Alergia u dzieci. Jak rozpoznać małego alergika?

Alergią nazywamy nadmierną i nieadekwatną powtarzalną reakcję układu immunologicznego w odpowiedzi na określoną substancję (alergen), która w tej samej dawce u osób zdrowych nie wywołuje żadnej nieprawidłowej reakcji organizmu. Alergia u dzieci jest częstym i złożonym zjawiskiem, a w ostatnich dziesięcioleciach obserwuje się wzrost zapadalności na choroby alergiczne.

Alergia u dzieci − co warto wiedzieć? 

Alergia dotyka dzieci w każdym wieku. Pierwsze objawy mogą wystąpić zarówno w wieku niemowlęcym, jak i pojawić się później. Do najczęstszych chorób alergicznych w populacji dziecięcej zaliczamy: 

• alergiczny nieżyt nosa, 
• alergiczne zapalenie spojówek, 
• astmę alergiczną, 
• alergię pokarmową, 
• atopowe zapalenie skóry, 
• kontaktowe zapalenie skóry, 
• pokrzywkę alergiczną, 
• uczulenie na jad owadów błonkoskrzydłych, np. uczulenie na komary.

Symptomy są bardzo zróżnicowane i dotyczą różnych narządów i układów. Zasadniczą rolę w alergii u dzieci odgrywają zaburzenia działania układu odpornościowego, który reaguje w nadmierny sposób na substancje dobrze tolerowane przez osoby zdrowe. W rozwoju chorób alergicznych istotne znaczenie mają predyspozycje genetyczne, ale podkreśla się także wpływ czynników środowiskowych. 

Warto wiedzieć, że objawy alergiczne u dzieci mogą mieć tendencję do ewoluowania (zmiany w czasie) - niekiedy niektóre postaci alergii zanikają, ale pojawiają się inne. Takie zjawisko określa się mianem „marszu alergicznego”, w którym przykładowo wyprysk atopowy i objawy alergii pokarmowej obecne w niemowlęctwie i wczesnym dzieciństwie ustępują z wiekiem, ale widoczne stają się za to symptomy z układu oddechowego − alergiczny nieżyt nosa czy astma alergiczna. 

Sprawdź popularne kategorie

Alergia u dzieci − jak się objawia? 

Jak objawia się uczulenie u dziecka? Jak wspomniałam, obraz kliniczny może być bardzo bogaty i zróżnicowany. Symptomy mogą dotyczyć skóry, na której pojawiają się rozmaite wysypki, łuszczące, rumieniowe zmiany lub bąble pokrzywkowe, skóra może być sucha, pogrubiała i swędzieć. 

Objawy z przewodu pokarmowego obejmują ulewania i symptomy choroby refluksowej przełyku, wymioty, biegunki lub zaparcia, bóle brzucha czy objawy alergii jamy ustnej (obrzęk i świąd warg, języka, podniebienia). 

W alergicznym nieżycie błony śluzowej nosa obserwuje się wyciek wodnistej wydzieliny z nosa lub zablokowanie nosa, swędzenie nosa, napadowe kichanie, spływanie wydzieliny po tylnej ścianie gardła i pokasływanie, a także zapalenie i świąd spojówek. Alergia może manifestować się także innymi symptomami z układu oddechowego: świszczącym oddechem, furczeniem, kaszlem czy dusznością. 

Warto pamiętać o szczególnie ciężkiej, potencjalnie zagrażającej życiu, ogólnoustrojowej reakcji nadwrażliwości, którą jest anafilaksja. Jej objawy pojawiają się zazwyczaj w ciągu kilku sekund lub minut od ekspozycji na czynnik ją wywołujący. Należą do nich pokrzywka lub obrzęk naczynioruchowy, obrzęk górnych dróg oddechowych (świsty, duszność, chrypka, kaszel), nudności, wymioty czy biegunka. Dodatkowe ochłodzenie i zblednięcie skóry, nadmierna potliwość, przyspieszenie akcji serca, spadek ciśnienia tętniczego krwi, zaburzenia mowy, drgawki czy utrata przytomności świadczą o rozwijającym się wstrząsie. Pamiętaj, by przy podejrzeniu anafilaksji, niezwłocznie wezwać pomoc. Zobacz, jak powinna ona wyglądać w artykule: Wiedza, która ratuje życie. Wstrząs anafilaktyczny - pierwsza pomoc.

