Objawy zatrucia grzybami i pierwsza pomoc

Czy wiesz, jak rozpoznać objawy zatrucia grzybami? Uważaj, bo nawet najwięksi znawcy grzybów popełniają błędy. Zatrucie grzybami stanowi zagrożenie dla życia, dlatego warto wiedzieć, jak je rozpoznać i jak wygląda pierwsza pomoc w przypadku zjedzenia trującego grzyba.

Zatrucie grzybami – objawy

W Polsce corocznie zatruciu grzybami ulega 500 - 1000 osób, z czego najczęściej dochodzi do zatrucia muchomorem sromotnikowym, mylonym z czubajką kanią, gąską zieloną lub gołąbkiem zielonawym. Jeśli zastanawiasz się, jak można pomylić muchomora sromotnikowego z kanią, to odpowiem Ci, że bez wątpienia można. Badania pokazują, że zatrucie grzybami obejmuje przede wszystkim te rodziny, w których osoby zbierające uważają się za znawców.

Ze względu na fakt, że w lasach rosną grzyby o zróżnicowanej toksyczności, mogą one powodować różnego rodzaju zatrucia: gastryczne, neurotropowe i cytotropowe. Poniżej wyjaśniam, na czym polegają różnice między nimi.

Przeczytaj również artykuł: Biegunka u osób starszych – co należy wiedzieć?.

Zatrucia gastryczne

Objawiają się one dolegliwościami żołądkowo-jelitowymi, takimi jak nudności, wymioty, bóle brzucha, biegunka, a czasami gorączka. Ten rodzaj zatruć grzybami często występuje po zjedzeniu mleczajów, gołąbków, gąsek czy lisówki pomarańczowej. Co więcej, powyższe objawy mogą wystąpić również w wyniku zatrucia grzybami jadalnymi, które zostały niewłaściwie przetransportowane lub przechowane.

Zatrucia neurotropowe

Są poważniejsze od zatruć gastrycznych. Nie muszą się kończyć tragicznie, ale niezbędna jest interwencja szpitalna. Związki zawarte w muchomorze czerwonym albo plamistym lub strzępiaku ceglastym zakłócają działanie układu nerwowego, przez co pojawiają się zaburzenia widzenia, halucynacje, ślinienie, pocenie i trudności w oddychaniu.

Zatrucia cytotropowe

W znacznym stopniu są śmiertelne, dlatego należy uważać na muchomora sromotnikowego, wiosennego i jadowitego, a także piestrzenicę kasztanową. Podczas tego rodzaju zatrucia grzybami dochodzi do uszkodzenia narządów wewnętrznych: wątroby, nerek, śledziony i serca.

Zatrucie grzybami – po jakim czasie pojawiają się pierwsze objawy?

Poniżej dowiesz się, jak dokładnie wygląda zatrucie grzybami. Pierwsze objawy występują zazwyczaj do 12 godzin po zjedzeniu. Piszę zazwyczaj, ponieważ to, po jakim czasie dokładnie wystąpią, zależy od wielu czynników:

• rodzaju spożytego grzyba (każdy grzyb zawiera inne toksyny),
• sposobu przygotowania grzybów przed spożyciem,
• ilości potrawy grzybowej, która została spożyta,
• cech obronnych naszego organizmu.

Przebieg zatrucia prześledzimy na przykładzie muchomora sromotnikowego.

Farmaceutka Irmina Turek wyjaśnia:

„Muchomor sromotnikowy jest jednym z najgroźniejszych grzybów trujących na świecie. Mimo że wygląda bardzo charakterystycznie, można go pomylić z czubajką kanią, gąską czy nawet pieczarką. Ma oliwkowozielonkawy kapelusz, bulwiasto zakończoną podstawę trzonu i trwale przymocowany do trzonu pierścień mniej więcej na 2/3 wysokości. 

