Uczulenie na mleko modyfikowane - jakie są objawy i jak sobie z nim radzić?

Uczulenie na białka mleka krowiego stanowi częstą przypadłość u dzieci, rozwijającą się typowo w wieku niemowlęcym. U maluchów karmionych mlekiem modyfikowanym ryzyko wystąpienia alergii jest wyższe niż w przypadku tych karmionych mlekiem kobiecym. Jakie objawy daje uczulenie na składniki mleka modyfikowanego i na czym opiera się zalecana dieta w przypadku jego rozpoznania? Wyjaśniamy!

Czym jest alergia na mleko modyfikowane?

Alergia na mleko modyfikowane jest stanem, w którym organizm dziecka spożywającego mieszankę mleczną wykazuje nadwrażliwość na zawarte w niej składniki. W zdecydowanej większości przypadków problem stanowią białka mleka krowiego. Ocenia się, że alergia na tę substancję (inaczej nazywana również skazą białkową) w Polsce dotyczy około 1% dzieci poniżej 2. roku życia. Inne potencjalne składniki alergizujące zawarte w mleku modyfikowanym to m.in. białka soi (w przypadku mieszanek sojowych) oraz białka mleka innych ssaków (przede wszystkim koziego i owczego). Występowanie uczulenia u dzieci karmionych mlekiem modyfikowanym wiąże się z pojawieniem się zauważalnych objawów braku tolerancji przyjmowanego pokarmu.

Objawy alergii na mleko modyfikowane 

Objawy alergii na białka mleka krowiego lub inne składniki mieszanek mlecznych są zróżnicowane i mogą obejmować wiele układów organizmu niemowlaka i małego dziecka, nie tylko przewód pokarmowy. Do symptomów uczulenia na mleko pochodzących ze strony układu trawiennego zalicza się:

• Kolkowe bóle brzucha,
• Biegunki,
• Zaparcia,
• Obecność krwi lub śluzu w kale,
• Nudności i/lub wymioty,
• Refluks żołądkowo-przełykowy (u niemowląt typowo obserwuje się wtedy ulewania),
• Obrzęk warg, języka, podniebienia,
• Świąd jamy ustnej.

Zmiany obejmujące układ oddechowy to:

• Nieżyt nosa,
• Zapalenie spojówek,
• Świąd nosa,
• Kichanie,
• Przewlekły kaszel,
• Trudności w oddychaniu.

Alergia u dzieci może wywoływać również objawy skórne w postaci:

• Rumienia,
• Pokrzywki,
• Świądu skory,
• Atopowego zapalenia skóry.

Występowanie nagłych objawów, takich jak obrzęk i problemy z oddychaniem, może wiązać się z koniecznością skorzystania z natychmiastowej pomocy medycznej. Uczulenie na składniki mleka modyfikowanego w niektórych przypadkach wywołuje również zmiany w postaci odmowy przyjmowania pokarmu, zaburzeń połykania oraz nieprawidłowych przyrostów masy i długości/wysokości ciała. Symptomy alergii pojawiają się najczęściej około 6. miesiąca życia. Rzadko obserwuje się je po raz pierwszy, gdy dziecko ukończy już 12. miesiąc. 

Diagnostyka uczulenia na mleko modyfikowane

Diagnostyka alergii pokarmowej opiera się na dokładnym wywiadzie z rodzicami dziecka oraz doustnej próbie prowokacji. Polega ona na podawaniu produktu zawierającego białka, które podejrzewamy o wywoływanie reakcji nadwrażliwości, w stopniowo zwiększających się ilościach. Proces przebiega pod kontrolą lekarza. Często dokonuje się zaślepienia – pacjent, opiekunowie i/lub lekarz początkowo nie wiedzą, czy podawany jest dany alergen czy placebo. Pozytywny wynik próby prowokacji (obecność niepożądanej reakcji po podaniu pokarmu i brak lub mniej nasilona reakcja po podaniu placebo) stanowi wskazanie do czasowej eliminacji z diety produktów zawierających alergen. 

U dziecka w wieku poniżej 5. roku życia próbę prowokacji powtarza się co 6-12 miesięcy (rzadziej, jeśli zaobserwowano bardzo ciężkie reakcje na alergizujące białka). Pozwala to określić moment, w którym pacjent nabył tolerancję na pokarm i można go bezpiecznie ponownie wprowadzić do jadłospisu. Jeśli u dziecka karmionego mlekiem modyfikowanym stwierdzono alergię na białka mleka krowiego lub inne białka, na których opiera się stosowana mieszanka (sojowe, mleka koziego czy owczego), konieczne jest wprowadzenie zamienników tych produktów.