Alergia u niemowlaka − objawy atopowego zapalenia skóry (AZS)

Częstość atopowego zapalenia skóry (AZS) u dzieci sięga nawet 20%  − to jedna z najczęstszych chorób wieku dziecięcego. Ponad połowę rozpoznań ustala się, zanim maluch ukończy 1. rok życia. Typowe objawy AZS oraz lokalizacja charakterystycznych zmian zależą od fazy schorzenia. Objawy alergii u niemowlaka różnią się bowiem od symptomów występujących u starszych dzieci czy osób dorosłych. Wyprysk atopowy okresu niemowlęcego cechuje się obecnością sączących zmian wysiękowo-grudkowych ze skłonnościami do wtórnych nadkażeń. Pojawiają się nadżerki i strupy. U malucha z AZS można zaobserwować tzw. objaw naderwanego ucha, w którym delikatna skóra płatków usznych ulega pęknięciu i naderwaniu oraz „lakierowane” policzki, które stają się czerwone i szkliste. Włosy niemowlaka są zwykle cienkie, matowe i przerzedzone. Zmiany skórne lokalizują się nie tylko na bocznych częściach twarzy i nasadzie płatków usznych, ale także na owłosionej skórze głowy, a w cięższych postaciach - na całym tułowiu, pośladkach i wyprostnych powierzchniach kończyn. Mają charakter przewlekły i nawrotowy, a rozmaite czynniki środowiskowe zaostrzają przebieg choroby (np. określone pokarmy, substancje drażniące). 

U starszych dzieci, powyżej 2. roku życia, zmiany skórne umiejscawiają się głównie na zgięciowych powierzchniach stawów (kolanowych, skokowych, łokciowych, nadgarstka), na karku, grzbietach dłoni i stóp oraz wokół oczu i ust. Mogą pojawić się przebarwienia skóry wokół oczu czy podwójny fałd dolnej powieki, tzw. fałd Dennie-Morgana. Zmiany mają charakter rumieniowo-grudkowy, skóra jest sucha, pogrubiona, ze wzmożonym rysunkiem listewek skórnych. Towarzyszy im dokuczliwy i nasilony świąd. 

Za atopowym zapaleniem skóry przemawia obecność AZS lub innych chorób atopowych u najbliższych krewnych, wczesny początek zmian i charakterystyczny obraz kliniczny. AZS u niemowlaka trzeba różnicować przede wszystkim z łojotokowym zapaleniem skóry, które może wyglądać bardzo podobnie.

Alergia u dzieci − objawy alergii pokarmowej 

Alergia pokarmowa występuje z szacowaną częstością 8% u dzieci do 3. roku życia. Jej obraz kliniczny może być bardzo zróżnicowany i dotyczyć jedynie jednego układu lub wielu narządów naraz. 

Objawy z przewodu pokarmowego obejmują: 

• nasilone ulewanie, 
• wymioty, 
• objawy choroby refluksowej przełyku, 
• kolkę jelitową, 
• wzdęcia i bóle brzucha, 
• słaby apetyt, 
• ostrą biegunkę, 
• świąd w jamie ustnej, 
• obrzęk języka i warg 
• obecność świeżej krwi i dużych ilości śluzu w stolcu. 

W pierwszych miesiącach życia dziecka domieszka krwi i śluzu w stolcu oraz zaczerwienienie okolicy odbytu mogą być jedynym dostrzegalnym objawem alergii u niemowlaka. Na skórze może pojawić się pokrzywka, obrzęk naczynioruchowy czy kontaktowe zapalenie skóry. Alergeny pokarmowe często stanowią także przyczynę pojawiania się i zaostrzania zmian skórnych u dzieci z atopowym zapaleniem skóry. Spożycie uczulającego pokarmu może doprowadzić również do objawów z układu oddechowego, a nawet do ogólnoustrojowej reakcji i wstrząsu anafilaktycznego. 

