Zatrucie pokarmowe u dziecka – przyczyny, objawy i leczenie

Niedojrzałość układu immunologicznego, niska masa ciała oraz brak kontroli nad przygotowywaniem posiłków to czynniki, które sprawiają, że małe dzieci są dużo bardziej narażone na rozwój zatrucia pokarmowego. Właśnie dlatego każdy rodzic powinien wiedzieć, jak postępować w przypadku pojawienia się objawów i co ważne – kiedy należy zgłosić się do lekarza.

Jak rozpoznać zatrucie pokarmowe u dziecka?

Zatrucie pokarmowe to zespół charakterystycznych objawów, które pojawiają się po spożyciu pożywienia skażonego drobnoustrojami lub wytwarzanym przez nie toksynami, dużo rzadziej – toksynami chemicznymi lub pestycydami. Choć jego symptomy zazwyczaj są łagodne i szybko ustępują, ze względu na duże ryzyko szybkiego odwodnienia jest ono szczególnie niebezpieczne dla najmłodszych. 

W krajach rozwijających się biegunka jest jedną z najczęstszych przyczyn śmierci u dzieci do lat 5. W Polsce, dzięki poprawie warunków socjalnych oraz ekonomicznych, a także lepszej dostępności opieki medycznej, zgony z powodu zatrucia pokarmowego zdarzają się rzadko. Wiele dzieci wymaga jednak leczenia szpitalnego.

Do bakterii, które najczęściej powodują zakażenie przewodu pokarmowego, należą:

• Campylobacter, 
• Patogenne szczepy Escherichia coli, 
• Salmonella, 
• Shigella, 
• Listeria,
• Laseczki Clostridium. 

Większość zatruć wywołana jest przez toksyny produkowane przez wymienione patogeny lub zbyt dużą ilość ich szczepów w pokarmie, która nie może zostać zneutralizowana przez mechanizmy obronne przewodu pokarmowego np.: kwaśne środowisko żołądka. U maluchów nasilone wymioty oraz biegunka mogą być również następstwem zakażenia wirusowego – najczęściej spowodowanego przez rotawirusy lub norowirusy. Do infekcji wirusowej tymi patogenami dochodzi nie tylko w następstwie zjedzenia skażonego pożywienia, ale również poprzez kontakt z osobą chorą. Z tego powodu tak częste są masowe zakażenia rotawirusowe w żłobkach lub przedszkolach.

Jak rozpoznać zatrucie pokarmowe u dziecka? To częste pytanie stawiane przez rodziców. U najmłodszych symptomy mogą być niecharakterystyczne. Nagłe wystąpienie objawów zatrucia po zjedzeniu skażonego pożywienia u grupy osób, która spożywała ten sam pokarm, z dużym prawdopodobieństwem sugeruje tę chorobę. Pożywienie to nie musi i bardzo często nie ma zmienionego zapach, smaku czy wyglądu. Najczęstszą przyczyną zatrucia jest spożycie skażonych pokarmów odzwierzęcych (np.: mięsa, jajek lub mleka). Jednak symptomy mogą wystąpić również po wypiciu zanieczyszczonej wody – bardzo często dzieje się tak w przypadku biegunki podróżnych.

Zatrucie pokarmowe u dziecka – objawy

Do objawów wskazujących na możliwość zatrucia pokarmowego u dziecka należą:

• Nudności oraz wymioty,
• Biegunka – w zależności od czynnika wywołującego zatrucie może być wodnista lub krwista. Biegunka infekcyjne nie ustępuje po zaprzestaniu przyjmowania pokarmu,
• Kurczowy ból brzucha,
• Gorączka,
• Złe samopoczucie,
• Odwodnienie,
• Bóle mięśni.

Objaw wymiotów u dziecka, choć niezwykle męczący, w przypadku zatrucia pokarmowego najczęściej przynosi mu ulgę. Jednak wymioty oraz biegunka prowadzą do utraty wody i elektrolitów. To właśnie odwodnienia boimy się najbardziej. Z tego powodu warto wiedzieć, jaki symptomy świadczą o nadmiernej utracie płynów. Należą do nich:

• Nasilone pragnienie,
• Suchość błony śluzowej jamy ustnej,
• Zmniejszone wydzielanie śliny, łez oraz moczu,
• Utrata elastyczności skóry,
• Wolne rozprostowywanie się fałdu skórnego,
• Obniżenie ciśnienia tętniczego oraz przyspieszone bicie serca, początkowo przy zmianie pozycji ciała z leżącej na stojącą, później stale.

Do innych powikłań zatrucia pokarmowego należy zaostrzenie współistniejących chorób przewlekłych np.: cukrzycy oraz ryzyko rozsiewu zakażenia na inne narządy organizmu.

Zatrucie grzybami należy do szczególnych postaci zatrucia pokarmowego. Jest ono szczególnie niebezpieczne, ponieważ często okazuje się śmiertelne. Objawy zatrucia grzybami występują na skutek zawartych w nich toksyn. Jednym z najbardziej niebezpiecznych gatunków jest muchomor sromotnikowy. Jego spożycie może doprowadzić do ostrej niewydolności wątroby wymagającej jej przeszczepienia.

Ile trwa zatrucie pokarmowe u dziecka?

Pierwsze objawy zatrucia pokarmowego, którymi najczęściej są nudności oraz wymioty, pojawiają się w przeciągu 12 do 48 godz. od spożycia skażonego pożywienia. Symptomy infekcji zazwyczaj trwają od 1 do 3 dni. W przypadku zakażenia bakteryjnego mogą się przedłużyć do tygodnia. Zatrucie pokarmowe to najczęstsza przyczyną biegunki trwającej do 14 dni. Jej przedłużanie się wymaga diagnostyki w kierunku innych przyczyn, najczęściej chorób zapalnych jelit.

