Zakrzepica – skąd się bierze i jak ją leczyć?

Niski poziom aktywności fizycznej  oraz pozostawanie w bezruchu sprzyjają tworzeniu się zakrzepów, zwłaszcza w kończynach dolnych. Szczególnie narażone na pojawienie się zakrzepicy są osoby pracujące w pozycji siedzącej, ale także palacze oraz  kobiety ciężarne. Nieleczona zakrzepica może mieć bardzo poważne skutki. Czy wiesz wystarczająco dużo o tej chorobie? Sprawdź, jak zminimalizować ryzyko jej wystąpienia.

Zakrzepica co to jest?

Zastanawiasz się, co to jest zakrzepica i czym się charakteryzuje ta choroba? Zakrzepica żył głębokich to powstawanie zakrzepów krwi w żyłach głębokich. Problemy dotyczą najczęściej naczyń kończyn dolnych, sporadycznie choroba rozwija się w kończynach górnych.

Zakrzepica żył głębokich występuje stosunkowo często. Rocznie zapada na nią około 57 tysięcy Polaków (z czego większość to kobiety), a mnóstwo przypadków pozostaje niezdiagnozowanych.

Powstająca skrzeplina utrudnia przepływ krwi w żyłach nóg. Zazwyczaj pojawia się w łydkach, rzadziej w udach czy miednicy. Gdy skrzeplina odrywa się od ściany żyły i przemieszcza się wraz z krwią może spowodować zator tętnicy płucnej, który stanowi bezpośrednie zagrożenie życia. Dlatego zakrzepicy nie należy bagatelizować!

Sprawdź popularne kategorie

Rodzaje zakrzepicy żył

Objawy zakrzepicy mogą być różne i niekiedy choroba pozostaje długo niezdiagnozowana aż do wystąpienia niebezpiecznych zdarzeń, gdy oderwana skrzeplina tamuje naczynie. Obraz kliniczny zakrzepicya, jej objawy i dokładny przebieg zależą między innymi od postaci choroby.

Zakrzepica żył dzieli się na:

• Postać dystalną

Ten rodzaj zakrzepicy jest najczęstszy. Zakrzepy powstają przede wszystkim w żyłach piszczelowych i strzałkowych. W większości przypadków przebiega całkiem bezobjawowo i przechodzi samoistnie. Nie wiąże się z dużym ryzykiem powstania zatoru płucnego, natomiast czasem może rozwinąć się w cięższą postać.

• Postać proksymalną

Występuje w żyle podkolanowej, głównej dolnej lub w żyłach udowo-biodrowych. Wiąże się z dużym ryzykiem wystąpienia zagrażającego zdrowiu i życiu zatoru płucnego. Często daje odczuwalne objawy.

• Obrzęk bolesny

To ostra postać choroby, charakteryzująca się dużym bólem i masywnym obrzękiem u chorego. Występuje, gdy dochodzi do zakrzepicy większości naczyń żylnych, które odprowadzają krew z danej kończyny.

 Jakie objawy powinny wzbudzić czujność? Ponieważ najczęściej zakrzepica występuje w obrębie łydek, podstawowym symptomem jest ból łydki podczas chodzenia. Dodatkowo może pojawić się obrzęk, o którym świadczy powiększony obwód kończyny. Ponadto mogą występować tkliwość i bolesność przy dotyku bądź ucisku. Niektórzy pacjenci skarżą się na podwyższoną temperaturę ciała.

Zakrzepica – przyczyny

Zakrzepicy sprzyja spowolnienie przepływu krwi podczas ucisku ciała i długiego bezruchu. Możesz się domyślić, że ma to miejsce podczas długich podróży (powyżej 4 godzin w tej samej pozycji) lub ciągłego siedzenia przy biurku.

W przeciwieństwie do tętnic żyły są wiotkie i krew płynie w nich pod niskim ciśnieniem. W związku z ich delikatną budową nawet niewielki ucisk blokuje przepływ krwi, co sprzyja tworzeniu się niebezpiecznych zakrzepów.

