołem jadowym. To narząd, który służy owadom głównie do obrony.

Mniej więcej 90% jadu osy uwalnia się w przeciągu pierwszych 20 sekund żądlenia.

Co zawiera jad os?

Skład chemiczny jadu w rzędzie owadów błonkoskrzydłych, do których należą osy, różni się co prawda między danymi rodzinami, ale ogólnie jest to mieszanina:

• Składników obojętnych, np. feromony owadów,
• Substancji odpowiedzialnych za reakcję alergiczną, np. białka, peptydy (np. kininy, mastoparan oraz wielkocząsteczkowe jak fosfolipaza, hialuronidaza), amin biogenne (takie jak serotonina, histamina, dopamina, czy norepinefryna).

Użądlenie osy czy pszczoły — jak je odróżnić?

Jeśli w miejscu wkłucia znajduje się żądło, możesz założyć, że najprawdopodobniej była to pszczoła. Owad ten po użądleniu nie jest w stanie wyciągnąć żądła i ginie. Kiedy w miejscu ugryzienia nie ma żądła, mogła to być osa, trzmiel lub szerszeń (choć jego ciężko nie zauważyć ze względu na rozmiar i głośny dźwięk, jaki wydają insekty). Owady te mogą żądlić wielokrotnie i wyciągają żądło po użądleniu.

Użądlenie osy − objawy

Pierwszy objaw po użądleniu osy to przede wszystkim nagły i mocny ból. Na użądlenie organizm ludzki może reagować na różne sposoby. Wynika to z fizjologicznej reakcji Twojego ciała na szereg toksycznych związków zawartych w jadzie owada. Ogólnie reakcje po użądleniu możemy podzielić na alergiczne i niealergiczne.

Niealergiczne objawy po użądleniu osy

U osoby, która nie jest uczulona na jad owadów błonkoskrzydłych, powstanie zwyczajna miejscowa reakcja skórna. Miejsce ugryzienia będzie bolesne, zaczerwienione i może być objęte niewielkim obrzękiem (średnicy 1-5 cm, który utrzymuje się zwykle kilka godzin) i stanem zapalnym. Użądlony może odczuwać swędzenie, pieczenie, mrowienie i ból w rejonie ukąszenia. Objawy te powinny minąć samoistnie po paru godzinach, a maksymalnie paru dniach.

Sprawdź też, jak zapobiec ukąszeniom komarów.

Alergiczne objawy po użądleniu osy

Jeśli w grę wchodzi alergia na jad, objawy mogą być dużo intensywniejsze – obejmują skutki miejscowo-drażniące, np. przekrwienie i obrzęk czy wspomniany ból. W takich przypadkach może powstać m.in. duża miejscowa reakcja alergiczna z pokrzywką. Odznacza się ona obrzękiem powyżej 10 cm, który może występować z innymi, aczkolwiek nietypowymi objawami, takimi jak gorączka, dreszcze i bóle głowy, które są efektem tzw. reakcji toksycznej.

Po użądleniu przez osę u alergika może dojść też do uogólnionej reakcji alergicznej. Wtedy oprócz bólu i obrzęku w miejscu użądlenia pojawić się mogą bóle brzucha, skurcze mięśni czy nawet zaburzenia oddychania z dusznością związane ze skurczem oskrzeli. Intensywność symptomów zależy od stopnia uczulenia na jad i indywidualnej reakcji. Alergik może mieć po prostu mocniejsze objawy skórne, objawy ogólnoustrojowe lub nawet silny wstrząs anafilaktyczny wymagający hospitalizacji. Wszystko zależy od stopnia uczulenia, konkretnej sytuacji i ilości jadu, który dostanie się do krwiobiegu.

Skrajnymi przypadkami są sytuacje, kiedy jedną osobę ugryzie wiele owadów naraz. Może to skutkować wymiotami i omdleniem, a w cięższych przypadkach na skutek działania toksyn może dojść do rozpadu tkanki mięśniowej, uszkodzenia mięśnia sercowego czy zaburzeń w działaniu nerek i wątroby.