Grzyb ten zawiera 3 rodzaje toksycznych związków: amatoksyny, falloidyny i fallolizyny. Za uszkodzenia narządów, w tym wątroby, odpowiadają przede wszystkim amatoksyny. Fallotoksyny, których większa ilość znajduje się w trzonie grzyba, uszkadzają błonę śluzową żołądka i jelit. W ten sposób potęgują działanie amatoksyn, bo ułatwiają im wnikanie do krwiobiegu i wchłanianie z przewodu pokarmowego”.

Pierwsze objawy zatrucia tym grzybem pojawiają się zazwyczaj późno, bo po około 8-12 godzin od spożycia. Najpierw występują bóle brzucha, nudności i wymioty.

Sprawdź także artykuł: Zatrucie pokarmowe – domowe sposoby leczenia.

Irmina Turek pisze:

„Może wystąpić też bardzo silny ból brzucha o charakterze skurczowym. W wyniku biegunki i wymiotów może dojść nawet do zagrażających życiu zaburzeń elektrolitowych. Za ten etap zatrucia i towarzyszące mu objawy odpowiadają fallotoksyny i ich działanie uszkadzające błony śluzowe układu pokarmowego”.

Potem nadchodzi faza utajenia, czyli pozorna poprawa samopoczucia.

Irmina Turek dodaje:

„Objawy zatrucia sromotnikiem ustają”.

Chory z ulgą myśli, że zatrucie już minęło, ale niestety w tym czasie jest uszkadzana wątroba. Po pewnym czasie pojawiają się objawy żółtaczki, krwawienia z przewodu pokarmowego i zaburzenia świadomości. Jeśli w tym momencie pacjent nie otrzyma pomocy, to dojdzie do uszkodzenia nerek, a potem zgonu pomiędzy 4. a 16. dniem od zatrucia.

Irmina Turek wyjaśnia:

„W niektórych przypadkach, zwykle w sytuacjach, kiedy do organizmu dostała się duża dawka toksyn z muchomora sromotnikowego, objawy niewydolności wątroby i zatrucia przebiegają bardzo gwałtownie i szybko. Wtedy do uszkodzenia wątroby może dojść nawet już po 1-2 dniach od spożycia grzyba”.

Chcąc uratować pacjenta, lekarze najczęściej decydują się na przeszczep wątroby. Wiedz, że średniej wielkości muchomor sromotnikowy zawiera dawkę trucizny śmiertelną dla 2-3 osób! Jego toksyny są odporne na wszelkiego rodzaju smażenie czy gotowanie, a także marynowanie czy suszenie.

Zatrucie grzybami…jadalnymi?! Czy jest możliwe?

Irmina Turek pisze:

„W ostatnich latach grzyby cieszą się coraz większym zainteresowaniem, nie tylko ze względu na walory smakowe oraz przyjemność zbierania, ale i powoli odkrywany ich pozytywny wpływ na zdrowie. Niestety dane epidemiologiczne ostatnich lat wskazują, że grzyby jadalne są odpowiedzialne za duży odsetek wszystkich zatruć grzybami”.

Istnieją sytuacje, w których grzyby jadalnerównież mogą stanowić zagrożenie dla zdrowia. Zatrucie grzybami jadalnymi może wystąpić wskutek niewłaściwego ich przechowywania lub transportu.

Jakie są objawy zatrucia grzybami jadalnymi? Wprawdzie zatrucie grzybami jadalnymi nie powinno zagrażać życiu, ale u wielu osób będzie powodować uciążliwe problemy gastryczne.

Warto mieć oko na to, aby nie zbierać grzybów rosnących przy drogach. Grzyby lepiej niż rośliny pochłaniają metale ciężkie jak rtęć czy ołów. Mogą wtedy zaszkodzić, mimo że nie będą należeć do trującego gatunku. Wspomnę jeszcze, że nie należy zbierać grzybów wyglądających na stare, ponieważ mogą być nosicielami bakterii przyniesionych przez larwy owadów.