Kto jest narażony na zakrzepicę? Ryzyko wystąpienia choroby rośnie u:

• Osób po 60. roku życia,
• Kobiet w ciąży i w połogu,
• Osób z otyłością (BMI > 30),
• Palaczy papierosów,
• Kobiet stosujących antykoncepcję hormonalną lub przechodzących menopauzę,
• Pacjentów po urazach i zabiegach chirurgicznych, zwłaszcza w obrębie nóg, miednicy i jamy brzusznej,
• Kobiet z żylakami kończyn dolnych,
• Chorych na nowotwory,
• Osób dziedzicznie obciążonych zaburzeniami krzepliwości krwi,
• Osób długotrwale unieruchomionych.

Do powstania zakrzepu, a posługując się językiem medycyny – skrzepliny w żyle, dochodzi, jeśli zostaną spełnione co najmniej 2 z 3 objawów tzw. triady Virchowa.

Triada Virchowa to:

• Zwolnienie przepływu krwi, np. w wyniku długotrwałego unieruchomienia lub ucisku na żyły. Sprzyja temu długie siedzenie w jednym miejscu bez ruchu,
• Zaburzenia czynników krzepnięcia krwi spowodowane stosowaniem  leków (np. tabletek antykoncepcyjnych), odwodnieniem, chorobami dziedzicznymi, chorobami przewlekłymi (np. choroby nowotworowe) i podeszłym wiekiem,
• Uszkodzenie ściany naczynia spowodowane urazami lub mikrourazami.

Zakrzepica – objawy

Objawy zakrzepicy obejmują:

• Ból i tkliwość w obrębie łydki, które nasilają się przy zginaniu stopy i naciskaniu na podeszwę,
• Jednostronny obrzęk kończyny obejmujący stopę, łydkę lub całe udo,
• Zaczerwienienie lub zasinienie skóry w miejscu zakrzepu,
• Ocieplenie skóry w miejscu zakrzepu,
• Zwiększoną widoczność i obrzmienie żył powierzchownych,
• Stan podgorączkowy lub gorączka.

Zakrzepica – diagnostyka

Diagnostyka zakrzepicy jest trudna, ponieważ typowe objawy występują jedynie u 50% chorych. W związku z tym wywiad lekarski i badanie fizykalne (badanie palpacyjne i ocena wzrokowa) niekiedy nie są wystarczające do postawienia diagnozy.

Badania diagnostyczne w kierunku zakrzepicy obejmują:

• Ultrasonograficzny test uciskowy – żyły uciska się głowicą aparatu do USG w celu sprawdzenia, czy w ich świetle znajdują się skrzepliny. Badanie pozwala na dokładną analizę przepływu krwi w żyłach,
• Laboratoryjne oznaczanie stężenia D-dimeru we krwi: obecność D-dimerów we krwi świadczy o powstałej skrzeplinie, dlatego u osób zdrowych nie powinny one występować. Wynik tego badania bywa jednak niejednoznaczny, ponieważ niewielki wzrost stężenia D-dimerów występuje nie tylko w zakrzepicy żył głębokich, ale także po urazach, w ciąży, w niektórych nowotworach oraz w miażdżycy,
• Inne możliwości diagnostyczne to flebografia kontrastowa, tomografia komputerowa i rezonans magnetyczny.

Zakrzepica – jaki lekarz leczy tę chorobę?

Leczenie zakrzepicy wymaga współpracy kilku specjalistów. Ścieżka diagnostyczna rozpoczyna się od lekarza pierwszego kontaktu, który w celu potwierdzenia bądź wykluczenia choroby kieruje pacjenta na badania oraz wizyty do specjalistów: angiologa, flebologa bądź chirurga naczyniowego. W przypadku zaawansowanej choroby niezbędna może być konsultacja kardiologa bądź pulmonologa.

Zakrzepica – leczenie

W leczeniu zakrzepicy stosuje się połączenie metod farmakologicznych i niefarmakologicznych. W zaawansowanych przypadkach niezbędne może być wdrożenie postępowania chirurgicznego. Ważnym elementem postępowania jest modyfikacja stylu życia: odpowiednia dieta oraz aktywność fizyczna dostosowana do możliwości pacjenta.