Wstrząs anafilaktyczny po użądleniu osy

Objawy rozpoczynającej się reakcji anafilaktycznej pojawiają się zwykle do kilku minut po użądleniu. Osoba ze wstrząsem anafilaktycznym wymaga niezwłocznego podania leków i transportu do szpitala. Jeśli alergik posiada przy sobie specjalną ampułkostrzykawkę z adrenaliną na wypadek ugryzienia przez owady błonkoskrzydłe, należy ją wstrzyknąć domięśniowo. Zwykle robi się to w przednio-boczną część uda. Czekając na odpowiednią pomoc, trzeba kontrolować oddech osoby we wstrząsie, bo zachodzi ryzyko duszności i zaburzeń oddechowych.

Osoby, które są świadome alergii na jad owadów, zwykle mają ze sobą adrenalinę w odpowiednich ampułkach (gdy są zagrożeni systemową reakcją alergiczną z objawami oddechowymi i sercowo-naczyniowymi) oraz szybko wchłaniające się doustne leki przeciwalergiczne czy doustne leki sterydowe. Taka profilaktyka sprawia, że w razie użądlenia, można szybko przyjąć odpowiednie środki, zanim rozwinie się uczulenie.

Zobacz, jak udziela się pierwszej pomocy w przypadku reakcji anafilaktycznej: Wiedza, która ratuje życie. Wstrząs anafilaktyczny - pierwsza pomoc.

Użądlenie osy u dziecka

Użądlenie osy u dziecka powoduje podobne objawy jak u dorosłych. Najczęściej występują miejscowe reakcje skórne, takie jak obrzęk, zaczerwienienie, ból i świąd.

• Warto zaznaczyć, że ryzyko ciężkich reakcji systemowych, czyli anafilaksji, jest większe u dorosłych niż u dzieci. Wynika to z częstszych wcześniejszych użądleń u dorosłych, silniejszej reakcji układu odpornościowego i większej produkcji przeciwciał IgE odpowiedzialnych za reakcję alergiczną. Dodatkowo u dorosłych anafilaksję mogą zaostrzać choroby współistniejące oraz stosowane leki (np. beta-blokery, inhibitory ACE).
• U dzieci należy zwrócić szczególną uwagę na ryzyko nadkażenia bakteryjnego – skóra po użądleniu może intensywnie swędzieć, co sprzyja drapaniu. Aby temu zapobiec, można stosować środki łagodzące świąd, np. maści przeciwhistaminowe lub – w przypadku silnej reakcji – doustne leki przeciwalergiczne (po konsultacji z lekarzem).

Bez względu na to, kogo użądliła osa, kluczowe jest odpowiednie usunięcie żądła. Należy to zrobić delikatnie, bez zgniatania czy ściskania, aby nie doprowadzić do wyciśnięcia większej ilości jadu. Najlepiej użyć pęsety i ostrożnie podważyć żądło. Nie zaleca się usuwania go paznokciem.

Co zrobić po użądleniu osy?

Jeśli reakcja skórna po użądleniu osy jest standardowa, to tak naprawdę żadne preparaty, za wyjątkiem tych do odkażenia miejsca ugryzienia, nie są konieczne, aby ugryzienie się wygoiło. Można jednak zastosować szereg środków, żeby zmniejszyć objawy i dyskomfort oraz przyspieszyć gojenie.

Co zastosować na użądlenie osy?

1. Zimne okłady na miejsce użądlenia

Okłady pomogą nie tylko złagodzić ból, ale też powinny zmniejszyć wielkość obrzęku wokół ugryzienia, a także ograniczyć swędzenie i zaczerwienienie.

2. Doustne leki przeciwhistaminowe

Zastosowanie doustnych leków przeciwalergicznych może skutecznie złagodzić zaczerwienienie i swędzenie skóry oraz przyspieszyć schodzenie obrzęku. Sprawdź też artykuł: Leki przeciwhistaminowe − co warto wiedzieć o leczeniu alergii?

3. Glikokortykosteroidy miejscowe

Leki sterydowe zastosowane miejscowo na skórę złagodzą ból i świąd w miejscu użądlenia – większość z nich ma opóźniony początek działania. Pamiętaj, że można ich używać tylko doraźnie na niewielkie powierzchnie, a po posmarowaniu maścią z glikokortykosteroidami skóra nie powinna być eksponowana na działanie promieni słonecznych. Obecnie bez recepty w aptekach można nabyć jedynie kremy z hydrokortyzonem w stężeniach od 0,5-1,0%. Pozostałe sterydy w maściach i kremach są dostępne wyłącznie z przepisem lekarza.

