Zapalenie piersi – przyczyny, objawy i leczenie

Zapalenie piersi (mastitis) to dolegliwość kojarzona przede wszystkim z kobietami będącymi w trakcie laktacji. Znacznie rzadziej dotyczy kobiet niekarmiących piersią, a nawet mężczyzn. W przypadku zapalenia piersi niezwykle ważną rolę odgrywa jak najwcześniejsze podjęcie odpowiedniego leczenia, a także różnicowanie choroby z rzadkim, ale niezwykle groźnym rakiem zapalnym.

Zapalenie piersi – przyczyny

Powodem zapalenia piersi może być uraz mechaniczny lub zakażenie. Nierzadko obie przyczyny nakładają się na siebie, a uraz stanowi punkt wejścia zakażenia. W zależności od okresu życia kobiety, w którym dochodzi do zapalenia piersi, wyróżnia się:

• Połogowe zapalenie piersi,
• Niepołogowe zapalenie piersi, które może również rozwijać się u mężczyzn.

Główną zakaźną przyczyną zapalenia sutka są: gronkowiec złocisty, gronkowiec skórny, a także paciorkowce i enterokoki, rzadziej drożdżaki.

Połogowe zapalenie piersi

Zapalenie piersi związane z laktacją jest niezwykle częste i dotyka nawet 10% kobiet. Zazwyczaj rozwija się w ciągu pierwszych 6 tygodni od porodu i jest przyczyną kryzysu laktacyjnego. W praktyce może jednak wystąpić przez cały okres karmienia. Główną przyczyną rozwoju zapalenia sutka jest nieprawidłowa technika ssania przez dziecko.

W efekcie dochodzi do zastoju pokarmu w piersi, który wypełniając przewody mleczne, doprowadza do ich zniszczenia i trwałego uszkodzenia połączeń łącznotkankowych pomiędzy komórkami. W następstwie tego mleko przedostaje się do tkanek zrębu gruczołu, co stymuluje napływ komórek odpowiedzi zapalnej. Dodatkowe mechaniczne uszkodzenie brodawki podczas ssania stanowi doskonałe wrota do wtargnięcia patogenów.

Choć ból piersi jest jedną z najczęstszych dolegliwości w ciąży, w tym czasie niezwykle rzadko dochodzi do rozwoju zapalenia. Objaw ten wiąże się z działaniem hormonów ciążowych, które przygotowują gruczoł sutkowy do poporodowej laktacji.

Niepołogowe zapalenie piersi

Niepołogowe zapalenie piersi zdarza się dużo rzadziej. Najczęściej rozwija się u kobiet przed 30. oraz pomiędzy 50. a 60. rokiem życia. W pierwszej grupie zazwyczaj mamy do czynienia z okołoprzewodowym zapaleniem sutka, do którego predysponuje palenie papierosów. Punktem wyjścia jest uszkodzenie brodawki, przez którą wnikają bakterie. Do innych przyczyn predysponujących do rozwoju niepołogowego zapalenia piersi należy hiperprolaktynemia, zaburzona praca tarczycy, a także urazy mechaniczne spowodowane przez źle dopasowaną bieliznę, piercing oraz aktywność seksualną. 

Nierzadko przyczyną niepołogowego zapalenia piersi jest również mastopatia piersi (zwyrodnienie włóknisto-torbielowate). To łagodne zmiany obejmujące włóknienie, poszerzenie przewodów wyprowadzających, pojawienie się torbieli, które rozwija się u części kobiet pomiędzy 30. a 50. rokiem życia. Ze względu na to, że niepołogowe zapalenie piersi zdarza się niezwykle rzadko, w diagnostyce różnicowej zawsze należy uwzględnić raka zapalnego piersi. To niezwykle złośliwy nowotwór, który najczęściej w chwili rozpoznania jest już zaawansowany.