Zakrzepica – leczenie niefarmakologiczne

Leczenie niefarmakologiczne polega na  stosowaniu odpowiedniego ucisku. W tym celu wykorzystuje się  bandaż elastyczny lub pończochy uciskowe, rajstopy bądź podkolanówki  (co najmniej II klasy ucisku).  Opatrunek uciskowy powinno zakładać się zaraz po przebudzeniu, przed wstaniem z łóżka, zanim cała krew spłynie do nóg. Podczas stosowania bandaża elastycznego należy pamiętać, że ucisk powinien być najsilniejszy na dole kończyny i stopniowo słabnąć w jej wyższych partiach.

Jak długo trzeba chodzić z opatrunkiem uciskowym? Żeby leczenie było skuteczne, opatrunek powinno nosić się przez cały dzień. Lekarz natomiast decyduje o czasie trwania terapii – zwykle zaleca się jej stosowanie przez około 2 lata.

W leczeniu zakrzepicy uciskiem wykorzystuje się również specjalne mankiety zakładane na nogi. Do mankietów pompuje się powietrze. Dzięki temu wytwarza się odpowiednie ciśnienie, co przyspiesza ustąpienie bólu i obrzęku.

Zakrzepica – leczenie farmakologiczne

Farmakologiczne leczenie zakrzepowego zapalenia żył głębokich najczęściej rozpoczyna się od podawania heparyny, ponieważ lek ten działa bardzo szybko. Stosuje się heparynę niefrakcjonowaną i podaje się ją dożylnie lub podskórnie.

Metoda dożylna wymaga monitorowania krzepnięcia za pomocą wskaźnika APTT (czyli czasu aktywacji tromboplastyny). Dlatego zdecydowanie częściej podaje się podskórnie heparyny drobnocząsteczkowe, których nie trzeba monitorować. Przed rozpoczęciem leczenia heparynami ocenia się liczbę płytek krwi, żeby uniknąć wystąpienia małopłytkowości.

Zakrzepica – leki doustne

Wśród leków stosowanych w leczeniu zakrzepicy wyróżnia się:

• Preparaty, które wymagają ścisłej kontroli wskaźnika INR (czyli czasu protrombinowego, który jest parametrem krzepnięcia krwi).
• Leki, które tego nie wymagają, czyli tzw. nowe doustne leki przeciwkrzepliwe.

Do pierwszej grupy zalicza się antagonistów witaminy K: acenocumarol i warfarynę. Trzeba je dawkować w taki sposób, żeby wskaźnik INR podczas leczenia mieścił się w zakresie między 2 a 3 (w niektórych przypadkach 2,5 a 3,5).

Natomiast nowe doustne leki przeciwkrzepliwe to rywaroksaban, dabigatran, apiksaban. Nie wymagają stałego monitorowania, jednak są przeciwwskazane u pacjentów z zaburzoną czynnością nerek.  Dlatego przed ich podaniem ocenia się poziom kreatyniny i filtrację kłębuszków nerkowych (wskaźnik GFR).

Możliwe jest też farmakologiczne leczenie trombolityczne, które ma na celu rozpuszczenie skrzepliny powstałej w naczyniach. Ze względu jednak na duże ryzyko krwawień stosuje się je w szczególnych przypadkach ciężkiej zakrzepicy. 

Do leków przeciwzakrzepowych dostępnych bez recepty zalicza się również preparaty z niską dawką kwasu acetylosalicylowego. 

Sprawdź, jak dobrać produkty stosowane w niewydolności żylnej?

Zakrzepica – leczenie chirurgiczne

Najbardziej inwazyjną metodą leczenia zakrzepicy jest zabieg chirurgiczny. Leczenie chirurgiczne to przezskórne usunięcie skrzepliny z naczynia. Podczas zabiegu wykonuje się fragmentację skrzepliny i jednocześnie odsysa się masy zakrzepowe. Stosuje się do tego cewniki donaczyniowe, przez które wprowadza się specjalne końcówki.

U pacjentów z wysokim ryzykiem wystąpienia udaru i zatorowości płucnej wszczepia się przezskórne filtry do żyły głównej dolnej. Dzięki temu fragmenty skrzepliny zostaną zatrzymane, zanim trafią do serca i nerek. Z uwagi na znaczne ograniczenia tej metody, stosuje się ją rzadko, głównie u chorych z przeciwwskazaniami do farmakologicznego leczenia przeciwkrzepliwego.

