Zatrucie pokarmowe - domowe sposoby leczenia

Zatrucie pokarmowe to jedna z najczęściej występujących epizodów chorobowych wśród ludzi na całym świecie. Zwykle przechodzi łagodnie i mija samo po paru dniach, ale w niektórych przypadkach może być groźne i wymagać hospitalizacji. Jak leczyć zatrucie pokarmowe domowymi sposobami?

Czym jest zatrucie pokarmowe?

W ten sposób określa się zespół objawów ze strony układu pokarmowego, które powstają krótko po spożyciu skażonej żywności. Zatrucie pokarmowe powstaje w efekcie zjedzenia lub wypicia pożywienia zawierającego szkodliwe drobnoustroje. Tymi patogenami mogą być zarówno bakterie, jak i wirusy czy grzyby. Zatruć można się też żywnością, w której znajdują się toksyny wytwarzane przez bakterie lub też produktami skażonymi chemicznie, np. przez pestycydy.

Bakterie powodujące zakażenia pokarmowe to m.in. Campylobacter, Escherichia coli, Salmonella, Shigella, Listeria, czy Clostridium. Objawy zatrucia pokarmowego dają też zakażenia wirusami takimi jak: zapalenia wątroby typu A, czy rotawirusy oraz pasożytami (np. Giardia lamblia, Cyclospora, pełzak czerwonki, czy Cryptosporidium).

Sprawdź też przyczyny i objawy nudności.

Zatrucie pokarmowe rozwija się zwykle w przedziale od kilku do kilkunastu godzin po zjedzeniu skażonej żywności. Dokuczają częściej latem lub w ciepłych rejonach świata, bo w cieple bakterie mają lepsze warunki do namnażania się. To właśnie zbyt duża ilość bakterii w pokarmie lub toksyny przez nie wytwarzane mogą spowodować nieprzyjemne dolegliwości. Na różnych uroczystościach czy większych spotkaniach towarzyskich, jeśli zostanie podane skażone jedzenie, zatruciu może ulec większa grupa ludzi. Dlatego też masowe przygotowywanie żywności jest objęte ścisłymi wytycznymi prawnymi, aby unikać zatruć i roznoszenia niebezpiecznych bakterii. Warunki, które szczególnie sprzyjają szybszemu psuciu się pokarmów i namnażaniu w nich drobnoustroi, to ciepło i wilgoć. 

Lekarz Magdalena Habuz-Falińska dodaje: 

Bakteryjne zatrucie pokarmowe

"Zatrucie pokarmowe o podłożu bakteryjnym charakteryzuje zazwyczaj ostry przebieg. Bakterie, które wywołują pojawienie się dolegliwości, to m.in.

• Campylobacter,
• Escherichia coli,
• Salmonella,
• Shigella,
• Listeria
• czy Clostridium.

Do zakażenia dochodzi najczęściej na skutek spożycia zanieczyszczonego patogenami pokarmu lub wody. Często sami przyczyniamy się do namnażania chorobotwórczych bakterii poprzez niewłaściwe przechowywanie produktów (np. ponowne zamrażanie, przechowywanie w zbyt wysokiej temperaturze) lub niewłaściwej higieny podczas przygotowywania posiłków.

Wirusowe zatrucie pokarmowe

Zatrucia pokarmowe o podłożu wirusowym są dosyć powszechne. W końcu kto z nas nie doświadczył tzw. Jelitówki, czyli grypy jelitowej? Najwięcej tego typu infekcji odnotowuje się zimą i późną jesienią. Do zatrucia może dojść po kontakcie z inna chorą osobą, przedmiotami i powierzchniami zanieczyszczonymi wirusem. Główni winowajcy to wirus zapalenia wątroby typu A, norowirusy, adenowirusy i rotawirusy. Norowirusy najczęściej wywołują zatrucia u dorosłuch, a rotawirusy zatrucia pokarmowe u dzieci. Prawie każdy maluch na świecie w wieku 5 lat przeszedł co najmniej jedną infekcję spowodowaną przez rotawirusy.

