Alergia u dzieci - objawy i leczenie. Jak rozpoznać małego alergika?

Alergią nazywamy nadmierną i nieadekwatną powtarzalną reakcję układu immunologicznego w odpowiedzi na określoną substancję (alergen), która w tej samej dawce u osób zdrowych nie wywołuje nieprawidłowej reakcji organizmu. Alergia u dzieci jest częstym i złożonym zjawiskiem, a w ostatnich dziesięcioleciach obserwuje się wzrost zapadalności na choroby alergiczne.

Rodzaje alergii u dzieci

Alergia dotyka dzieci w każdym wieku. Pierwsze objawy mogą wystąpić zarówno w wieku niemowlęcym, jak i pojawić się później. Do najczęstszych chorób alergicznych w populacji dziecięcej zaliczamy: 

• alergiczny nieżyt nosa, 
• alergiczne zapalenie spojówek, 
• astmę alergiczną, 
• alergię pokarmową, 
• atopowe zapalenie skóry, 
• kontaktowe zapalenie skóry, 
• pokrzywkę alergiczną, 
• uczulenie na jad owadów błonkoskrzydłych, np. uczulenie na komary.

Marsz alergiczny u dzieci

Warto wiedzieć, że objawy alergiczne u dzieci mogą mieć tendencję do ewoluowania (zmiany w czasie) - niekiedy niektóre postaci alergii zanikają, ale pojawiają się inne. Takie zjawisko określa się mianem „marszu alergicznego”, w którym przykładowo wyprysk atopowy i objawy alergii pokarmowej obecne w niemowlęctwie i wczesnym dzieciństwie ustępują z wiekiem, ale widoczne stają się za to symptomy z układu oddechowego − alergiczny nieżyt nosa czy astma alergiczna. 

Sprawdź popularne kategorie

Przyczyny alergii u dzieci – jakie są najczęstsze alergeny?

U niemowląt i dzieci najczęściej obserwuje się alergię pokarmową na białka mleka krowiego oraz jaja. Innymi składnikami diety o silnym potencjale alergizującym są:

• Zboża (gluten),
• Soja,
• Owoce cytrusowe,
• Truskawki,
• Miód,
• Orzechy,
• Kakao,
• Ryby i skorupiaki,
• Niektóre warzywa (szczególnie seler). 

Poza alergią pokarmową może występować również alergia wziewna i skórna. Najczęstszymi alergenami wziewnymi są pyłki roślin, roztocza kurzu domowego, sierść i naskórek zwierząt oraz zarodniki pleśni. Z kolei za wyprysk kontaktowy odpowiadają głównie metale ciężkie oraz składniki kosmetyków (m.in. substancje zapachowe).

Objawy alergii u dzieci – jak je rozpoznać?

Jak wygląda alergia u noworodka, niemowlaka i starszego dziecka? Obraz kliniczny bywa bardzo zróżnicowany. Symptomy mogą dotyczyć skóry, na której pojawiają się różne postaci wysypki, łuszczące, rumieniowe zmiany lub bąble pokrzywkowe, którym często towarzyszy uporczywy świąd. Dodatkowo, skóra może być sucha, pogrubiała. Typowymi objawami alergii są również dolegliwości ze strony układu oddechowego i przewodu pokarmowego.

Jak rozpoznać alergię u dziecka i nie pomylić jej z innymi chorobami?

Jak odróżnić alergię u dziecka od infekcji wirusowej? Czasami może to być trudne, ponieważ niektóre objawy są podobne.

Zarówno uczulenie, jak i infekcja mogą powodować kaszel oraz zatkany nos. W celu zróznicowania chorób warto zwrócić uwagę na:

• Ogólne samopoczucie dziecka (alergia nie powoduje objawów takich jak bóle mięśni czy dreszcze),
• Czas trwania objawów (przeziębienie mija po kilku dniach, objawy alergii utrzymują się dłużej),
• Rodzaj wydzieliny (alergiczny nieżyt nosa objawia się zwykle wodnistym, przezroczystym katarem),
• Sezonowość objawów.

Czy gorączka przy alergii może pojawić się u dziecka? Nie. Ale alergiczne dziecko jest bardziej podatne na choroby. Dlatego jeśli występuje u niego podwyższona temperatura ciała, to nie jest ona objawem uczulenia, a niezależnej infekcji.

Badania i testy na alergię u dzieci, czyli jak zdiagnozować chorobę alergiczną?

Kiedy wykonać testy na alergię u dzieci? Jeśli objawy wskazujące na uczulenie utrzymują się i wykluczono inne przyczyny (np. infekcje). W przypadku podejrzenia alergii u swojego dziecka postaraj się zapamiętać wszystkie pojawiające się dolegliwości oraz zastanów się, czy ich występowanie lub nasilenie ma związek z konkretnym alergenem. Zwróć szczególną uwagę na częste, nawracające infekcje, wysypki, świąd skóry, bóle brzucha i biegunki, napadowe kichanie, łzawienie oczu, kaszel i duszność. Na podstawie wywiadu, badania fizykalnego oraz podejrzewanej formy uczulenia lekarz zaproponuje odpowiednią diagnostykę alergii u dzieci.

