Zaburzenia lipidowe – przyczyny, objawy i leczenie

Szacuje się, że zaburzenia lipidowe dotyczą ponad 60% dorosłych Polaków. Wysoki poziom cholesterolu i triglicerydów przekłada się na zwiększone ryzyko sercowo-naczyniowe, a to predysponuje do zawałów serca. Czym dokładnie są zaburzenia lipidowe? Z czego wynikają? Czy można im zapobiegać? Sprawdźmy! 

Co to są zaburzenia lipidowe? 

Terminem zaburzenia lipidowe określa się grupę schorzeń, w przebiegu których występuje nieprawidłowy poziom lipidów, czyli tłuszczów, we krwi. Do lipidów występujących we krwi człowieka zalicza się cholesterol i triglicerydy. Są wytwarzane w komórkach wątroby lub mogą być dostarczone z pożywieniem. Ich źródo stanowią produkty pochodzenia zwierzęcego. 

Zaburzenia mogą dotyczyć poziomu cholesterolu całkowitego, cholesterolu LDL (lipoproteina o małej gęstości, tzw. zły cholesterol), cholesterolu HDL (lipoproteina o dużej gęstości, tzw. dobry cholesterol) i triglicerydów. Nieprawidłowy poziom lipidów we krwi todyslipidemia.  

Parametry mogą być zbyt niskie lub zbyt wysokie: 

• Obniżony poziom cholesterolu HDL – wynik poniżej 40 mg/dl u mężczyzn i poniżej 50 mg/dl u kobiet, 
• Podwyższony poziom cholesterolu LDL (hipercholesterolemia) – wynik powyżej 115 mg/dl, 
• Podwyższony poziom cholesterolu całkowitego (hipercholesterolemia) – wynik powyżej 190 mg/dl, 
• Podwyższony poziom triglicerydów (hipertriglicerydemia) – wynik powyżej 150 mg/dl na czczo lub 175 mg/dl nie na czczo. 

Możliwe jest współwystępowanie kilku zaburzeń. 

Zaburzenia lipidowe – przyczyny 

Przyczyny występowania dyslipidemii można podzielić na trzy główne grupy: czynniki genetyczne, czynniki związane z dietą i stylem życia oraz choroby predysponujące do zaburzeń gospodarki tłuszczowej. 

• Zaburzenia lipidowe mogą być dziedziczone. Ich charakterystyczną cechą jest to, że od bardzo młodego wieku, czasem już w niemowlęctwie, pojawiają się zaburzenia poziomu triglicerydów i wysoki cholesterol. Do wrodzonych dyslipidemii zalicza się m.in. rodzinną hipercholesterolemię, rodzinną hipertriglicerydemię i rodzinną hiperchylomikronemię. 
• Dietabogata w tłuszcze nasycone i proste węglowodany to łatwa droga do zwiększenia poziomu lipidów we krwi. Podnosi przede wszystkim poziom cholesterolu LDL, a to prowadzi do miażdżycy. Mała aktywność fizyczna nie pozwala na wykorzystywanie tłuszczu przyjmowanego z pokarmem, przez co gromadzi się on w tkance podskórnej i wokół narządów. Zły wpływ na równowagę lipidową mają też palenie papierosów i spożywanie alkoholu. Do schorzeń mogących wpływać na poziom cholesterolu i triglicerydów we krwi należą m.in. cukrzyca, przewlekła choroba nerek i niedoczynność tarczycy. 

Zaburzenia lipidowe – objawy 

Pamiętaj, że wczesne stadia zaburzeń lipidowych mogą nie dawać żadnych objawów i być wykryte przypadkowo podczas wykonywania lipidogramu profilaktycznie lub po doświadczeniu poważnego problemu zdrowotnego. 

U osób z bardzo wysokim poziomem lipidów można zaobserwować: 

• Żółtaki (kępki żółte) – małe, żółtawe guzki zlokalizowane na powiekach, kolanach, łokciach i stopach. Obecność dużej liczby żółtaków to żółtakowatość (ksantomatoza), 
• Żółtaki ścięgien – najczęściej w obrębie ścięgna Achillesa i na ścięgnach palców rąk. Mogą prowadzić do dolegliwości bólowych i utrudnienia swobodnego ruchu w stawie, 
• Rąbek starczy rogówki – biaława obwódka wokół tęczówki spowodowana odkładaniem się cholesterolu. 

Pośrednie objawy nieleczonych zaburzeń lipidowych są związane z ich powikłaniami, czyli z miażdżycą i chorobami układy sercowo-naczyniowego (zawał serca, udar mózgu). To poważne stany zagrażające zdrowiu lub nawet życiu. Wysoki poziom cholesterolu LDL sprzyja gromadzeniu się tłuszczów w ścianach naczyń. W efekcie powstaje blaszka miażdżycowa i zmniejsza się przepływ krwi do narządów ciała, przez co są one gorzej odżywione. Wysoki poziom triglicerydów może predysponować do nawracających zapaleń trzustki. 

Zaburzenia lipidowe – badania 

Badania w kierunku zaburzeń lipidowych zaleca się wykonywać, jeśli: 

• Masz objawy choroby układu sercowo-naczyniowego, 
• W Twojej rodzinie są osoby, które zachorowały na schorzenia układu sercowo-naczyniowego w młodym wieku, 
• Wykryto blaszki miażdżycowe w Twoich tętnicach szyjnych lub wieńcowych (tętnice serca), 
• Chorujesz na cukrzycę, nadciśnienie tętnicze, otyłość, przewlekłą chorobę nerek, niedoczynność tarczycy, 
• Któreś z Twoich rodziców miało ciężką dyslipidemię. 