Leczenie alergii na mleko modyfikowane

Eliminacja z diety produktów zawierających białka wywołujące niepożądane reakcje jest podstawowym sposobem leczenia alergii pokarmowej. U niemowlęcia uczulonego na białka mleka krowiego, które nie jest karmione piersią, klasyczne mleko modyfikowane zastępuje się specjalnymi mieszankami mlecznymi. Alergizujące białka zostały w nich zhydrolizowane, czyli „pocięte” na mniejsze fragmenty, których spożycie nie prowadzi do reakcji nadwrażliwości. Do zalecanych rodzajów mlek modyfikowanych należą:

• Mieszanki o znacznym stopniu hydrolizy białek – stanowią podstawę terapii dietetycznej alergii na białka mleka krowiego,
• Preparaty aminokwasowe – wykorzystywane w przypadku, gdy objawy nadwrażliwości na pokarm nie ustępują w pełni po zastosowaniu preparatów o znacznym stopniu hydrolizy białek; stanowią również preparaty pierwszego wyboru u dzieci z niektórymi ciężkimi postaciami alergii.

Preparaty o niższym stopniu hydrolizy białek (oznaczone jako „HA”), np. mleko Bebilon Prosyneo HA 1, mleko Nestle Nan Expert Pro HA 2, czy mleko modyfikowane Bebilon Prosyneo HA 3 wykorzystuje się w celu obniżenia ryzyka alergii u niemowląt i małych dzieci z obciążeniem genetycznym ich wystąpienia. Nie stosuje się ich jednak u pacjentów ze zdiagnozowanym uczuleniem. U większości alergików wybór preparatów bezlaktozowych nie jest wymagany. Poleca się je dla dzieci z nietolerancją laktozy, która w niektórych przypadkach daje podobne objawy jak alergia na białka mleka krowiego. Potrzebna jest jednak odpowiednia diagnostyka. Maluchowi, u którego zostanie rozpoznana ta przypadłość można podawać np. mleko Bebilon bez laktozy Pronutra.

Należy również wspomnieć, że uczulenie na białka mleka krowiego u niemowlęcianie stanowi przeciwwskazania do karmienia go piersią. W takiej sytuacji dietę eliminacyjną (wykluczającą nabiał) stosuje się u mamy. Jeśli u dziecka karmionego mlekiem modyfikowanym zdiagnozowano uczulenie na białka mleka krowiego, generalnie można stwierdzić, że jest to równoznaczne z alergią na nabiał. W czasie rozszerzania jadłospisu niemowlęcia nie podajemy mu więc również klasycznych produktów mlecznych. 

W niektórych przypadkach poza zmianą preparatu do żywienia dziecka dodatkowo wskazana jest terapia farmakologiczna. Leki na alergię dla dzieci mają na celu złagodzenie objawów, choć w żadnym stopniu nie stanowią alternatywy dla diety eliminacyjnej. Stosowane środki, w tym głównie glikokortykosteroidy, wprowadza się zwykle, gdy inne metody terapii nie prowadzą do remisji ciężkich objawów alergii.

Co warto zapamiętać o uczuleniu na mleko modyfikowane?

Uczulenie na mleko modyfikowane związane jest z nadwrażliwością organizmu dziecka na białka zawarte w mieszance – w zdecydowanej większości przypadków – białka mleka krowiego. Występowanie objawów alergii pokarmowej stanowi wskazanie do przeprowadzenia (pod nadzorem lekarskim) doustnej próby prowokacji, na podstawie której można stwierdzić lub wykluczyć obecność alergii na pokarm. 

U dziecka z alergią na białka mleka krowiego karmionego mlekiem modyfikowanym podstawą leczenia jest zmiana klasycznej mieszanki na preparat o znacznym stopniu hydrolizy białek lub (w niektórych przypadkach) mieszankę aminokwasową. U dzieci z potwierdzoną alergią warto pamiętać o powtarzaniu prób prowokacji zgodnie z zaleceniami lekarskimi. Większość małych pacjentów – ponad 80% - nabywa tolerancję na białka mleka krowiego do 3. roku życia, a odsetek ten wzrasta do 92% w przypadku dzieci do 5. roku życia.

Źródła:

1. Horovath A., Jarocka-Cyrta E., Nowak-Węgrzyn A. i wsp. (2021) Diagnostyka i leczenia alergii na białka mleka krowiego. Stanowisko Sekcji Alergii na Pokarmy Polskiego Towarzystwa Gastroenterologii, Hepatologii i Żywienia Dzieci, Standardy Medyczne/Pediatria, 18: 342-362, https://www.standardy.pl/artykuly/id/1798 [dostęp 19.11.2022]
2. Ludman S., Shah N., Fox A. T. (2013) Managing cows’ milk allergy in children, The BMJ, https://www.bmj.com/content/347/bmj.f5424 [dostęp 19.11.2022]
3. Stróżyk A. Dieta bezmleczna u dzieci, Narodowe Centrum Edukacji Żywieniowej, https://ncez.pzh.gov.pl/dzieci-i-mlodziez/dieta-bezmleczna-u-dzieci/ [dostęp 19.11.2022]