Zakrzepica - skąd się bierze i jak ją leczyć?

Mało aktywny tryb życia i mało wolnej przestrzeni sprzyjają tworzeniu się zakrzepów, zwłaszcza w nogach. Szczególnie narażone na pojawienie się zakrzepicy są osoby pracujące w pozycji siedzącej, ale także palacze lub ciężarne kobiety. Nieleczona zakrzepica może mieć bardzo poważne skutki. Czy wiesz wystarczająco dużo o tej chorobie? Sprawdź, jak zminimalizować ryzyko jej wystąpienia.

Zakrzepica co to jest?

Irmina Turek pisze:

Zastanawiasz się, czym charakteryzuje się ta choroba? Otóż zakrzepica żył głębokich to nic innego jak powstawanie zakrzepów krwi w żyłach głębokich. Problemy te występują najczęściej w obrębie naczyń kończyn dolnych, sporadycznie w kończynach górnych.

Zakrzepica żył głębokich nie jest tak rzadkim stanem chorobowym, jakby się wydawało. Rocznie zapada na nią około 57 tysięcy Polaków (z czego większość to kobiety), a mnóstwo przypadków pozostaje niezdiagnozowanych.

Zakrzepica żył głębokich polega na tworzeniu się skrzepliny czopu, który utrudnia przepływ krwi w żyłach nóg. Zazwyczaj pojawia się w łydkach, rzadziej w udach czy miednicy. Gdy skrzeplina odrywa się od ściany żyły i wędruje z prądem krwi, może spowodować nawet zator tętnicy płucnej. Skutek? Śmiertelny. Dlatego nie należy jej bagatelizować!

Zakrzepica przyczyny

Zakrzepicy sprzyja spowolnienie przepływu krwi podczas ucisku ciała i długiego bezruchu. Możesz się domyślić, że ma to miejsce podczas długich podróży (powyżej 4 godzin w tej samej pozycji) lub ciągłego siedzenia przy biurku.

W przeciwieństwie do tętnic żyły są wiotkie i krew płynie w nich pod niskim ciśnieniem. W związku z ich delikatną budową nawet niewielki ucisk blokuje przepływ krwi, co sprzyja tworzeniu się niebezpiecznych zakrzepów.

Oprócz tego wyróżnia się czynniki ryzyka zakrzepicy. Szczególnie narażone są:

• osoby po sześćdziesiątce,
• kobiety w ciąży i w połogu,
• osoby cierpiące na otyłość (BMI>30)
• osoby palące papierosy,
• kobiety stosujące antykoncepcję hormonalną lub przechodzące menopauzę,
• pacjenci po urazach i zabiegach chirurgicznych, zwłaszcza w obrębie nóg, miednicy i jamy brzusznej,
• kobiety z żylakami kończyn dolnych,
• chorzy na nowotwory,
• osoby dziedzicznie obciążone zaburzeniem krzepliwości krwi,
• osoby długotrwale unieruchomione.

Edyta Jakubik precyzuje:

Co sprzyja występowaniu zakrzepicy? Do powstania zakrzepu, a posługując się językiem medycyny skrzepliny w żyle dochodzi jeśli zostaną spełnione co najmniej 2  z 3 objawów tzw. triady Virchowa.

Triada Virchowa to:

• zwolnienie przepływu krwi, np. w wyniku długotrwałego unieruchomienia lub ucisku na żyły. Sprzyja temu długie siedzenie w jednym miejscu bez ruchu,
• zaburzenia czynników krzepnięcia z powodu stosowanych leków (np. tabletek antykoncepcyjnych), odwodnienia, chorób dziedzicznych, chorób przewlekłych (np. choroby nowotworowe) i wieku (do przewagi czynników prozakrzepowych może dochodzić po 60. roku życia),
• uszkodzenie ściany naczynia spowodowane urazami lub mikrourazami.

Zakrzepica objawy i diagnostyka

Pamiętaj, że pierwszym objawem zakrzepicy jest ból w łydce, który nasila się przy zginaniu stopy i naciskaniu na podeszwę. Towarzyszy temu obrzęk, zasinienie i ocieplenie kończyny. Możesz mieć podwyższoną temperaturę, a nawet gorączkę sięgającą do 40°C.

Zakrzepica dotyczy zazwyczaj jednej kończyny to pozwoli Ci ją odróżnić od zwykłego przemęczenia nóg.

