Ból jajnika przed okresem – co oznacza?

Jajniki są parzystym żeńskim gruczołem dokrewnym zlokalizowanym w miednicy mniejszej. Do ich głównych zadań należy produkcja żeńskich hormonów płciowych, a także regularne uwalnianie w czasie owulacji zdolnej do zapłodnienia komórki jajowej. Ból jajnika przed okresem występuje u wielu kobiet i może wynikać z różnych przyczyn, które nie zawsze muszą oznaczać chorobę. Dowiedz się, czym mogą być spowodowane dolegliwości bólowe i kiedy należy udać się do lekarza.

Ból jajnika przed miesiączką - przyczyny

Ból jajnika poprzedzający miesiączkę jest objawem dość niecharakterystycznym, a jego przyczyny mogą być zarówno fizjologiczne, jak i patologiczne. Pacjentki najczęściej opisują je jako uczucie kłucia lub rozpierania w okolicypodbrzusza po prawej lub lewej stronie. Musimy jednak pamiętać również o tym, że ból zlokalizowany w tej okolicy nie zawsze musi pochodzić z jajników. Nierzadko jego źródłem są dolegliwości ze strony przewodu pokarmowego lub układu moczowego. Prawy jajnik sąsiaduje z wyrostkiem robaczkowym, natomiast lewy z esicą. Oba są w bliskim sąsiedztwie moczowodów - wąskich przewodów odprowadzających mocz z nerek do pęcherza moczowego.

W celu rozpoznania przyczyny bólu jajników niezbędne jest określenie:

• Czasu wystąpienia dolegliwości bólowych, ich charakteru, a także stopnia nasilenia,
• Fazy cyklu miesiączkowego, w której aktualnie się znajdujesz,
• Występowania podobnych dolegliwości w przeszłości i reakcji na ewentualne leczenie przeciwbólowe,
• Współistnienia chorób przewlekłych zarówno tych dotyczących układu rozrodczego, jak i innych układów,
• Przebytych operacji w obrębie jamy brzusznej i miednicy mniejszej.

Fizjologiczne przyczyny bólu jajników

Jakie mogą być fizjologiczne przyczyny odczuwania bólu jajników przed menstruacją?

• Ból jajnika poprzedzający miesiączkę może być związanym z fizjologicznym spadkiem poziomu hormonów płciowych oraz wzrostem produkcji prostaglandyn przez błonę śluzową macicy. To właśnie te dwa procesy sprawiają, że dochodzi do okresu, czyli procesu złuszczania się błony śluzowej macicy. 

• Ból jajników towarzyszy wówczas podobnym dolegliwościom ze strony macicy, a wiele kobiet odczuwa uogólnioną bolesność miednicy mniejszej.
• O ile symptomy te występują tylko na początku okresu, nie mają dużego nasilenia, reagują na standardowe leki przeciwbólowe, takie jak paracetamol oraz leki rozkurczowe czy kompresy ciepło-zimne, a także pojawiły się ok. 2-3 lata po początkowym, bezbólowym miesiączkowaniu, o tyle najczęściej nie mamy powodu do niepokoju. W przeciwnym razie zawsze konieczna jest diagnostyka.

• Ból jajnika przed miesiączką może być również częścią PMS, czyli zespołu napięcia przedmiesiączkowego, który dotyka ponad 50% kobiet w wieku rozrodczym. Charakteryzuje się współwystępowaniem objawów psychicznych, takich jak m.in. wahania nastroju, rozdrażnienie, osłabienie libido, z dolegliwościami somatycznymi. Jednym z tych ostatnich jest właśnie ból jajnika lub jajników. Dolegliwości pojawiają się w drugiej fazie cyklu miesiączkowego, a więc w fazie lutealnej i ustępują wraz z rozpoczęciem się okresu.
• Kolejną fizjologiczną przyczyną bólu jajnika jest bolesna owulacja. Jednak w tym przypadku dolegliwości bólowe w prawym lub lewym podbrzuszu pojawiają się w połowie cyklu miesiączkowego, najczęściej 14 dni przed pierwszym dniem okresu, mają niewielkie nasilenie i szybko ustępują. Zazwyczaj nie wymagają leczenia przeciwbólowego. Są one związane z pęknięciem pęcherzyka Graffa, czyli pęcherzyka dominującego i uwolnieniem zdolnej do zapłodnienia komórki jajowej.