Zapalenie piersi – objawy

Zapalenie może dotyczyć całej piersi, a także jednego lub kilku płatów. Cechuje się dużą bolesnością zarówno samoistną, jak i przy dotyku oraz nierzadko zaczerwienieniem skóry i jej ociepleniem. Z brodawki może wyciekać ropa lub krwiście podbarwiona wydzielina. Zapaleniu piersi bardzo często towarzyszą objawy ogólne, takie jak:

• Gorączka > 38,5°C,
• Dreszcze,
• Ból głowy, mięśni i stawów,
• Zmęczenie i uczucie rozbicia.

Objawy mogą mieć różne nasilenie. W przypadku towarzyszącego zakażenia są zazwyczaj bardziej spotęgowane. Nieleczone lub nieprawidłowo leczone zapalenie sutka może skutkować rozwojem ropnia piersi, a nawet stanowić punkt wyjścia sepsy. Z tego powodu tak ważna jest konsultacja lekarska i jak najszybsze podjęcie odpowiedniego leczenia.

Jak rozpoznać zapalenie piersi?

W przypadku klasycznych objawów zapalenia sutka, rozpoznanie można postawić po zebraniu szczegółowego wywiadu i dokładnym zbadaniu piersi. Obecność co najmniej dwóch objawów miejscowych: zaczerwienienia skóry, silnego bólu piersi, zwiększenia jej spoistości, zgrubienia obejmującego więcej niż jeden płata gruczołu, który nie ustępuje po karmieniu, a także przynajmniej jednego symptomu ogólnego: gorączki, nudności, wymiotów, dreszczy, bólów głowy oraz uczucia zmęczenia i rozbicia, z dużym prawdopodobieństwem sugeruje rozpoznanie zapalenia. W niektórych przypadkach przydatne może okazać się wykonanie posiewu mleka. Jest ono szczególnie wskazane w nawracającym zapaleniu piersi i niepoddającym się leczeniu.

Zapalenie piersi – leczenie

Podstawowym celem leczenia jest wyeliminowanie rozwiniętego stanu zapalnego, a także właściwa edukacja pacjentki. Ten ostatni element minimalizuje ryzyko nawrotu. U kobiet karmiących główną przyczyną zapalenia jest zastój pokarmu w następstwie błędów popełnianych w czasie karmienia. Z tego powodu leczenie skupia się na 3 głównych filarach:

• Usprawnieniu przepływu mleka przez przewody wyprowadzające gruczołu sutkowego,
• Terapii przeciwzapalnej, przeciwbólowej i przeciwgorączkowej,
• Antybiotykoterapii.

Jeszcze na początku XXI w. powszechny był pogląd, że zapalenie sutka jest czasowym przeciwwskazaniem do karmienia chorą piersią. Nierzadko w tej sytuacji zalecano noszenie ciasnych biustonoszy, a nawet farmakologiczne zahamowanie laktacji za pomocą bromokryptyny. Dzisiaj już wiemy, że zapalenie piersi to nie czas, kiedy odstawić dziecko od piersi. Sprawne opróżnianie piersi ma ogromne znaczenie nie tylko w leczeniu, ale również zapobieganiu zapaleniu. 

Z tego powodu zaleca się częste, przynajmniej co 2 godz. efektywne karmienie sutkiem objętym stanem zapalnym. W celu sprawniejszego wypływu pokarmu, przed laktacją warto zastosować okłady ogrzewające na chory gruczoł lub wziąć gorący prysznic. W trakcie karmienia należy delikatnie masować zdrową część piersi ruchem głaskającym w kierunku brodawki. Po jego zakończeniu można zastosować zimny okład. Jednak jeśli okłady lub masaż wywołują duży ból, należy ich zaniechać. W ciągu dnia zaleca się noszenie miękkich, nieuciskających staników.