Dzieci z alergią pokarmową mogą być nadmiernie drażliwe i niedostatecznie przybierać na wadze. W zależności od mechanizmu alergii objawy mogą pojawić się w ciągu kilku minut (do około 2-4 godzin) od spożycia pokarmu (np. pokrzywka, zespół alergii jamy ustnej) lub dopiero po kilkunastu godzinach (np. inne zmiany skórne, objawy ze strony przewodu pokarmowego). 

Do najczęściej alergizujących pokarmów u dzieci zalicza się: białka mleka krowiego, białko jaja kurzego, gluten, soję, orzeszki ziemne, orzechy, ryby i skorupiaki. 

Alergiczny nieżyt błony śluzowej nosa u dzieci 

Alergiczny nieżyt nosa jest powszechną chorobą u dzieci i młodzieży, a częstość jego występowania rośnie wraz z wiekiem. U około 20% chorych objawy ujawniają się w ciągu pierwszych 3 lat życia, u pozostałych − głównie w wieku szkolnym. Najczęściej wywołują go pyłki drzew, traw i chwastów (sezonowy nieżyt nosa) oraz roztocza kurzu domowego, spory grzybów pleśniowych i alergeny zwierząt domowych (objawy całoroczne). 

Katar alergiczny u dziecka cechuje się występowaniem wodnistej wydzieliny lub zatkaniem nosa, napadowym kichaniem i świądem nosa. Takim symptomom mogą towarzyszyć objawy zapalenia spojówek i/lub astma. Ciężka postać choroby utrudnia naukę, wykonywanie codziennych czynności i aktywności sportowych oraz zaburza prawidłowy sen. 

Testy alergiczne u dzieci, czyli jak zdiagnozować chorobę alergiczną? 

Jeśli podejrzewasz u swojego dziecka chorobę alergiczną, postaraj się zapamiętać wszystkie pojawiające się objawy oraz zastanów się, czy ich występowanie lub nasilenie ma związek z jakimś konkretnym alergenem. Zwróć szczególną uwagę na częste, nawracające infekcje, wysypki i świąd skóry, bóle brzucha i biegunki, napadowe kichanie, łzawienie oczu, kaszel i duszność. Na podstawie wywiadu, badania fizykalnego oraz podejrzewanej formy alergii lekarz zdecyduje o dalszym postępowaniu. 

Wśród badań przydatnych w diagnostyce alergii wyróżnia się: 

• punktowe testy skórne (w których alergeny umieszcza się na skórze, którą następnie się nakłuwa), 
• naskórkowe testy płatkowe (w których na skórę przykleja się specjalne bibułki z alergenem, a wyniki odczytuje się po wielu godzinach, stosowane w diagnostyce kontaktowego zapalenia skóry), 
• oznaczanie całkowitego i alergenowo swoistych IgE w surowicy krwi, 
• rynoskopia, 
• badania czynnościowe płuc, 
• próby prowokacyjne, 
• wprowadzenie diety eliminacyjnej. 

U dzieci z alergiami często obserwuje się zwiększony odsetek eozynofilów we krwi obwodowej.

Alergia u dzieci − co warto zapamiętać?

Choroby alergiczne należą do najczęstszych chorób przewlekłych u dzieci, a w ciągu ostatnich kilkudziesięciu lat odnotowuje się stały trend wzrostowy zapadalności na choroby alergiczne. W niemowlęctwie i w ciągu pierwszych lat życia obserwuje się głównie objawy alergii pokarmowej oraz atopowego zapalenia skóry. W wieku przedszkolnym część symptomów może ustąpić, ale wraz z wiekiem wzrasta częstość uczuleń na alergeny wziewne. Objawy alergii mogą być bardzo bogate i zróżnicowane i dotyczą zarówno skóry, jak i układu pokarmowego czy oddechowego.

Źródła:

1. Choroby alergiczne. W: Vademecum pediatry, pod red. J. J. Pietrzyka, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków 2011
2. Choroby alergiczne u dzieci. W: Podylomie.pl [online]. Dostępny w Internecie: https://podyplomie.pl/wiedza/pediatria/choroby-alergiczne-u-dzieci. [Dostęp: 27.04.2021]
3. Wiernicka A., Matuszczyk M., Kierkuś J., Alergia pokarmowa− aktualny stan wiedzy. W: Medycyna po Dyplomie, 2016, nr 03.