Grzybicze zatrucie pokarmowe

Zatrucia mykotoksynami  (toksyny grzybów) są bardzo niebezpieczne i co roku zbierają śmiertelne żniwo. Charakterystycznym objawem towarzyszącym objawom gastrycznym jest silne poczucie lęku. Najlepiej od razu zgłosić się na pogotowie. Im szybciej osoba z zatruciem grzybami trafi pod opiekę specjalisty, tym ma większe szanse na przeżycie. Po spożyciu muchomora sromotnikowego jedynym ratunkiem może okazać się przeszczep wątroby. Nie trzeba wcale iść do lasu na grzyby, aby doszło do zatrucia, bowiem najczęstszą przyczyną choroby jest spożycie pokarmu, na którym znajduje się pleśń."

Zatrucie pokarmowe - objawy. Po czym je rozpoznać?

Typowe objawy zatrucia pokarmowego to ból brzucha biegunka i wymioty. Symptomom tym nieraz może towarzyszyć gorączka i ogólne osłabienie organizmu. Struty organizm przez wymioty i biegunkę szybko się odwadnia i osłabia.

Symptomy zatrucia pokarmowego pojawiają się średnio miedzy 12 a 24 godzinami od spożycia skażonego pokarmu i trwają przeważnie do 3 dni. W przypadku zakażeń o podłożu bakteryjnym mogą trwać nawet do tygodnia. Po okresie silnych objawów układ pokarmowy może potrzebować więcej czasu, aby wrócić do pełnej sprawności. Zwykle wymaga to zastosowania lżejszej diety i regularnego jedzenia rozsądnych porcji posiłków.

Objawy zatrucia pokarmowego są na tyle ogólne, że ciężko po nich rozpoznać dokładną przyczynę zatrucia. Aby dokładnie zidentyfikować, jaki patogen spowodował zatrucie, niezbędne mogą okazać się odpowiednie badania mikrobiologiczne takie jak posiew kału czy badania toksykologiczne. Tego typu diagnostykę przeprowadza się zwykle w sytuacjach, kiedy symptomy stają się bardzo intensywne, nie ustępują i pojawia się zagrożenie zdrowia. Wtedy dokładna diagnoza pozwala zastosować celowaną terapię.

Sprawdź też artykuł: Płukanie żołądka − kiedy się je wykonuje?

Objawy bakteryjnego zatrucia pokarmowego

Lekarz Magdalena Habuz-Falińska dodaje: 

"Typowe symptomy to biegunka, wymioty, nudności, ale i bóle stawów, mięśni, głowy czy objawy grypopodobne.

Objawy wirusowego zatrucia pokarmowego

Objawy obejmują:

• wymioty,
• nudności,
• biegunkę,
• bóle brzucha
• czasem gorączkę,
• dreszcze
• i bóle mięśniowe.

Objawy zatrucia pokarmowego rybami

Zatrucie rybami, czyli scombrotoksizm, ma miejsce po spożyciu ciemnego mięsa tych zwierząt (najczęściej tuńczyka, morszczuka i makreli). Zatruć można się na skutek spożywania ryb źle przechowywanych, zepsutych (np. wypukłe konserwy) i pochodzących z niewiadomego źródła. Typowe objawy obejmują:

• zaczerwienienie szyi i twarzy,
• biegunkę,
• wysypkę,
• wymioty,
• zaburzenia oddychania,
• spadek ciśnienia krwi,
• bóle brzucha.

Symptomy są podobne do tych, które występują po spożyciu zbyt dużych ilości histaminy. Na skutek działania enzymów bakterii takich jak np. Clostridium, Escherichia, Proteus czy Enterobacter w rybim mięsie dochodzi do przemiany aminokwasu histydyny właśnie do histaminy.

Objawy zatrucia grzybami

Zatrucie grzybami ma zwykle gwałtowny, nagły przebieg i może być nawet śmiertelne w skutkach. Bóle brzucha, wymioty, nudności i biegunki to objawy charakterystyczne. W zależności od tego, jaka mykotoksyna dostała się do organizmu, towarzyszące symptomy mogą się różnić.