Zakrzepica – leczenie domowe

Domowe leczenie zakrzepicy stanowi uzupełnienie metod zaleconych przez lekarza. Aby wspomóc terapię, należy:

• Pamiętać o wypoczynku z kończynami uniesionymi ku górze,
• Stosować letnie kąpiele (zbyt gorąca woda może nasilać objawy),
• Stosować dostępne bez recepty leki na żylaki i obrzęki (np. tabletki z kasztanowcem i escyną lub żele z heparyną i escyną).

Zakrzepica – profilaktyka

Czego nie wolno robić przy zakrzepicy? Pamiętaj o unikaniu bezruchu i długiego siedzenia w jednej pozycji. W codziennym życiu warto zrezygnować  z używek i dążyć do utrzymania prawidłowej  masy ciała.

W sytuacjach, w których nieuniknione jest przebywanie w jednej pozycji należy pamiętać o:

Zakrzepica – dieta

Dieta jest niezwykle ważnym uzupełnieniem leczenia. Co warto jeść, aby poprawić krążenie i zapobiegać zakrzepom?

• Warzywa i owoce, które są źródłem antyoksydantów i witamin (w tym działającej przeciwzakrzepowo witaminy K). Warto spożywać m.in. jarmuż, szpinak, cytrusy, jagody,
• Tłuste ryby morskie (łosoś, makrela) będące źródłem przeciwzapalnych i przeciwzakrzepowych kwasów omega-3,
• Orzechy i nasiona również dostarczające zdrowych tłuszczów,
• Imbir, czosnek oraz kurkumę, które naturalnie wspierają krążenie krwi.

Należy unikać natomiast dużych ilości soli (sprzyja obrzękom), fast foodów oraz używek.

Zakrzepica a lot samolotem – jak uchronić się przed chorobą?

Jak zapobiec chorobie w przypadku konieczności odbycia długiej podróży samolotem?

• Przede wszystkim obowiązują podstawowe zasady profilaktyki przeciwzakrzepowej: luźny, wygodny i przewiewny strój oraz regularne wykonywanie ruchów nogami (nawet w pozycji siedzącej, jeśli nie mamy możliwości odbycia krótkiego spaceru między fotelami). Podczas podróży należy pamiętać o odpowiednim nawodnieniu, warto natomiast zrezygnować z alkoholu oraz napojów z kofeiną.
• Ponadto, w przypadku podróży trwających dłużej niż 4 godziny, u osób, które mają zwiększone ryzyko wystąpienia zakrzepicy żył głębokich, lekarz może zalecić podkolanówki uciskowe lub leki przeciwzakrzepowe (w tym pojedynczą dawkę heparyny drobnocząsteczkowej w formie zastrzyku podskórnego).

Co jednak zrobić w sytuacji, jeśli mimo profilaktyki, wystąpiła zakrzepica po locie samolotem?

Najczęstsze pytania dot. zakrzepicy

Co jeszcze warto wiedzieć o zakrzepicy? Sprawdź częste pytania na ten temat.

Podsumowanie

Zakrzepica żył głębokich, objawiająca się bólem, tkliwością i obrzękiem kończyny, wymaga natychmiastowego wdrożenia leczenia. Głównie stosuje się metody farmakologiczne, w cięższych przypadkach niezbędne może być leczenie chirurgiczne. Nieodzownym elementem postępowania jest również zmiana stylu życia i ograniczenie czynników ryzyka zakrzepicy.

Źródła:

1. Stone J, Hangge P, Albadawi H, Wallace A, Shamoun F, Knuttien MG, Naidu S, Oklu R. Deep vein thrombosis: pathogenesis, diagnosis, and medical management. Cardiovasc Diagn Ther. 2017 Dec;7(Suppl 3):S276-S284. 
2. Streiff MB, Agnelli G, Connors JM, Crowther M, Eichinger S, Lopes R, McBane RD, Moll S, Ansell J. Guidance for the treatment of deep vein thrombosis and pulmonary embolism. J Thromb Thrombolysis. 2016 Jan;41(1):32-67. 
3. Waheed SM, Kudaravalli P, Hotwagner DT. Deep Vein Thrombosis. 2023 Jan 19. In: StatPearls [Internet]. Treasure Island (FL): StatPearls Publishing; 2025 Jan–. PMID: 29939530.