Terapia farmakologiczna to kolejny niezwykle ważny element leczenia zapalenia piersi. Wiele leków w ciąży oraz podczas laktacji jest przeciwwskazanych. Z tego powodu zawsze trzeba je przyjmować pod kontrolą lekarza. W celu łagodzenia bólu oraz gorączki należy regularnie przyjmować ibuprofen lub paracetamol już od chwili rozpoznania zapalenia. Jeśli lekarz stwierdzi współtowarzyszące zakażenie, zaleci antybiotykoterapię. Leki przeciwbakteryjne stosuje się przez 10 dni, chociaż objawy zazwyczaj ustępują po 2-3 dniach. Wcześniejsze przerwanie terapii grozi nawrotem zapalenia.

Przeczytaj także: Jak odstawić dziecko od karmienia piersią? Mama radzi!

Zapalenie piersi – domowe sposoby

Domowe sposoby przydatne w leczeniu zapalenia piersi obejmujące stosowanie zimnych i ciepłych okładów, a także łagodnego masażu gruczołu zostały opisane powyżej. Na pewno słyszałaś o przykładaniu do piersi liści kapusty po zakończonym karmieniu. Ich działanie polega na chłodzeniu piersi, dzięki czemu niwelują nasilenie bólu i zmniejszają obrzęk. Należy unikać popularnego w naszym kraju drastycznego masażu piersi, którego celem jest „wyciśnięcie” całości pokarmu. Może to prowadzić do nasilonej destrukcji gruczołu i rozprzestrzenienia się zakażenia.

 Jak w przypadku każdej dolegliwości lepiej jest jej zapobiegać, niż leczyć. Nie inaczej jest z zapaleniem piersi. Odpowiednia edukacja może uchronić przed jego rozwojem, a tym samym oszczędzić bólu i ryzyka rozwoju groźnych powikłań. Oto kilka wskazówek:

• Zaraz po porodzie należy jak najszybciej przystawić dziecko do piersi, co pobudzi laktację,
• Niezwykle ważną rolę odgrywa nauka techniki prawidłowego karmienia, a także sprawdzenie umiejętności efektywnego ssania przez dziecko. Instruktaż przeprowadza położna jeszcze podczas pobytu w szpitalu oraz podczas wizyty patronażowej,
• Należy regularnie, minimum 8 razy dziennie opróżniać piersi z nagromadzonego pokarmu. Jeśli dziecko ma problemy ze ssaniem, można to robić za pomocą laktatora,
• W celu polepszenia wypływu mleka nierzadko skuteczne okazują się leki i tabletki na laktację - zioła na pobudzenie laktacji,
• Należy skutecznie leczyć uszkodzenia brodawek, ponieważ to one są najczęstszym miejscem wniknięcia zakażenia. Kremy do biustu w ciąży i laktacji zawierające lanolinę są obojętne dla dziecka i poprawiają elastyczność sutków, chroniąc je przed urazem.

Podsumowanie

Połogowe zapalenie piersi to niezwykle częsta dolegliwość. Znacznie rzadziej mamy do czynienia z niepołogowym zapaleniem sutków. Oba stany wymagają konsultacji lekarskiej i włączenia odpowiedniego leczenia. Powyższy artykuł stanowi jedynie bardzo skondensowany zakres współczesnej wiedzy dotyczącej zapalenia piersi i w żadnej sytuacji nie powinien zastąpić wizyty u specjalisty.

Źródła:

1. M. Nehring-Gugulska, M. Żukowska-Rubik, Protokół leczenia zapalenia piersi, https://podyplomie.pl/ginekologia/22713,protokol-leczenia-zapalenia-piersi [dostęp 13.05.22r.]
2. Ch. Krogerus, E. Wernheden, L. B. Hansen, Mastitis, https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/31791447/ [dostęp 13.05.22r.]
3. M. Nehring-Gugulska, Zapalenie piersi i ropień, https://www.mp.pl/pacjent/pediatria/karmienie-piersia/103947,zapalenie-piersi-i-ropien [dostęp 13.05.22r.]