Szałwia − naturalny antyseptyk!

Szałwia ma prawie 1 000 odmian, ale tylko jedną w powszechnym użyciu. Ceni się ją głównie za działanie przeciwzapalne, bakteriobójcze i przeciwgrzybicze. Od wieków znana jest ze swoich właściwości leczniczych i pielęgnacyjnych. Zobacz, jakie tajemnicze właściwości w sobie skrywa.

Szałwia − roślina 6 kontynentów

Szałwia jest szeroko rozpowszechnioną na świecie. Jest dziko rosnącą rośliną i należy do tej samej rodziny roślin, co mięta. Występuje praktycznie na każdym kontynencie, z wyłączeniem obszarów polarnych.

Nazwa rośliny pochodzi od łacińskiego słowa salvēre, Rzymianie używali go jako pozdrowienia („bądź zdrów!”). Nazwa wyraźnie odnosi się od właściwości leczniczych szałwii odkrytych wieki temu. Pliniusz Starszy był pierwszym autorem znanym z opisania tej rośliny przez Rzymian.

Szałwia ma sporą liczbę odmian, bo prawie 1 000, a każdy gatunek może mieć inne właściwości zaczynając od leczniczych, przez kosmetyczne aż po halucynogenne. Jednak wciąż większość gatunków pełni funkcje ozdobne i na takim wykorzystaniu kończy się ich uprawa. Nie ma w tym nic dziwnego, bo kwiaty szałwi mogą mieć różny kolor, w zależności od gatunku i zestawione razem zapewniają niezwykłe walory wizualne.

Co ciekawe, prawie każda odmiana szałwii ma swoją indywidualną nazwę. Jedną z piękniejszych odmian, o niezwykłym kształcie kwiatów jest Salvia indica z regionu Azji Zachodniej (Izrael, Irak, Iran i Turcja) − opisano ją po raz pierwszy w 1753 r.

Gatunki szałwii obejmują roczne, 2-letnie lub wieloletnie zioła. Niektóre z odmian są obrośnięte drobnymi włoskami, które chronią roślinę przed utratą wody i wydzielają olejki odstraszające owady i zwierzęta.

Sprawdź, czy w ciąży można pić napary z szałwii.

Szałwia – działanie i zastosowanie

Walory wybranych gatunków szałwii sprawiają, że znalazła ona zastosowanie w kosmetyce, medycynie (ziołolecznictwo) i przemyśle spożywczym. Oprócz tego była  (lub wciąż jest) wykorzystywana w ceremoniach, w celach halucynogennych lub dla ojeków eterycznych jako kadzidło.

Szałwia − właściwości lecznicze poszczególnych odmian

1. Szałwia lekarska

Szałwia, którą znamy ze swojej kuchni to gatunek Salvia officinalis L. lubSalviae officinalis folium, czyli szałwia lekarska, kulinarna lub pospolita. Jest to najbardziej popularna odmiana szałwii pochodząca z rejonu Morza Śródziemnego. Ma długą historię stosowania leczniczego i kulinarnego, a jako wiecznie zielony krzew jest też popularna jako roślina ogrodowa. Od czasów starożytnych uznawana jest za roślinę leczniczą.

Warunki środowiskowe, takie jak temperatura, dzień i światło, wpływają na skład ilościowy olejku eterycznego szałwii lekarskiej.

Szałwia lekarska ma właściwości anybakteryjne, dlatego jest stosowana jako środek antyseptyczny (przeciwzapalny). Stosowano ją w walce z chorobami skóry, ze świerzbem, kiłą, na choroby oczu. W niektórych regionach Bliskiego Wschodu odnotowano jej użycie przy leczeniu gorączki i niektórych chorób przewodu pokarmowego. Właściwości antybakteryjne oleju szałwii to efekt obecności cyneolu, tujonu i kamfory. Kwas ursolowy obecny we wszystkich cześciach rośliny odpowiada za działanie przeciwwirusowe, przeciwbakteryjne, grzybobójcze i wspomaga działanie układu immunologicznego i krwionośnego. Dodatkowo łagodnie zmniejsza stężenie cholesterolu we krwi. Inne substancje występujące w szałwi to witaminy (B1, PP, A, C), kwasy organiczne, flawonoidy, garbiniki. Właściwości przeciwutleniające szałwii wynikają głównie z obecności kwasów fenolowych.

Sprawdź też zioła jednoskładnikowe.

Napar z szałwii leczniczej jest tradycyjnie stosowany w leczeniu zapalenia oskrzeli, astmy, dławicy piersiowej, zapalenia tkanek jamy ustnej lub w przypadku różnych chorób skóry. Olejek eteryczny szałwii jest stosowany zewnętrznie w przypadku stanów zapalnych i zakażeń tkanek miękkich (zapalenie jamy ustnej, zapalenie dziąseł i zapalenie gardła) i wewnętrznie przy nadmiernym poceniu się i objawach niestrawności.

Szałwia lekarska − na co pomaga?

• hamuje nadmierną laktację
• łagodnie obniża poziom cukru we krwi, więc można po nią sięgnąć w początkowych stanach cukrzycy (jako środek pomocniczy)
• hamuje nadmierną potliwość
• działa antybakteryjnie i ściągająco
• napar można pić w przypadku utrudnionego odksztuszania, kaszlu, nieżytu oskrzeli
• okłady i płukanki zaleca się na rożne dolegliwości skórne, świąd i uszkodzenia naskórka
• płukanie gardła szałwią zwalcza stany zapalne jamy ustnej, gardła, dziąseł
• picie naparu działa leczniczo na podrażnioną błonę śluzową przewodu pokarmowego, poprawia trawienie, łagodzi bóle brzucha, przeciwdziała wzdęciom, pomaga uregulować perystaltykę jelit

Sprawdź też, jakie zioła pomagają na kaszel.