Patologiczne przyczyny bólu jajnika przed okresem

Ból jajnika, również ten pojawiający się przed miesiączką może mieć przyczynę chorobową. 

• Cyklicznie występujący ból miednicy mniejszej, który najczęściej ma początek na kilka dni przed miesiączką i towarzyszy jej przez cały okres jej trwania, może być jednym z objawów endometriozy. 
• Jest to groźna choroba żeńskiego układu rozrodczego charakteryzująca się pojawieniem ognisk endometrium, a więc błony śluzowej macicy, poza jej prawidłową lokalizacją. Najczęściej są one stwierdzane w obrębie narządów rozrodczych, otrzewnej, a także w ścianach okolicznych narządów - jelit lub pęcherza moczowego. 
• W przebiegu endometriozy na jajnikach mogą tworzyć się tzw. torbiele czekoladowe. Są to cystyczne zmiany wypełnione gęstym, ciemnym płynem, który tak naprawdę jest zhemolizowaną krwią. Wszystko dlatego, że ogniska endometriozy są wrażliwe na hormony płciowe, więc podczas okresu zachowują się podobnie jak błona śluzowa macicy. 
• Kobieta cierpiąca na endometriozę może odczuwać silne dolegliwości bólowe w czasie okresu, a także podczas współżycia, oddawania moczu lub stolca. U części z nich stwierdza się przewlekły ból miednicy, który jest definiowany jako ból występujący przez co najmniej 2 tygodnie w miesiącu, przez przynajmniej 6 miesięcy. Wraz z postępem choroby dochodzi do upośledzenia płodności.
• Kolejną przyczyną bólu jajnika przed miesiączką może być torbiel ciałka żółtego. Pojawia się ona w II fazie cyklu i powstaje na skutek nieprawidłowego zanikania ciałka żółtego w wyniku działania wysokiego stężenia progesteronu. 
• Najczęściej nie daje żadnych objawów, ale niekiedy w zależności od swojej wielkości może być przyczyną kłucia w prawym podbrzuszu lub po lewej stronie, a także zaburzeń miesiączkowania. 
• Torbiele ciałka żółtego najczęściej zanikają samoistnie w ciągu kilku cykli miesiączkowych, dlatego zazwyczaj wystarczające okazuje się postępowanie wyczekujące połączone z regularną kontrolą ultrasonograficzną. W przypadku torbieli, których rozmiar przekracza 6 cm, ze względu na duże ryzyko jej skrętu lub pęknięcia, konieczne może być jej operacyjne usunięcie.
• Ostry, przeszywający ból jajnika, który może promieniować od pachwiny do okolicy lędźwiowej, może wskazywać na skręt jajnika. Często towarzyszą mu nudności, wymioty oraz narastająca gorączka. Rozpoznanie to jest szczególnie prawdopodobne, gdy występuje na nim sporych rozmiarów torbiel. W tej sytuacji należy jak najszybciej zgłosić się do szpitala. Tylko szybka operacja może uchronić jajnik przed martwicą.
• Do pozostałych chorób, które dużo rzadziej mogą objawiać się bólem jajnika lub jajników przed miesiączką, należy rak jajnika oraz zespół policystycznych jajników. 

Wskazaniem do wizyty u ginekologa w przypadku bólu jajnika jest:

• Duże nasilenie dolegliwości, niereagujące na standardowe leczenie przeciwbólowe,
• Ból pojawiający się przed okresem i trwający przez całą miesiączkę,
• Ból pojawiający się po wcześniejszym wieloletnim miesiączkowaniu bez bólu,
• Zaburzenia miesiączkowania,
• Problemy z zajściem w ciążę,
• Niepokój pacjentki, związany z dolegliwościami bólowymi.

