Zasłabnięcie: czego może być objawem? Lekarz wyjaśnia!

Co to jest zasłabnięcie? To moment, w którym tracisz przytomność na krótki czas − zwykle od kilku sekund do kilku minut. Dochodzi do niego, ponieważ mózg nie otrzymuje wystarczającej ilości tlenu. Jeśli nie ma żadnego podstawowego schorzenia powodującego omdlenie, możesz nie potrzebować żadnego leczenia. Zasłabnięcie zwykle nie jest powodem do niepokoju, ale czasami może stanowić objaw poważnego problemu zdrowotnego. Jeśli w przeszłości nie występowały u Ciebie utraty przytomności i zemdlałeś więcej niż raz w ciągu ostatniego miesiąca, powinieneś porozmawiać z lekarzem.

Co to jest zasłabnięcie?

Czym właściwie jest zasłabnięcie i kiedy należy się martwić? Większość przypadków jest nieszkodliwa. Teatralne omdlenia często widzimy w telewizji, kiedy ktoś mdleje po usłyszeniu szokujących informacji. W rzeczywistości to powszechny odruch, który występuje u około 1/3 ogólnej populacji! Oprócz szokujących wieści istnieje wiele różnych przyczyn mogących spowodować utratę przytomności. 

Zasłabnięcie może zacząć się od zawrotów głowy, uczucia oszołomienia, osłabienia czy mdłości, po których następuje zwężenie widzenia, przytłumiony słuch. Niektórzy ludzie zdają sobie sprawę, że hałasy zanikają lub opisują to jako „zaciemnienie”. Po tym budzą się w niespodziewanym miejscu, np. na podłodze, zastanawiając się, co się stało. Pełna regeneracja trwa zwykle kilka minut.

Zasłabnięcie jest definiowane jako przejściowa utrata przytomności i kontroli mięśni spowodowana niskim dopływem krwi do mózgu. Mówiąc prościej, omdlenie może wystąpić, gdy nagle spada ciśnienie krwi lub tętno. Nie uważa się go za chorobę samą w sobie, ale raczej jako znak lub objaw, który może potencjalnie wskazywać na jakieś zaburzenie.

Rodzaje omdleń

Istnieje kilka rodzajów omdleń. Wyróżniamy 3 typy w zależności od mechanizmu wywołującego zasłabnięcie.

• Omdlenie wazowagalne: obejmuje nerw błędny, może być wywołane urazem emocjonalnym, stresem, widokiem krwi lub dłuższym staniem.
• Omdlenie zatoki szyjnej: ten typ ma miejsce, gdy tętnica szyjna szyi jest zwężona, zwykle po odwróceniu głowy na bok lub założeniu zbyt ciasnego kołnierza.
• Omdlenie sytuacyjne: ten typ występuje z powodu wysiłku podczas kaszlu, oddawania moczu, wypróżniania lub problemów żołądkowo-jelitowych.

Zasłabnięcie − przyczyny

Najczęstszą przyczyną zasłabnięć stanowi omdlenie wazowagalne, które jest zwykle nieszkodliwe i nie wymaga leczenia. Jednak lekarz może zalecić zwiększenie spożycia płynów i soli, a także siedzenie lub leżenie na płasko w razie wystąpienia tak zwanych objawów przedomdleniowych. 

Jakie sytuacje i co może spowodować zasłabnięcie? Może je wywołać wiele czynników, np.:

• strach, atak paniki lub inna emocjonalna trauma,
• silny ból nagły spadek ciśnienia krwi,
• niskie stężenie cukru we krwi spowodowany cukrzycą,
• hiperwentylacja, czyli nadmierne oddychanie (przyjmowanie zbyt dużej ilości tlenu i za szybkie usuwanie zbyt dużej ilości dwutlenku węgla),
• odwodnienie,
• zbyt długie stanie w jednej pozycji,
• zbyt szybkie wstawanie,
• zasłabnięcie po wysiłku w wysokich temperaturach,
• intensywne napady kaszlu,
• zbyt mocne naprężenie podczas wypróżniania,
• spożywanie narkotyków lub alkoholu,
• drgawki,
• choroby: cukrzyca, choroba serca, arytmie, miażdżyca, przewlekła choroba płuc (np. rozedma płuc),
• leki obniżające ciśnienie krwi, przeciwalergiczne, przeciwdepresyjne.