Irmina Turek pisze:

Objawy zakrzepicy mogą być różne i niekiedy niestety choroba ta pozostaje długo niezdiagnozowana aż do niebezpiecznych epizodów, kiedy oderwana skrzeplina tamuje naczynie. Obraz zakrzepica, jej objawy i dokładny przebieg zależą między innymi od postaci choroby.

Zakrzepica żył dzieli się na:

• Postać dystalną

Ten rodzaj zakrzepicy jest najczęstszy. Zakrzepy powstają przede wszystkim w żyłach piszczelowych i strzałkowych. W większości przypadków przebiega całkiem bezobjawowo i przechodzi samoistnie. Nie wiąże się z dużym ryzykiem powstania zatoru płucnego, natomiast czasem może rozwinąć się w cięższą postać.

• Postać proksymalna

Występuje w żyle podkolanowej, głównej dolnej lub w żyłach udowo-biodrowych. Wiąże się z dużym ryzykiem zagrażającego zdrowiu i życiu zatoru płucnego. Często daje odczuwalne objawy.

• Obrzęk bolesny

To ostra postać choroby, charakteryzująca się dużym bólem i masywnym obrzękiem u chorego. Występuje, gdy dochodzi do zakrzepicy większości naczyń żylnych, które odprowadzają krew z danej kończyny.

Ponieważ czynników ryzyka zakrzepicy jest wiele, bardzo możliwe, że spełniasz więcej niż jeden z nich. Na jakie objawy zwrócić uwagę i na co być wyczulonym? Ponieważ najczęściej zakrzepica występuje w obrębie łydek, podstawowym objawem jest ból łydki podczas chodzenia. Dodatkowo może pojawić się obrzęk kończyny. Aby upewnić się o jego obecności, porównaj obwody kończyny zdrowej i tej, w której pojawiają się dolegliwości bólowe. Ponadto możesz odczuwać tkliwość i bolesność przy dotyku bądź ucisku. Możliwe jest także wystąpienie gorączki lub stanu podgorączkowego.

Diagnostyka jest trudna, ponieważ typowe objawy zakrzepicy występują u jedynie 50% chorych. W związku z tym wywiad lekarski i badanie fizykalne (oglądanie, dotykanie nóg) nie są podstawą do tego, aby postawić pewną diagnozę.

Testy na zakrzepicę:

• Ultrasonograficzny test uciskowy jest głównym badaniem diagnostycznym zakrzepicy. Żyły uciskane są głowicą w celu sprawdzenia, czy w ich świetle znajdują się skrzepliny. Badanie to pozwala na dokładną analizę przepływu krwi w żyłach.
• Laboratoryjne oznaczanie stężenia D-dimeru we krwi u zdrowej osoby cząsteczki D-dimerów nie powinny występować, bo ich obecność we krwi świadczy o powstałej skrzeplinie. To badanie jest jednak bardzo niejednoznaczne, ponieważ niewielki wzrost stężenia D-dimeru występuje nie tylko w zakrzepicy żył głębokich, ale także po urazach, w ciąży, w niektórych nowotworach oraz w miażdżycy.
• Inne możliwości diagnostyczne flebografia kontrastowa, tomografia komputerowa i rezonans magnetyczny.

Zakrzepica leczenie

Edyta Jakubik pisze:

Leczenie zakrzepicy żył głębokich polega przede wszystkim na usunięciu czynników sprzyjających tworzeniu się skrzepliny. Jeżeli Tobie lub Twoim bliskim doskwiera zakrzepica, pamiętaj, że bardzo ważny jest ruch. Jeśli tylko jest to możliwe, zachęca się pacjentów do chodzenia. Pomaga ono przywrócić prawidłowy przepływ przez naczynia żylne. Dodatkowo wykorzystuje się opatrunki uciskowe, żeby zapobiec zastojowi krwi w naczyniach.

Aby dowiedzieć się więcej, przeczytaj artykuł: Jak dobrać produkty stosowane w niewydolności żylnej? Postaw na skuteczną kompresjoterapię!

Natomiast w przypadkach, kiedy wczesna aktywizacja nie jest możliwa, stosuje się uniesienie kończyny dolnej oraz leczenie farmakologiczne. Leki przeciwzakrzepowe, często nazywane potocznie przez pacjentów lekami rozrzedzającymi krew, mają za zadanie zapobiegać tworzeniu się skrzeplin (zakrzepów) w naczyniach i hamować powiększanie się już istniejących.