Wśród badań przydatnych w diagnostyce alergii wyróżnia się: 

• Punktowe testy skórne (polegające na nałożeniu alergenów na skórę, nakłuciu jej i obserwacji reakcji; zaobserwowany odczyn skórny porównuje się z reakcją kontrolną na histaminę).
• Naskórkowe testy płatkowe (na skórę przykleja się specjalne bibułki z alergenem, a wyniki odczytuje się po wielu godzinach). Są stosowane w diagnostyce kontaktowego zapalenia skóry. 
• Badanie z krwi na alergie u dzieci polegające na oznaczeniu poziomu swoistych przeciwciał IgE dla poszczególnych alergenów. Wiąże się z mniejszym dyskomfortem niż testy skórne.
• Rynoskopia, czyli wziernikowanie nosa, pozwalające ocenić stan śluzówki – objawem typowym dla alergii jest jej obrzęk i przekrwienie.
• Badania czynnościowe płuc, głównie spirometria – wykonywane szczególnie przy podejrzeniu astmy alergicznej.
• Próby prowokacyjne.
• Wprowadzenie diety eliminacyjnej – w przypadku podejrzenia alergii pokarmowej.

Alergia u dzieci – leczenie

Postępowanie w dużej mierze zależy od dominujących objawów: inaczej leczy się alergię kontaktową, inaczej skórą czy oddechową. Podstawę stanowią terapie, w których stosuje się leki na alergie dla dzieci, jednak warto wdrożyć naturalne metody zmniejszające dokuczliwe dolegliwości.

Alergia u dzieci – jak leczyć farmakologicznie?

W łagodzeniu objawów alergii u dziecka stosuje się kilka klas leków:

• Leki antyhistaminowe hamujące działanie histaminy odpowiedzialnej za alergię i jej objawy u dziecka.
• Glikokorykosteroidy – działają przeciwzapalnie, zmniejszają obrzęk śluzówki. W postaci kropli stosuje się je w nieżycie nosa, inhalacji – w leczeniu astmy oskrzelowej, a w maściach – w leczeniu zmian skórnych.
• Kromony – zapobiegają uwalnianiu histaminy. Ta grupa leków spotykana jest przede wszystkim w przeciwalergicznych kroplach do oczu.
• Immunoterapia, czyli odczulanie – polega na stopniowym podawaniu małych dawek alergenu w celu wytworzenia tolerancji.

W przypadku alergii pokarmowych metodą leczenia jest odpowiednia dieta, w której (czasowo lub na stałe) wyklucza się uczulające produkty.

Alergia u dzieci – leczenie naturalne

Domowe sposoby na alergię u dzieci obejmują:

• Nawilżanie powietrza – powietrze o odpowiedniej wilgotności ułatwia oddychanie i pomaga kontrolować objawy alergii wziewnej. Z tego samego powodu pomocne są inhalacje z soli fizjologicznej.
• Chłodne kąpiele i zimne okłady, które łagodzą skórne objawy alergii. Do kąpieli można dodać płatki owsiane czy krochmal – taki domowy zabieg nawilża skórę, łagodzi świąd i podrażnienia.
• Dietę bogatą w witaminę C – witamina ta, występująca przede wszystkim w świeżych warzywach i owocach, ogranicza działanie histaminy odpowiedzialnej za objawy alergii u dzieci.

Profilaktyka alergii u dzieci

Czy różnym rodzajom alergii u dzieci da się zapobiegać? Jednym z kluczowych czynników, zwłaszcza w profilaktyce alergii pokarmowych, jest karmienie piersią w naturalny sposób uodparniające dziecko na alergeny. Aby ograniczyć objawy alergii, należy unikać kontaktu z alergenem, dlatego w przypadku alergii wziewnych warto pamiętać o:

• Nieotwieraniu okien i niewychodzeniu na spacery w porach największego pylenia,
• Zmianie ubrań po powrocie z dworu,
• Korzystaniu z hipoalergicznej pościeli,
• Regularnym włączaniu oczyszczacza powietrza.

W przypadku alergii pokarmowych należy wyeliminować z diety składnik odpowiadający za uczulenie. Z kolei aby zmniejszyć ryzyko alergii skórnych do pielęgnacji delikatnej dziecięcej skóry warto wybierać hipoalergiczne kosmetyki: żele myjące, kremy, ale też środki do prania i płukania ubrań.

Alergia u dzieci − co warto zapamiętać?

Choroby alergiczne należą do najczęstszych chorób przewlekłych u dzieci, a w ciągu ostatnich kilkudziesięciu lat odnotowuje się stały trend wzrostowy zapadalności na choroby alergiczne. W niemowlęctwie i w ciągu pierwszych lat życia obserwuje się głównie objawy alergii pokarmowej oraz atopowego zapalenia skóry. W wieku przedszkolnym część symptomów może ustąpić, ale wraz z wiekiem wzrasta z kolei częstość występowania alergii wziewnych. Objawy alergii mogą być bardzo zróżnicowane i dotyczą zarówno skóry, jak i układu pokarmowego czy oddechowego.

Źródła:

1. Choroby alergiczne. W: Vademecum pediatry, pod red. J. J. Pietrzyka, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków 2011
2. Choroby alergiczne u dzieci. W: Podylomie.pl [online]. Dostępny w Internecie: https://podyplomie.pl/wiedza/pediatria/choroby-alergiczne-u-dzieci. [Dostęp: 27.04.2021]
3. Wiernicka A., Matuszczyk M., Kierkuś J., Alergia pokarmowa− aktualny stan wiedzy. W: Medycyna po Dyplomie, 2016, nr 03. 
4. Rajaee A, Masquelin ME, Pohlgeers KM. Pediatric Allergy: An Overview. Prim Care. 2021 Sep;48(3):517-530. doi: 10.1016/j.pop.2021.04.006. Epub 2021 Jul 10. PMID: 34311855.
5. Koukou Z, Papadopoulou E, Panteris E, Papadopoulou S, Skordou A, Karamaliki M, Diamanti E. The Effect of Breastfeeding on Food Allergies in Newborns and Infants. Children (Basel). 2023 Jun 12;10(6):1046. doi: 10.3390/children10061046. PMID: 37371277; PMCID: PMC10297573.