Z rzeczy dostępnych w domu, które można użyć, aby wspomóc się po ugryzieniu osy, wymienić można chłodne okłady, np. z żelowych kompresów wielokrotnego użytku. Część osób sięga również po domowe środki, np. ocet, cytrynę, a także cebulę, chociaż mogą one drażnić skórę i dodatkowo wywołać pieczenie. Składniki te nie zneutralizują  wstrzykniętego jadu, a ich skuteczność jest zdecydowanie ograniczona lub na poziomie placebo.

Po upewnieniu się, że żądło nie zostało w miejscu użądlenia, odkażeniu, czy po prostu przemyciu miejsca użądlenia wodą z mydłem, można przyłożyć do skóry wspomniany zimny okład. Pomoże to zmniejszyć intensywność objawów i powstający obrzęk. Jednak w sytuacji, kiedy rozwija się reakcja alergiczna, domowe sposoby na użądlenie osy będą niewystarczające.

Użądlenie osy — czego nie robić?

Po użądleniu osy nie należy:

Użądlenie osy — kiedy do lekarza?

Do lekarza należy zgłosić się, jeśli objawy miejscowe nie ustępują lub nasilają się. Niepokojące sygnały to utrzymująca się opuchlizna, nasilający się ból, zaczerwienienie rozprzestrzeniające się wokół miejsca użądlenia – mogą świadczyć o wtórnym zakażeniu rany. Konieczna jest również natychmiastowa pomoc medyczna, jeśli pojawią się objawy ogólnoustrojowe, takie jak duszność, zawroty głowy, osłabienie czy przyspieszone tętno, które mogą wskazywać na reakcję alergiczną lub wstrząs anafilaktyczny.

Co zrobić, aby uniknąć użądlenia przez osę?

Jest parę sposobów, które zmniejszą szanse kontaktu z owadami lub samego użądlenia. Metody te są szczególnie ważne dla osób uczulonych, bo każdorazowe ugryzienie może być dla nich zagrożeniem życia. Jeśli w najbliższym otoczeniu domu znajdują się gniazda os, możesz rozważyć ich usunięcie. Ale zleć to wykwalifikowanej firmie. Owady te atakują zwykle w sytuacji obrony siebie lub gniazda, dlatego lepiej unikać przebywania w ich okolicach.

Staraj się też nie pić i nie jeść słodkich napoi czy posiłków na świeżym powietrzu, jeśli w okolicy mieszkają osy. Produkty tego typu będą je do Ciebie zwabiać. Na pikniku zwracaj uwagę na jedzenie i picie, zanim włożysz je do ust. Jeśli naczynia z pożywieniem są otwarte, owad może znajdować się na jedzeniu czy też na brzegach szklanki. Ugryzienia owadów w okolicy ust lub jamy ustnej są bardziej niebezpieczne niż np. w rękę, gdyż obrzęk wokół ugryzienia może bezpośrednio utrudniać oddychanie. Z kolei w przypadku użądlenia w gałkę oczną mogą pojawić się zaburzenia widzenia.

Warto rozważyć też zainstalowanie odpowiednich siatek w oknach, które pomogą uchronić Cię przed insektami. Niestety większość repelentów, które są dostępne jako ochrona przed komarami, nie będą miały działania odstraszającego na osy czy inne owady błonkoskrzydłe.

Jeśli chcesz uniknąć bezpośredniego kontaktu z owadami, unikaj mocno pachnących kosmetyków lub perfum. Niektóre kompozycje zapachowe mogą łudząco przypominać kwiaty i działać na owady jak wabik. Oprócz zapachów kusić mogą też żywe i intensywne kolory ubrań, które osa może widzieć jako kwiat. Unikaj chodzenia boso po trawie. Jeśli staniesz na owadzie, w obronie najprawdopodobniej Cię użądli.

Kiedy w twoim otoczeniu pojawi się osa, nie panikuj. Zachowaj spokój i nie wykonuj gwałtownych ruchów. Próbując ją odgonić, zwiększasz szansę, że sprowokujesz ją do ataku. Wstań i przenieś się, oddal się od jedzenia lub miejsca, przy którym przebywał owad lub delikatnie zamknij pojemniki z kuszącymi go produktami. Osa zaatakuje tylko wtedy, kiedy poczuje zagrożenie.