Ból jajników przed okresem - czy to ciąża?

Ból zlokalizowany w podbrzuszu, w tym również ból jajnika, podobnie jak bolesność piersi może być wczesnymi, choć nie charakterystycznymi pierwszymi objawami ciąży. Jego pojawienie się jest związane z przemianami hormonalnymi, jakie w tym czasie zachodzą w organizmie kobiety. Jeśli Twój okres się spóźnia, wykonaj test ciążowy. W terminie spodziewanej miesiączki jest on już wiarygodny.

Musisz pamiętać o tym, że nagłe pojawienie się dużych jednostronnych dolegliwości bólowych w rzucie przydatków - jajników oraz jajowodów połączone z opóźnieniem miesiączki i plamieniem z dróg rodnych sugeruje ciążę pozamaciczną. Jest to ciąża rozwijająca się poza jamą macicy, najczęściej w obrębie jajowodu. Ze względu na ryzyko pęknięcia jajowodu i związanych z tym powikłań stanowi ona potencjalne zagrożenie życia dla ciężarnej. Jeśli jesteś na wczesnym etapie ciąży, nie bagatelizuj tych dolegliwości i jak najszybciej zgłoś się do szpitala.

Kolejna przyczyna bólu jajników mogącego wystąpić przed spodziewaną miesiączką dotyczy jedynie wybranej grupy pacjentek, które ze względu na problemy z zajściem w ciąże korzystają z technik wspomaganego rozrodu. Jest to zespół hiperstymulacji jajników, który może wystąpić jako powikłanie przyjmowania leków mających za zadanie stymulację rozwoju pęcherzyków jajnikowych przed ich pobraniem do in vitro. Niekiedy podanie leków skutkuje jednoczesnym rozwojem zbyt dużej liczby pęcherzyków jajnikowych, co objawia się m.in. bólem jajników wynikającym z powiększenia ich objętości, nudnościami, wymiotami i biegunką, a dużo rzadziej wodobrzuszem i obrzękiem płuc. 

Na rozwój tego powikłania, ze względu na dużą liczbę zatrzymanych w rozwoju pęcherzyków jajnikowych, w szczególności narażone są kobiety z zespołem policystycznych jajników. W następstwie podania leków dochodzi do ich jednoczesnego rozwoju. Jednak redukując dawkę leków, możemy zmniejszyć ryzyko rozwoju zespołu hiperstymulacji jajników. Zachęcamy Cię również do przeczytania naszego tekstów: zespół policystycznych jajników a ciąża, z którego dowiesz się, czy PCOS może być przyczyną niepłodności.

Podsumowanie

Ból jajnika przed okresem może wynikać z wielu przyczyn, nie zawsze chorobowych. Mało nasilone dolegliwości bólowe, które pojawiają się na początku miesiączki i nie upośledzają codziennej aktywności, najczęściej są związane z towarzyszącymi przemianami hormonalnymi. Jednak, jeśli czas trwania bólu w rzucie jajników się przedłuża i/lub jest on silny, zawsze wskazane jest badanie lekarskie.

Źródła:

1. G.H. Bręborowicz, Ginekologia i Położnictwo, Tom 2, PZWL, Warszawa 2020
2. A.Oliver, C.Overton, Wykrywanie chorób jajników w podstawowej opiece zdrowotnej. Objawy, diagnostyka, wskazania do konsultacji, https://www.mp.pl/medycynarodzinna/diagnostyka-kliniczna/objawy-kliniczne/120755,wykrywanie-chorob-jajnikow-w-podstawowej-opiece-zdrowotnej-objawy-diagnostyka-wskazania-do-konsultacji,1, [dostęp 04.02.2023 r.]
3. G. E. Trotman, V. Gomez-Lobo, Ból miednicy u nastolatek, https://podyplomie.pl/ginekologia/14926,bol-miednicy-u-nastolatek, [dostęp 04.02.2023 r.]