Farmaceutka Irmina Turek wyjaśnia:

„Dokładne przyczyny zatruć grzybami jadalnymi nie zawsze są jasne. Bardzo często po zjedzeniu tego samego posiłku przez grupę ludzi zatruciu ulega tylko jedna osoba, a reszta czuje się całkiem dobrze. Należy pamiętać, że grzyby zalicza się to grup żywności przeważnie ciężkostrawnej i bardziej wrażliwe osoby mogą je gorzej tolerować.

Dodatkowo w grę może wchodzić też mała ilość lub brak enzymu trehalazy. Enzym ten przydaje się do dobrego trawienia grzybów, które mają w sobie trehalozę (dwucukier), a jego brak może powodować dolegliwości trawienne.

Po jakim czasie objawy zatrucia grzybami jadalnymi ustępują? W przypadku łagodnych zaburzeń ze strony układu pokarmowego, związanych bardziej ze spożyciem źle przechowywanych grzybów, symptomy nie powinny trwać dłużej niż 1-2 dni. Należy jednak pamiętać, że nawet zatrucie grzybami jadalnymi dla niektórych może być groźne. To, co wytrzyma zdrowy dorosły organizm, u dziecka czy osoby starszej może być zagrożeniem dla zdrowia.

Problemy z jedzeniem, bóle brzucha oraz wymioty czy biegunka mogą skutecznie odwodnić i zaburzyć gospodarkę wodno-elektrolitową zarówno u małych dzieci, jak i u osób starszych. Warto przypomnieć, że grzyby nie są obligatoryjnym elementem diety dziecięcej. Mimo to co roku dochodzi do zatruć grzybami jadalnymi w tej grupie wiekowej. Dlatego, nawet jeżeli ma się pewność, że spożyte pokarmy nie zawierały trujących gatunków grzybów, nie należy bagatelizować takich objawów.

W leczeniu zatrucia grzybami jadalnymi stosuje się leczenie objawowe. Należy uzupełnić elektrolity i pić dużo wody. Jeśli objawy nie pozwalają normalnie przyjmować płynów, konieczne może okazać się podanie kroplówki. Nie zaleca się stosowania leków zapierających, bo mogą one opóźnić rekonwalescencję. Zwykle też w czasie, kiedy objawy są silne, odradza się przyjmowania posiłków, a kiedy symptomy złagodnieją, zaleca się stosowanie diety lekkostrawnej (przynajmniej przez 1-2 dni)”.

Zobacz również artykuł: Regeneracja wątroby: jak szybko usprawnić pracę wątroby?.

Zatrucie grzybami – pierwsza pomoc

Pamiętaj, że w przypadku zaobserwowania jakichkolwiek niepokojących objawów, należy jak najszybciej zgłosić się do lekarza. W przypadku muchomora sromotnikowego czy innych bardzo trujących grzybów tylko w porę udzielona pomoc może uratować Ci życie.

Podczas pierwszych objawów zatrucia grzybami nie stosuj żadnych leków, ponieważ może to spowodować pogorszenie stanu zdrowia. Warto wymusić wymioty i do momentu pojawienia się w szpitalu stosować u siebie nawadnianie. Jeśli możesz, to zabezpiecz część wymiocin albo spożytej potrawy grzybowej, aby specjaliści poddali ją analizie pod kątem trujących substancji.

Irmina Turek pisze:

„Na pierwsze objawy zatrucia grzybami nie stosuj na własną rękę leków bez recepty. Czasem mogą one wręcz zaszkodzić. W przypadku zatruć z wymiotami leki przeciwwymiotne sprawią, że jeszcze więcej substancji toksycznej pozostanie w żołądku i wchłonie się do krwiobiegu, a właśnie tego najbardziej trzeba unikać.

Podobnie mogą zadziałać leki na biegunkę, które działają na zasadzie hamowania perystaltyki jelit. Mogą przełożyć się na zwiększenie wchłaniania toksyn lub dłuższy ich kontakt z błoną śluzową jelit, co może tylko zwiększyć uszkodzenia. Wyjątkiem jest węgiel aktywowany, który ma właściwości silnie adsorpcyjne i często bywa podawany w zatruciach. Nie należy jednak przyjmować tabletek na trawienie i odwlekać wizyty w szpitalu. Zatrucie grzybami to bardzo poważna sprawa.