Zasłabnięcie po wysiłku − jak do niego dochodzi?

Przyczyna zasłabnięcia po intensywnych ćwiczeniach jest złożona. Na przykład jedną z sytuacji charakterystycznych dla ciężkich ćwiczeń jest odwodnienie. Jeśli wraz z potem tracisz więcej wody, niż uzupełniasz, wtedy Twój organizm się odwadnia. Dolegliwość potęguje gorące powietrze. W konsekwencji odwodnienie powoduje spadek ciśnienia krwi, co może doprowadzić do utraty przytomności. 

Ćwiczenia w środowisku, które jest zbyt gorące lub słabo wentylowane, często wiąże się z omdleniami, szczególnie w połączeniu z odwodnieniem. Trening o dużej intensywności może powodować nadmierne przemęczenie. Tempo treningu na poziomie intensywności, który powoduje zbyt szybkie bicie serca, może przeciążyć układ sercowo-naczyniowy. „Nadludzki” wysiłek może również spowodować, że oddychasz nieprawidłowo, np. za szybko. Nazywa się to hiperwentylacją i może prowadzić do nieoptymalnych ilości ważnych gazów we krwi, takich jak tlen i dwutlenek węgla. Dlatego hiperwentylacja również może powodować objawy, które pojawiają się przed omdleniem. 

Poza tym zbyt intensywne lub długotrwałe ćwiczenia mogą obniżyć stężenie cukru we krwi, powodując hipoglikemię. Podobnie jak reszta ciała, mózg potrzebuje cukru do normalnego funkcjonowania. Jeśli jego poziom we krwi będzie niższy niż zapotrzebowanie glukozy w mózgu, prawdopodobnie pojawią się objawy przedomdleniowe.

Jak zapobiegać zasłabnięciu?

Jeśli masz historię omdleń, spróbuj dowiedzieć się, co je powoduje, aby uniknąć tych wyzwalaczy. Zawsze wstawaj powoli z pozycji siedzącej lub leżącej. Jeśli wykazujesz skłonność do omdlenia na widok krwi podczas jej pobierania lub podczas innych zabiegów medycznych, poinformuj o tym pielęgniarki i lekarzy, bo mogą podjąć pewne środki ostrożności, aby zapobiec omdleniu. 

Spożywaj posiłki regularnie o stałych porach i nie pomijaj żadnego z nich. Uczucie oszołomienia, osłabienia czy wirowania to znaki ostrzegawcze przed zasłabnięciem. Jeśli zauważysz którykolwiek z tych objawów, usiądź i połóż głowę między kolanami, aby ułatwić dopływ krwi do mózgu. Możesz także położyć się, aby uniknąć obrażeń spowodowanych upadkiem. Nie wstawaj, dopóki nie poczujesz się lepiej.

Zasłabnięcie – co zrobić, gdy ktoś zemdleje?

Kiedy ktoś w pobliżu zemdleje, możesz pobudzić przepływ krwi do głowy, unosząc stopy powyżej poziomu serca. Alternatywnie osoba, która zasłabła, może usiąść z głową między kolanami. Poluzuj obcisłe kołnierzyki, paski i inną ograniczającą odzież. Trzymaj omdlałego w pozycji leżącej lub siedzącej przez co najmniej 10 do 15 minut, najlepiej zacisznym miejscu. Pomocna może być również zimna woda. U osoby, która właśnie zemdlała, koniecznie trzeba sprawdzić, czy oddycha.