Z kolei chorym ze stwierdzoną skrzepliną w naczyniach podaje się leki trombolityczne. Są to leki, które rozpuszczają istniejący już zator. W sytuacjach szczególnych stosuje się chirurgiczne usunięcie skrzepliny, a czasami wszczepia się specjalne filtry do żyły głównej dolnej.

Zakrzepica leczenie niefarmakologiczne

Leczenie niefarmakologiczne to stosowanie ucisku. Możesz do tego wykorzystać bandaż elastyczny lub pończochy uciskowe co najmniej II klasy ucisku (istnieją również rajstopy i podkolanówki uciskowe). Żeby prawidłowo założyć opatrunek uciskowy, zrób to zaraz po przebudzeniu, zanim wstaniesz z łóżka i zanim cała krew spłynie do nóg. Przy stosowaniu elastycznego bandaża należy pamiętać, że ucisk powinien być najsilniejszy na dole i stopniowo słabnąć w wyższych partiach.

Jak długo trzeba chodzić z opatrunkiem uciskowym? Żeby leczenie było skuteczne, najlepiej noś taki opatrunek przez cały dzień. To lekarz zadecyduje, przez jaki okres powinieneś nosić pończochy czy kolanówki uciskowe, ale zwykle zaleca się stosować je przez około 2 lata.

W leczeniu zakrzepicy uciskiem wykorzystuje się również specjalne mankiety zakładane na nogi. Do mankietów pompuje się powietrze. Dzięki temu wytwarza się odpowiednie ciśnienie, co przyspiesza ustąpienie bólu i obrzęku.

Zakrzepica leczenie farmakologiczne

Farmakologiczne leczenie zakrzepowego zapalenia żył głębokich najczęściej rozpoczyna się od podawania heparyny. A to dlatego, że działa ona bardzo szybko. Stosuje się heparynę niefrakcjonowaną i podaje się ją dożylnie lub podskórnie.

Metoda dożylna wymaga monitorowania krzepnięcia za pomocą wskaźnika APTT (czyli czasu aktywacji tromboplastyny). Dlatego zdecydowanie częściej podaje się podskórnie heparyny drobnocząsteczkowe, których nie trzeba monitorować. Zanim lekarz zdecyduje się na leczenie heparynami, najpierw oceni Twoją liczbę płytek krwi, żeby uniknąć wystąpienia małopłytkowości.

Zakrzepica leki doustne

Wyróżnia się:

• Preparaty, które wymagają ścisłej kontroli wskaźnika INR (czyli czasu protrombinowego, który jest parametrem krzepnięcia krwi).
• Leki, które tego nie wymagają, czyli tzw. nowe doustne leki przeciwkrzepliwe.

Antagoniści witaminy K to acenocumarol lub warfaryna. Trzeba je dawkować w taki sposób, żeby wskaźnik INR podczas leczenia mieścił się w zakresie między 2 a 3 (w niektórych przypadkach 2,5 a 3,5).

Natomiast nowe doustne leki przeciwkrzepliwe to rywaroksaban, dabigatran, apiksaban. Nie wymagają monitorowania. Jednak, żeby móc je przyjmować, trzeba mieć wydolne nerki. Dlatego przed ich podaniem lekarz sprawdzi poziom kreatyniny i filtrację kłębuszków nerkowych (wskaźnik GFR).

Możliwe jest też farmakologiczne leczenie trombolityczne, które ma na celu rozpuszczenie skrzepliny powstałej w naczyniach. Stosuje się je jednak w szczególnych przypadkach ciężkiej zakrzepicy. Wynika to z dużego ryzyka krwawienia.

Zakrzepica leczenie chirurgiczne

Najbardziej inwazyjną metodą leczenia zakrzepicy jest zabieg chirurgiczny. Leczenie chirurgiczne to przezskórne usunięcie skrzepliny z naczynia. Podczas zabiegu wykonuje się fragmentację skrzepliny i jednocześnie odsysa się masy zakrzepowe. Stosuje się do tego cewniki donaczyniowe, przez które wprowadza się specjalne końcówki.

U pacjentów z wysokim ryzykiem wystąpienia udaru i zatorowości płucnej, wszczepia się przezskórnie filtry do żyły głównej dolnej. Dzięki temu fragmenty skrzepliny zostaną zatrzymane, zanim trafią do serca i nerek. Z uwagi na znaczne ograniczenia tej metody, stosuje się ją rzadko, głównie u chorych z przeciwwskazaniami do farmakologicznego leczenia przeciwkrzepliwego.