Podstawowym badaniem służącym do badania gospodarki tłuszczowej krwi jest lipidogram (panel lipidowy, profil lipidowy). Parametry oznacza się z pobranej próbki krwi. Do badania nie trzeba być na czczo. Dla uzyskania miarodajnego wyniku zadbaj, żeby ostatni posiłek przed badaniem był lekkostrawny. Powstrzymaj się też od picia alkoholu na minimum dobę przed pobraniem krwi. 

Jeśli panel lipidowy wykaże nieprawidłowości, często konieczne będzie wykonanie dodatkowych badań laboratoryjnych lub obrazowych. Ich zakres jest zawsze dobierany do potrzeb pacjenta. Może to być regularna kontrola ciśnienia tętniczego, pomiary glikemii, badanie hormonów tarczycy, USG tętnic szyjnych czy USG jamy brzusznej. 

Jeśli jesteś osobą w bardzo młodym wieku i w przeprowadzonych u Ciebie badaniach będą znaczne odchylenia od normy, możesz zostać poproszony o zaproponowanie badań profilaktycznych członkom swojej rodziny. Młody wiek występowania objawów i nieprawidłowości w badaniach może mieć podłoże dziedziczne. 

Jak leczyć zaburzenia lipidowe? 

Postępowanie lecznicze dzieli się na niefarmakologiczne i farmakologiczne. 

• Leczenie niefarmakologiczneto przede wszystkim modyfikacja diety. Dieta obniżająca cholesterol powinna zawierać dania bogate w zdrowe warzywa i owoce oraz błonnik pokarmowy. Źródłem tłuszczów powinny być oleje roślinne. Należy unikać natomiast margaryn i smalcu. Jako źródło białka wykorzystuj chude mięso oraz niskotłuszczowe przetwory mleczne. Zrezygnuj z potraw smażonych i gotowych dań wysokoprzetworzonych. Ogranicz do minimum spożywanie alkoholu oraz słodyczy. Swój codzienny jadłospis możesz wzbogacić o przyprawy i zioła obniżające cholesterol. Należą do nich np. cynamon, imbir, kurkuma, kozieradka i czosnek. 
• W postępowaniu niefarmakologicznym duże znaczenie ma teżredukcja masy ciała, którą można osiągnąć dietą i regularną aktywnością fizyczną. Nie musisz być sportowcem, żeby szukać okazji do uprawiania sportu. Ważna jest regularność. Postaraj się znaleźć czas przynajmniej 3 dni w tygodniu, żeby pójść na szybki spacer, pojeździć rowerem, popływać w basenie czy poćwiczyć na orbitreku. Na poziom cholesterolu i układ sercowo-naczyniowy dobry wpływ mają ćwiczenia aerobowe. 
• Czasem w celu dobrej kontroli poziomu lipidów konieczne jestleczenie farmakologiczne. Stosowane leki na cholesterol to statyny, fibraty, ezetymib, żywice jonowymienne oraz kwasy omega-3. Wybór leków i czasu terapii zależy od wyników Twoich badań oraz występowania chorób współistniejących. Preparat pierwszego wyboru to najczęściej statyna, która wpływa przede wszystkim na stężenie cholesterolu LDL. Lekami pierwszego rzutu w razie dużych stężeń triglicerydów są fibraty. 

Zaburzenia lipidowe – zalecenia 

Ogólne zalecenia w przypadku dyslipidemii to również porady odnoszące się do zdrowego stylu życia. Żeby jak najdłużej pozostać w dobrym zdrowiu, zmniejszyć poziom złych lipidów i utrzymać prawidłowe parametry, powinieneś: 

• Stosować dobrze zbilansowaną dietę, 
• Uprawiać regularną aktywność fizyczną, 
• Zrezygnować z palenia papierosów, 
• Zrezygnować ze spożywania alkoholu, 
• Zredukować poziom stresu w swoim życiu, 
• Dobrze kontrolować leczenie swoich pozostałych chorób, 
• Regularnie wykonywać badanie cholesterolu i triglicerydów. 

Podsumowanie 

Zaburzenia lipidowe są poważnym problemem zdrowotnym i występują w populacji coraz częściej. Istnieją skuteczne lekarstwa regulujące gospodarkę tłuszczową krwi, ale dieta i zdrowy styl życia mają niezwykle istotne znaczenie w terapii. Jeśli wystąpią u Ciebie objawy zaburzeń lipidowych lub wiesz, że ktoś w bliskiej rodzinie miał problemy z utrzymaniem prawidłowego stężenia cholesterolu lub triglicerydów, zgłoś się do lekarza rodzinnego na badania kontrolne. 

Źródła:

1. P. Herman, Frakcje cholesterolu i triglicerydy – panel lipidowy, https://www.mp.pl/pacjent/cholesterol/hipercholesterolemia/103924,cholesterol-i-triglicerydy-panel-lipidowy, [dostęp: 8.12.2023 r.]
2. A. Szczeklik (red.), Interna Szczeklika, Medycyna Praktyczna, Kraków, 2023
3. A. Folga, A. Mamcarz, Zaburzenia lipidowe, https://podyplomie.pl/wiedza/wielka-interna/935,zaburzenia-lipidowe, [dostęp: 9.10.2023 r.]
4. T. A. Jiang, Health Benefits of Culinary Herbs and Spices, Journal of AOAC International, 2019