• Przykładowo zespól muskarynowy cechuje się objawami neurologicznymi oraz psychicznymi, występującymi w ciągu 1 do 2 godzin od spożycia takich grzybów jak gołąbek wymiotny, borowik szatański czy lejkówka.
• Natomiast tzw. zespół faloidynowy obejmuje objawy wątrobowo-nerkowe, zaczynające się od 5 do aż 48 godzin od spożycia muchomorów.
• Należy tez wspomnieć o zatruciach grzybami psychotropowymi, które objawiają się zaburzeniami psychicznymi, występującymi w ciągu od pół do około 3 godzin od ich spożycia.

Zatrucie pokarmowe w ciąży - jak uniknąć? 

Kobiety ciężarne powinny zwracać szczególną uwagę na to, co jedzą, aby uniknąć zatruć pokarmowych. Takie zatrucie może być niebezpieczne nie tylko dla przyszłej mamy, ale także dla jej nienarodzonego dziecka! Odwodnienie sprawi, że dziecko nie będzie otrzymywać odpowiedniej ilości substancji odżywczych. Może też dojść do infekcji,  której układ odpornościowy nie jest w stanie zwalczyć. W konsekwencji zatrucie pokarmowe kobiety w ciąży może skutkować uszkodzeniami mózgu lub wzroku dziecka, a nawet poronieniem lub obumarciem wewnątrzmacicznym płodu (np. po zatruciu bakterią Listeria monocytogenes).

Aby tego uniknąć, należy dbać o higienę przygotowywania posiłków, pamiętać o częstym myciu rąk, dezynfekcji blatów, lodówek i przyborów kuchennych, unikać surowego lub niedogotowanego albo niedosmażonego mięsa, niepasteryzowanego mleka czy soków, nie otwierać wypukłych puszek oraz bezwzględnie nie spożywać jedzenia niewiadomego pochodzenia. Jeżeli już dojdzie do zatrucia, to przyszłe mamy powinny zwrócić szczególną uwagę na zapewnienie odpowiedniego nawodnienia (z biegunką i wymiotami traci się bardzo dużo płynów). Ponadto zawsze warto też skonsultować się ze swoim ginekologiem. W niektórych przypadkach antybiotykoterapia może okazać się konieczna konieczna".

Zatrucie pokarmowe: leczenie. Domowe sposoby

Przy zatruciu pokarmowym dbaj o odpowiednie nawodnienie organizmu. Podczas biegunki i wymiotów organizm bardzo szybko traci wodę i słabnie. Dlatego podstawą skutecznej terapii jest picie wody (mineralnej niegazowanej lub przegotowanej wody z kranu) lub elektrolitów. Dlaczego woda niegazowana? W prawdzie często wody musujące zawierają minerały, ale w momencie, kiedy masz podrażniony przez zatrucie żołądek, mogą go dodatkowo irytować i zwiększać prawdopodobieństwo wystąpienia wymiotów. Najlepsze wyjście to picie elektrolitów.

Elektrolitytopołączenie soli sodu i potasu oraz glukozy. Ich roztwór uzupełnia nie tylko wodę, ale i utracone jony sodu i potasu, a łatwo przyswajalny cukier (czyli glukoza) szybko odżywią mózg i mięśnie. W aptekach można je nabyć w formie tabletek lub saszetek do rozpuszczenia w wodzie albo w formie gotowych do wypicia płynów. Warto je mieć w domowej apteczce, bo często się przydają. Pomogą nawodnić organizm w zatruciu pokarmowym, w upalne dni czy po intensywnym treningu. Doskonale sprawdzają się też na kaca. Sprawdź także artykuł: Sposoby na kaca - jak poczuć się lepiej po imprezie?.

Jeśli nie masz w domu gotowych elektrolitów, możesz przygotować sobie wodę z niewielką ilością soli, cukru i soku z cytryny. W ten sposób dostarczysz do organizmu jony sodu i cukier. Domowe elektrolity możesz zrobić też, łącząc ciepłą wodę z łyżką miodu, szczyptą soli i niewielką ilością soku z cytryny lub pomarańczy. Napój ten najlepiej pić na chłodno.