Właściwości anybakteryjne olejku eterycznego wyekstrahowanego z Salvia officinalis zwróciły uwagę naukowców, jako alternatywa dla tradycyjnych antybiotyków, które okazują się coraz mniej skuteczne w miarę wzrostu oporności bakterii. Główną zaletą stosowania naturalnych czynników jest to, że nie powodują wzrostu oporności bakterii, tak jak to się dzieje w przypadku długotrwałego stosowania syntetycznych leków.

Szałwia lekarska −  przeciwwskazania

Kobiety w ciąży nie powinny sięgać po szałwię, podobnie jak osoby, które przyjmują antydepresanty. W okresie laktacji trzeba zachować umiar jej w stosowaniu, bo może doprowadzić do zaniku pokarmu. Poza tym długotrwałe stosowanie szałwii wywołuje skutki uboczne w postaci wymiotów, nudności a nawet drgawek.

Szałwia − jak długo można stosować?

Niektóre badania wskazują na toksyczne właściwości szałwii, głównie ze względu na obecność tujonu, który powoduje nadczynność kory mózgowej. Efektem może być nadpobudliwość. Opinie lekarzy są podzielone, dlatego warto zachować ostrożność i używać szałwii sporadycznie, w razie potrzeby.

2. Biała szałwia

Występująca w USA i Meksyku odmiana Salvia apiana (biała szałwia) dla wielu rdzennych narodów amerykańskich była ważnym elementem rytualnych ceremonii. Plemiona północnoamerykańskie dodawały jej zmielone nasiona do tradycyjnego napoju „pinole”, a kobiety z plemienia Cahuilla piły herbatę z korzeni rośliny w celu leczniczym w trakcie połogu. W niektórych rytuałach oczyszczenia plemiona paliły również liście rośliny. Obecnie, liście wykorzystuje się jako kadzidło. Badacze z Uniwersytetu w Arizonie wykazali potencjalne właściwości antybakteryjne tej odmiany szałwii zwłaszcza w stosunku do bakterii m.in gronkowca i pałeczek zapalenia płuc.

Jedyną z budzących ożywione dyskusje odmian szałwii jest Salvia divinorum. Określa się ją mianem boskiej szałwii, szałwii proroczej lub szałwii czarownika. Kontrowersje w stosowaniu budzi jej główny składnik aktywny salwinoryna A, czyli jedna z najsilniejszych naturalnych substancji psychoaktywnych i psychodelicznych znanych do tej pory. Posiadanie rośliny w Polsce jest nielegalne od 2009 roku. Natomiast badacze dostrzegają leczniczy potencjał tej odmiany − Salvia divinorum nie tylko wykazuje działanie przeciwbólowe, ale może pomóc w walce z uzależnieniem od narkotyków, schizofrenią czy nawet AIDS. Istnieje udokumentowany przypadek antydepresyjnego działania boskiej szałwii, podobne wnioski przyniosło badanie ankietowe. Część państw uznaje tę odmianę szałwii za nielegalną bazując na mniej licznych przypadkach, w których szałwia doprowadziła użytkowników do depresji, a nawet samobójstwa.

Sprawdź też zioła na depresję i nerwicę.

3. Chińska szałwia

Chińska szałwia (Salvia miltiorrhiza) to odmiana rośliny pochodząca z Chin i Japonii. Znana jest również jako szałwia czerwona ze względu na barwę korzenia i wykorzystuje się ją w tradycyjnej medycynie chińskiej. Łaciński człon nazwy tej odmiany, słowo Miltiorrhiza, oznacza „korzeń czerwonej ochry”.

Od wybuchu SARS w 2003 r. zioło to zostało przetestowane pod kątem leczenia przewlekłej obturacyjnej choroby płuc, a wyniki były obiecujące. Samodzielnie lub w połączeniu z innymi chińskimi lekami ziołowymi, Salvia miltiorrhiza była stosowana w Chinach i, w mniejszym stopniu, w innych krajach jako lek na różne choroby sercowo-naczyniowe i naczyniowo-mózgowe. Niestety, badania, które mogłby potwierdzić jej 100% skuteczność były niewystarczające, wnioski nie miały poparcia w mocnych dowodach, a efekty leczenia były niejednoznaczne. W prawdzie istnieją badania, które wykazują, że chińska szałwia była w stanie poprawić wskaźniki biochemiczne u pacjentów z chorobą niedokrwienną serca (CHD), ale mechanizm jej działania wciąż nie jest znany.

Szałwia − wykorzystanie w kosmetyce

Ekstrakt z szałwii jest stosowany także w kosmetyce. Może być stosowany w kosmetykach i produktach higieny osobistej sprzedawanych w Europie, zgodnie z ogólnymi postanowieniami rozporządzenia kosmetycznego Unii Europejskiej.

W składzie kosmetyków szałwia występuje pod kilkoma nazwami:

• Salvia Officinalis (Sage) Extract
• Salvia Officinalis (Sage) Lea
• Salvia Officinalis (Sage) Flower/Leaf/Stem Extract
• Salvia Officinalis (Sage) Leaf Water
• Salvia Officinalis (Sage) Water
• Salvia Officinalis (Sage) Root Extract
• Salvia Officinalis (Sage) Oil

Olejek eteryczny wyekstrahowany z szałwii  jest źródłem wielu cennych witamin i składników odżywczych. Z powodzeniem stosuje się go do pielęgnacji twarzy, włosów, skóry a także do higieny ciała i jamy ustnej.