Nagłe zasłabnięcie

Co robić, kiedy omdlenie jest nagłe? Powinieneś natychmiast zadzwonić pod numer alarmowy i wezwać pomoc, jeśli ktoś zemdlał i:

• nie oddycha, 
• nie odzyskuje przytomności w ciągu kilku minut, 
• upadł i doznał urazu lub krwawi, 
• jest w ciąży, 
• ma cukrzycę, 
• nie ma historii omdleń i ma ponad 50 lat, 
• ma nieregularne bicie serca, 
• skarży się na ból lub ucisk w klatce piersiowej 
• ma chorobę serca, drgawki lub ma zraniony język, 
• utracił kontrolę nad jelitami lub pęcherzem, 
• ma trudności z mową lub wzrokiem, 
• pozostaje zdezorientowany,
• nie jest w stanie poruszać kończynami. 

Postępuj zgodnie z instrukcjami dyspozytora ratunkowego. W oczekiwaniu na pomoc może być konieczne wykonanie ratunkowego oddychania lub resuscytacji krążeniowo-oddechowej.

Kiedy martwić się omdleniem?

Chociaż sporadyczne omdlenia są zazwyczaj nieszkodliwe, jeśli jesteś starszy, masz czynniki ryzyka oraz więcej niż jeden epizod omdlenia, może to oznaczać problem z sercem. Nie lekceważ omdlenia, które wiąże się z ćwiczeniami lub wysiłkiem fizycznym. Zazwyczaj przy niegroźnych, łagodnych zasłabnięciach pacjenci pamiętają okres poprzedzający utratę przytomności, ale kiedy ktoś w ogóle nie pamięta tego zdarzenia, może to sugerować, że winowajcą były zaburzenia rytmu serca. 

Zaniepokojenie budzą zasłabnięcia spowodowane epizodami zbyt wolnego lub szybkiego rytmu serca. Najbardziej niebezpieczny jest częstoskurcz komorowy, który może spowodować migotanie komór, w wyniku którego po 4 do 5 sekund tracisz przytomność, przestajesz oddychać i nie masz pulsu. Nazywa się to nagłym zatrzymaniem krążenia. Więcej o omdleniach wynikających z choroby serca możesz przeczytać w artykule: Omdlenie kardiogenne − czy to choroba serca?.

Zasłabnięcia − o czym pamiętać?

Pomimo tego, że zasłabnięcia są dość powszechne i w większości przypadków nie ma się czym martwić, uwaga i świadomość tego tematu może potencjalnie pomóc uratować komuś życie. Omdlenie zwykle występuje, gdy ciśnienie krwi nagle spada, powodując zmniejszenie przepływu krwi do mózgu i częściej dotyczy osób starszych. Kiedy ktoś zemdleje, upewnij się, że drogi oddechowe są drożne i sprawdź, czy oddycha. Osoba po zasłabnięciu powinna leżeć przez 10-15 minut. Większość ludzi wraca do zdrowia całkowicie. Omdlenie zwykle nie jest powodem do zmartwień, ale czasami może być oznaką poważnego problemu. Jeśli zemdlejesz, ważne jest, aby udać się do lekarza i dowiedzieć się, dlaczego tak się stało.

Źródła:

1. Bringole Michele et al: Wytyczne ESC dotyczące rozpoznawania i leczenia omdleń, 2018
2. DerSarkisssian Carol: Understanding Fainting -- the Basics, 2019
3. Henritz Erika: What Does it Mean When You Almost Pass Out After Heavy Exercise?
4. O’Connor Francis: Exercise-Related Syncope in the Young Athlete: Reassurance, Restriction or Referral?, 1999
5. Pietrangelo Ann: What Causes Fainting?, 2019
6. Szczeklik Andrzej: Choroby Wewnętrzne, 2020
7. Wedro Benjamin: Fainting (Syncope), 2021