Płyny przy zatruciu pokarmowym pij powoli, małymi łykami. W ten sposób wprowadzasz je stopniowo do organizmu, nie podrażniając żołądka. Kiedy wypijasz szybko np. szklankę wody,  dostarczysz do żołądka nagle dużą objętość płynów, co przy zatruciu może sprowokować wymioty i dalszą utratę wody. Przy odwodnieniu i problemach z normalnym napiciem się, dawkuj płyny łyżeczkami w małych ilościach, za to często. To dość męcząca metoda, ale w stanach silnego odwodnienia i podrażnienia układu pokarmowego pozwoli odpowiednio się nawodnić.

Domowe sposoby na zatrucie pokarmowe to przede wszystkim odpoczynek i nawodnienie. Z większością zatruć pokarmowych organizm poradzi sobie sam, wystarczy tylko dać mu do tego warunki. Jeśli występują silne wymioty, lepiej wstrzymać się od jedzenia na kilka godzin. Pomoże to uspokoić żołądek i da większe szanse na dobre przyjęcie się posiłku po tej przerwie.

Z rzeczy dostępnych w aptece bez recepty, które mogą się przydać w zatruciu pokarmowym, można wymienić elektrolity, probiotyki (Lactobacillus GG, Saccharomyces boulardii, sprawdzone w leczeniu zatruć) czy preparaty ze smektynem. Odpowiednie probiotyki ograniczą rozwój patogennych bakterii i skrócą czas występowania biegunki. Zobacz artykuł: Probiotyk a prebiotyk: na czym polega różnica?. U dorosłych można też wspomagająco zastosować preparaty z loperamidem, które będą hamowały skurcze perystaltyczne.

Co jeść przy zatruciu pokarmowym?

Elektrolity, woda i lekkostrawne posiłki pomogą Ci przetrwać do czasu, kiedy objawy się uspokoją. Co jeść podczas zatrucia pokarmowego? Początkowo powinny być to rzadkie kleiki na bazie ryżu czy kaszki kukurydzianej z niewielkim dodatkiem soli. Posiłki tego typu uzupełnią energię i sód, a nie obciążą układu pokarmowego. Dieta przy zatruciu pokarmowym może obejmować też przetarte ugotowane jabłko, marchew lub seler. Sprawdzą się też przygotowane w ten sam sposób ziemniaki (najlepiej bez omasty).

Początkowo unikaj tłustych i mocno doprawionych posiłków oraz produktów mlecznych. Białe pieczywo z masłem czy miodem to jedna z form łatwostrawnych przekąsek. Miód posiada właściwości przeciwbakteryjne i przeciwgrzybicze, a także cukry proste i wiele mikroelementów. Ten unikalny skład to idealny zestaw na zatrucie pokarmowe. Uzupełni kaloryczność i doda energii, a dodatkowo pomoże zwalczyć patogeny, które wywołały nieprzyjemne dolegliwości.

Dobrze tolerowanym produktem po zatruciu pokarmowym jest też banan. Jego delikatna konsystencja oraz zawarte w nim cukry postawią na nogi, nie obciążając żołądka podczas procesu trawienia.

Po ustąpieniu najmocniejszych objawów staraj się wracać do normalnej diety stopniowo, przez kilka dni. Lekkostrawne menu pomoże Ci odzyskać równowagę i da czas układowi pokarmowemu na rekonwalescencję. Jadłospis po zatruciu pokarmowym może zawierać pszenne pieczywo z niewielką ilością masła, lekkie pieczone wędliny drobiowe czy chude twarogi. Dania powinny bazować na nietłustych i gotowanych mięsach oraz warzywach, ryżu lub kaszach. Początkowo lepiej unikać świeżych owoców. Możesz jeść je w postaci ugotowanej i najlepiej bez skórek. Stopniowo wprowadzaj mleko i nabiał, zaczynając od niewielkich ilości. Przez parę tygodni unikaj pikantnych i tłustych potraw oraz alkoholu i kawy.

Kiedy zatrucie pokarmowe może być niebezpieczne?

Jeśli zatrucie nie mija, towarzyszy mu gorączka lub też w spożywanym przed zatruciem posiłku były produkty takie jak grzyby, zgłoś się do lekarza. Sprawdź też artykuł: Zatrucie grzybami – objawy i pierwsza pomoc. W takich sytuacjach zatrucie organizmu może być na tyle mocne, że trzeba wdrożyć odpowiednie leczenie antybiotykiem, podać kroplówkę lub sprawdzić, czy nie doszło do zatrucia toksynami, uszkadzającymi pracę organów układu pokarmowego.