Zatrucie pokarmowe u dzieci – leczenie

Podstawowym celem leczenia zatrucia pokarmowego u dziecka, ale również u dorosłych, jest zapobieganie odwodnieniu poprzez uzupełnienie traconych płynów. Należy przy tym stosować się do trzech podstawowych zasad:

• Uzupełniać utracone płyny,
• Kontynuować żywienie,
• Wdrożyć odpowiednie leczenie i monitorować stan nawodnienia.

W celu uzupełnienia utraconych płynów zaleca się częste spożywanie niewielkich objętości specjalnie do tego przeznaczonych doustnych płynów nawadniających (DPN) tzw. „elektrolitów do picia”. Produkty te mają specjalnie opracowany skład – są mieszaninami elektrolitów i glukozy, dzięki czemu zwiększają wchłanianie wody w przewodzie pokarmowym. Wcześniejsze schłodzenie w lodówce poprawia ich walory smakowe.

Nawadnianie za pomocą doustnych płynów nawadniających powinno składać się z dwóch faz:

• uzupełnienia niedoborów (rehydratacji), które powinno trwać około 4 godz. – w zależności od stopnia odwodnienia pacjent powinien wypić porcję DPN wynoszącą od 50 do 100 ml/kg masy ciała oraz dodatkowo 5 ml/kg masy ciała po każdym epizodzie wymiotów lub biegunkowym stolcu. Jeśli dziecko jest spragnione, powinno pić do woli,
• leczenia podtrzymującego – należy kontynuować podawanie DPN po każdym epizodzie wymiotów oraz biegunkowym stolcu. Chory powinien dodatkowo pić DPN lub płyny obojętne (np.: wodę) w ilości zaspokajającej jego podstawowe zapotrzebowanie.

 Po fazie rehydratacji i stabilizacji stanu dziecka można rozpocząć żywienie doustne. Warto wiedzieć, że dieta powinna być lekkostrawna, oparta na gotowanej skrobi oraz kaszach. Mogą się w niej również znaleźć krakersy oraz gotowane warzywa. Pokarm stymuluje regenerację uszkodzonej śluzówki, a także zwiększa wchłanianie wody oraz elektrolitów. Dzięki temu przyśpiesza ustąpienie wodnistej biegunki.

Leki na biegunkę dla dzieci należy stosować z dużą ostrożnością, najlepiej pod nadzorem lekarskim. Warto pamiętać, że podstawowym sposobem leczenia zatrucia pokarmowego jest nawadnianie. Leki przeciwbiegunkowe zwalniają perystaltykę jelit, przez co mogą wydłużyć czas trwania choroby i zwiększyć ryzyko powikłań septycznych. Obecność krwi w stolcu oraz temperatura powyżej 38°C to bezwzględne przeciwwskazania do ich podawania. Probiotyki dla dzieci są natomiast zalecane jako leczenie wspomagające zatrucia pokarmowego. Należy wybierać te posiadające w swoim składzie szczepy Lactobacillus GG i Saccharomyces boulardi.

Do wskazań do hospitalizacji należą:

• Brak skuteczności nawadniania doustnego,
• Ciężkie odwodnienie (utrata masy ciała powyżej 9%),
• Nieustępujące wymioty,
• Objawy neurologiczne, takie jak patologiczna senność oraz drgawki,
• Podejrzenie choroby wymagającej leczenia chirurgicznego (np.: zapalenia wyrostka robaczkowego),
• Brak możliwości bezpiecznego leczenia w domu.

Domowe sposoby na zatrucie pokarmowe u dziecka

W przypadku braku dostępu do doustnego płynu nawadniającego z apteki możesz go wykonać sam w domu. Wystarczy, że w 1 litrze wody rozpuścisz:

• Łyżeczkę soli kuchennej,
• 3 do 8 łyżeczek cukru, możesz też użyć glukozy,
• ½ łyżeczki wodorowęglanu sodu.

A do całości dodasz 1 filiżankę soku pomarańczowego, dla uzupełnienia poziomu potasu.

Podsumowanie

Zatrucie pokarmowe to bardzo częsta przypadłość w grupie najmłodszych. Ze względu na duże ryzyko powikłań związanych z odwodnieniem wymaga jak najszybszego uzupełnienia strat płynów. Każdy rodzic powinien być świadomy, w jaki sposób postępować w przypadku zatrucia pokarmowego u swojego dziecka. Powyższy artykuł ma charakter poglądowy i nie zastąpi wizyty u lekarza.

Źródła:

1. Kuchar, Zatrucie pokarmowe, https://www.mp.pl/pacjent/choroby-zakazne/choroby/inne-rodzaje-zakazen/157482,zatrucie-pokarmowe, [dostęp 28.05.2022 r.]
2. T.  Mach, A. Cieśla, Biegunka infekcyjna, https://www.mp.pl/pacjent/gastrologia/choroby/infekcyjneipasozytnicze/51040,biegunka-infekcyjna, [dostęp 28.05.2022 r.]
3. L. Bąk-Romaniszyn, Postępowanie diagnostyczne i lecznicze w ostrych biegunkach, https://podyplomie.pl/pediatria/21056,postepowanie-diagnostyczne-i-lecznicze-w-ostrych-biegunkach, [dostęp 28.05.2022 r.]