Zwykle u osób z podejrzeniem zatrucia toksycznymi grzybami przeprowadza się badanie mikologiczne wymiocin, kału lub popłuczyn po przeprowadzonym płukaniu żołądka. W przypadku podejrzenia zatrucia sromotnikiem można próbować również oznaczać amanitynę w moczu, ale jest ona obecna przeważnie do 35 h od spożycia grzyba. Dodatkowo przeprowadza się testy diagnostyczne określające wydolność wątroby i ewentualny stopień jej uszkodzenia.

Zatrucie grzybami – pierwsza pomoc w szpitalu

Pierwsza pomoc przy zatruciu grzybami po dostaniu się do szpitala zależy w dużym stopniu od czasu, który upłynął od zjedzenia grzybów oraz tego, jak szybko zostanie rozpoznane zatrucie. Zwykle przeprowadza się procedury takie jak płukanie żołądka (do godziny od spożycia grzybów) oraz podaje się węgiel aktywowany, który ma wyłapywać na swojej powierzchni toksyny i zmniejszyć ich wchłanianie z przewodu pokarmowego.

W zależności od rodzaju spożytego grzyba stosuje się też różnego rodzaju odtrutki. Przy zatruciu muchomorem sromotnikowym używa się m.in. sylibiliny (substancji występującej naturalnie w ostropeście plamistym, która korzystnie wpływa na ochronę i regeneracje wątroby) czy N-acetylocysteiny (stosowanej również w groźnym dla wątroby zatruciu paracetamolem).

Innymi metodami terapii tego typu zatruć w szpitalach są też hemodializa czy forsowana diureza. Dodatkowo przez cały czas monitorowane są parametry chorego i stosuje się preparaty dbające o zachowanie równowagi wodno-elektrolitowej oraz kwasowo-zasadowej organizmu, a także prawidłowego ciśnienia”.

 Apeluję! Idąc na grzybobranie, miej w sobie 50% entuzjazmu… i 50% pokory. Zatrucie grzybami może skończyć się tragicznie nie tylko dla Ciebie, ale też dla całej Twojej rodziny. Nie zbieraj grzybów, co do których nie masz pewności. Najbardziej zwodzą grzyby zbyt młode, u których nie wszystkie cechy potrzebne do identyfikacji są wystarczająco wykształcone.

Irmina Turek dodaje:

„Nie należy ufać smakom grzybów, bo jak dowodzą statystyki zatruć, te trujące również nie były odrzucające w smaku dla ich konsumentów. Nie ma również sensu wierzyć, że obróbka termiczna sprawi, że na pewno nikt się niczym nie zatruje. Niestety to tak nie działa, a toksyny zawarte w grzybach są bardzo odporne na wszelkie kulinarne zabiegi”.

W razie niepewności do lasu zabieraj ze sobą przewodnik po grzybach, a jeśli jest dla Ciebie zbyt duży i nieporęczny, to zaopatrz się w telefon z aplikacją „Atlas grzybów”.

Źródła:

1. Łukasik-Głębocka M., Naskręt M., Łukasik A., Ładny J., Wojewódzka-Żelezniakowicz , Lech Czaban S., Diagnostyka zatruć grzybami w szpitalnym oddziale ratunkowym, Postępy Nauk Medycznych 9/2010.
2. lverde M.E., Hernández-Pérez T., Paredes-López O., Edible, Mushrooms: Impro-ving Human Health and Promoting Quality Life, Int J Microbiol 2015.
3. Schmutz M., Carron P.N., Yersin B. et al., Mushroom Poisoning: A Retrospective Stu-dy Concerning 11-Years of Admissions in a Swiss Emergency Department, Intern Emerg Med. 2018.
4. Kapala M., Nowacka A., Kicka M. et al., Mushroom (Fungi) Poisoning Investigated at the Regional Centre of Acute Poisoning, Institute of Occupational Medicine and Environmental Health, Probl Forensic Sci. 2008.