W zatruciu pokarmowym objawy zwykle przechodzą samoistnie, a leczenie polega przede wszystkim na dbaniu o odpowiednie nawodnienie. W sytuacjach, kiedy problem nie mija, a symptomy są ciężkie, lekarz może zalecić przyjmowanie antybiotyków lub podanie kroplówki, żeby nawodnić organizm i uzupełnić elektrolity.

Do lekarza należy zgłosić się, jeśli do symptomy zatrucia pokarmowego dołączą: zaburzeń widzenia, opadanie powiek czy zaburzenia ze strony układu nerwowego (może to sugerować groźne dla zdrowia zatrucie jadem kiełbasianym − pisaliśmy o nim tu: Botulizm - objawy zatrucia jadem kiełbasianym). Dodatkowo jeśli pojawią się takie niepokojące objawy jak zaburzenia oddechu czy rytmu serca lub gorączka, niezwłocznie skontaktuj się z lekarzem. Inne dolegliwości, które powinny skłonić do konsultacji ze specjalistą, to brak poprawy po paru dniach występowania zatrucia, silne bole brzucha, czy oddawanie stolców z krwią. Bezwzględnej konsultacji lekarskiej będą wymagać zawsze niemowlęta, kobiety ciężarne i osoby w podeszłym wieku.

Po ustąpieniu objawów zatrucia pokarmowego można wrócić do normalnej codziennej aktywności. Warto pamiętać jednak o ścisłej higienie rąk, bo przy niektórych zakażeniach po ustąpieniu objawów chory może jeszcze wydalać bakterie. Prawidłowa higiena uchroni przed dalszym rozprzestrzenianiem się drobnoustrojów.

Jak uniknąć zatrucia pokarmowego?

Aby w przyszłości uniknąć zatruć pokarmowych, pamiętaj o higienie rąk przed i po jedzeniu oraz przed przygotowywaniem posiłków. Dodatkowo jeśli pleśń znajduje się chociażby na małym fragmencie produktu, oznacza to, że cały nie nadaje się do spożycia. Zarodniki grzybów i substancje powstające w trakcie psucia się produktów mogą znajdować się w całym produkcie, pomimo tego że wizualnie tylko jego część się zepsuła.

Warto zwracać uwagę na warunki przygotowywania i przechowywania żywności. Produkty wymagające przechowywania w lodówce należy do niej wkładać niezwłocznie po powrocie do domu z zakupów. Surowe mięso powinno być przechowywane w oddzielnych zamykanych pojemnikach. Pozostałości po posiłkach chowaj do lodówki zaraz po tym, jak ostygną. Owoce i warzywa przed spożyciem trzeba umyć pod bieżącą wodą. Dobrym nawykiem jest też używanie osobnych desek to produktów surowych i gotowych. Trzeba zwrócić uwagę też na to, aby zwierzęta domowe nie wskakiwały na blaty czy miejsca, w których przygotowywane lub podawane są posiłki.

Pamiętaj, że nawet jeśli kupisz surowy produkt skażony bakteriami, to nie znaczy, że się zatrujesz. Bakterie powinny zginąć podczas obróbki cieplnej produktów (smażenia, pieczenia czy gotowania). Możesz jednak przenieść bakterie na produkty gotowe do spożycia, właśnie poprzez używanie do nich tych samych noży czy desek, dlatego trzeba pamiętać, aby mieć odrębne zestawy do krojenia surowych i gotowych rzeczy.

Źródła:

1. Heczko P. B., Pietrzyk A., Wróblewska M. (red.).Mikrobiologia lekarska. PZWL, Warszawa 2014
2. Braden CR, Tauxe RV. Emerging Trends in Foodborne Diseases. Infect Dis Clin North Am. 2013
3. Flint JA, Duynhoven V, T Y, Angulo FJ, DeLong SM, Braun P, et al. Estimating the Burden of Acute Gastroenteritis, Foodborne Disease, and Pathogens Commonly Transmitted by Food: An International Review. Clin Infect Dis. 2005