Zakrzepica profilaktyka

Czego nie wolno robić przy zakrzepicy? Pamiętaj o unikaniu bezruchu i długiego siedzenia w jednej pozycji. W codziennym życiu zrezygnuj z używek i utrzymuj odpowiednią wagę ciała.

W sytuacjach, w których musisz dłużej przebywać w jednej pozycji:

• zakładaj luźne ubrania, by nie uciskały pasa i nóg.
• pij minimum 2 litry płynów, aby nie dopuścić do odwodnienia i zagęszczenia krwi.
• co jakiś czas spaceruj, napinaj mięśnie łydek i zginaj stopy (jeśli wykonujesz pracę biurową, rób sobie krótkie przerwy na drobną gimnastykę, krótki spacer, czy nawet na zrobienie herbaty).

Irmina Turek pisz:

Co więcej, jeśli nie masz odpowiednio zbilansowanej diety, możesz rozważyć uzupełnienie jej o tabletki z kwasami omega, które w odpowiednich dawkach mogą zmniejszać ryzyko części chorób układu naczyniowego. Działanie kwasów omega polega na udziale w syntezie związków mających wpływ jednakowo na procesy zapalne w organizmie oraz na krzepnięcie. W profilaktyce zakrzepicy nie sprawdzą się leki na żylaki, ponieważ wpływają one bezpośrednio na kondycje naczyń, a nie krzepliwość krwi.

Jak uchronić się przed zakrzepicą podczas długich podróży?

Irmina Turek kontynuuje:

Często podróżujesz i musisz długo przebywać w jednej pozycji? Są pewne zalecenia, które pomogą zmniejszyć ryzyko powstania zakrzepów. Przede wszystkim wybierz na podróż odpowiednio wygodny i stosunkowo luźny strój. Zwróć uwagę, aby garderoba nie wywierała ucisku na kończyny dolne i talię. Pamiętaj, aby w trakcie podróży regularnie się nawadniać. Unikaj jednak napojów z kofeiną, czy alkoholem. W miarę możliwości raz na jakiś czas ruszaj palcami u nóg i napinaj mięśnie.

Ponadto, w przypadku podróży trwających dłużej niż 4 godziny, u osób, które mają zwiększone ryzyko wystąpienia zakrzepicy żył głębokich, zaleca się zastosowanie specjalnych podkolanówek o stopniowanym ucisku lub zastosowanie odpowiednio zaleconych przez lekarza leków przeciwzakrzepowych. Inną opcją jest także przyjęcie pojedynczej dawki heparyny drobnocząsteczkowej w formie zastrzyku podskórnego.

Zakrzepica zapamiętaj!

Irmina Turek pisze:

Zakrzepica to choroba związana z powstawaniem zakrzepów, głównie w żyłach kończyn dolnych. Choć przyczyny zakrzepicy mogą być różne, wiadomo jednak, jakie stany mogą do niej predysponować. O ile na obciążenia rodzinne czy choroby nie do końca mamy wpływ, o tyle zawsze możesz kontrolować dietę, aktywność fizyczną oraz swoją wagę.

Leczenie zakrzepicy wymaga ścisłej kontroli lekarza i w zależności od konkretnego przypadku, może wiązać się z potrzebą zażywania leków przeciwzakrzepowych doustnych, zastrzyków z heparyną, wykonania zabiegów chirurgicznych, czy zaprzyjaźnienia się z uciskowymi rajstopami lub podkolanówkami.

Zastanawiasz się, czego nie wolno robić przy zakrzepicy? Na to pytanie nie ma jednoznacznej odpowiedzi, ponieważ wszystko uzależnione jest od rodzaju choroby, jej zaawansowania i miejsca, w którym występuje. Zawsze na niekorzyść działa niezdrowa dieta i brak aktywności fizycznej, jednak w zaawansowanych przypadkach choroby, o tym, jaka aktywność jest możliwa i bezpieczna, decyduje lekarz.

Źródła:

1. Gajewski P., Szczeklik A., Interna Szczeklika, MP, Kraków 2013.
2. Farmakologia i toksykologia. Wyd. III polskie. red. Buczko W., MedPharm, Wrocław 2013.
3. Brunton L.L., Lazo J.S., Parker K.L., Farmakologia Goodmana i Gilmana, Czelej, Lublin 2007.
4. Kolanowski W.: Długołańcuchowe wielonienasycone kwasy tłuszczowe omega-3 znaczenie zdrowotne w obniżaniu ryzyka chorób cywilizacyjnych. Bromat. Chem. Toksykol 2007.