Bóle wzrostowe – jak je rozpoznać u dzieci?

Czy można w łatwy sposób dowiedzieć się, czy ból, na jaki uskarża się dziecko, wynika z przeciążenia, choroby czy jest tzw. bólem wzrostowym? Bóle wzrostowe są stosunkowo częstą dolegliwością u dzieci i nastolatków, szczególnie po większym wysiłku fizycznym. Na szczęście są niegroźne i ustępują samoistnie.

Bóle wzrostowe u dzieci − w jakim wieku mogą wystąpić?

Bóle wzrostowe u dzieci to problem znany od dawna. Już na początku XIX w. był opisywany w źródłach medycznych. Bóle tego typu są klasyfikowane jako bóle mięśniowo-szkieletowych o podłożu niezapalnym. Rodzice często zastanawiają się, w jakim wieku dokładnie u dzieci mogą wystąpić bóle wzrostowe? Odpowiedzią jest dosyć szeroki zakres czasu. Zwykle pomiędzy 3. a 12. rokiem życia, a najczęściej u dzieci w wielu od 4 do 6 lat.

Sprawdź też leki przeciwbólowe dla dzieci.

Bóle wzrostowe u dzieci − przyczyny

Przyczyny występowania bólów wzrostowych nie są do końca poznane. Istnieje wiele badań i teorii proponujących różne scenariusze powstawania tych dolegliwości. Jedną z hipotez jest intensywny wysiłek fizyczny u dzieci w ciągu dnia, który przekłada się na zmęczenie mięśni i procesy regeneracyjne tkanki mięśniowej w nocy. Za takim podłożem dolegliwości bólowych przemawia fakt, że objawy pojawiają się przeważnie po dniach wypełnionych wzmożoną aktywnością fizyczną.

Inną wskazywaną przyczyną bólów wzrostowych jest skokowy charakter wzrostu kości. Oznacza to, że kości nie rosną ciągle, w tym samym tempie. Pojawiają się okresy wzmożonego przyrostu tej tkanki i okresy wolniejszego wzrostu. W okresach dużego przyrostu tkanki kostnej, ścięgna mogą nie nadążać za wzrostem kości i być nieproporcjonalnie krótkie. Te czasowe dysproporcje mogą skutkować większym napięciem w ścięgnach i powodować ból.

Sprawdź też, jak wzmocnić kości.

Charakterystyczny jest ból nóg u dzieci w nocy. Właśnie tą porą, w tych i innych kończynach, dochodzi do wzmożonego wzrostu tkanki kostnej. Ma to związek z rozwijaniem się płytek wzrostowych na końcach kości w czasie, kiedy dziecko odpoczywa.

Bóle wzrostowe u dzieci − objawy

Żeby móc uznać, że u dziecka występują właśnie bóle wzrostowe, objawy te muszą spełnić następujące kryteria:

• ból występuje obustronnie
• objawy dotyczą dziecka w okresie intensywnego wzrostu
• dolegliwości trwają zazwyczaj kilkanaście minut
• ból występuje najczęściej w nogach
• objawy pojawiają się popołudniu/w nocy
• ból ustępuje po zastosowaniu leków przeciwbólowych (paracetamol, ibuprofen)
• wyniki badań laboratoryjnych i radiologicznych nie wskazują żadnych nieprawidłowości i odchyleń od norm

Sprawdź też, jak dbać o stawy.

Ból związany ze wzrostem kości stanowi częsty problem u dzieci w okresie silnego wzrostu. Występują podobnie często u chłopców, jak i u dziewczynek. Pojawia się zwykle wiele razy w miesiącu, a dolegliwości bólowe dokuczają nawet parę razy w tygodniu, przez około 30 minut.

Epizody bólu mogą trwać ponad 3 miesiące. Warto pamiętać, że jeśli u dziecka występują właśnie bóle wzrostowe, to jego ogólne samopoczucie na co dzień jest dobre. Bóle wzrostowe są naturalne i przebiegają dość łagodnie, dlatego też nie ma powodu do niepokoju i strachu. Dobrze jest porozmawiać na ten temat z dzieckiem i wytłumaczyć mu, że jest to naturalny proces, żeby obniżyć niekorzystny wpływ niepokoju na odczuwanie bólu i ogólny dyskomfort z tym związany.

Ciekawą informacją jest fakt, że u dzieci, u których występują bóle wzrostowe, często dochodzi do obniżenia progu bólowego. Przez to są one ogólnie bardziej wrażliwe na bodźce bólowe. Często jest to wymieniane wśród przyczyn powodujących bóle wzrostowe u dzieci i nastolatków. Ból mierzony za pomocą odpowiednich przyrządów wskazuje na niższy próg w grupie dzieci ze zdiagnozowanym bólem wzrostowym niż w odpowiadającej grupie bez tych dolegliwości.

Sprawdź też, na czym polega zwapnienie kości.

Bóle wzrostowe nóg − charakterystyczne w okresie silnego wzrostu

Najczęstsze są bóle wzrostowe nóg. To właśnie one są charakterystyczne w okresie intensywnego wzrostu. Ból jest zlokalizowany zwykle wobrębie ud, podudzi i kolan. Typową lokalizacją bólu są również piszczele, łydki i doły podkolanowe. Dolegliwości występują obustronnie. Ból nóg u dzieci w nocy jest jednym z charakterystycznych objawów bólu wzrostowego. Wynika to z faktu, że w przypadku tego rodzaju dolegliwości ból przeważnie wcale nie występuje rano, a pojawia się w godzinach wieczornych. Trwa maksymalnie do godziny. Co istotne, dziecko uskarża się na ból mięśni, a nie stawów. Dolegliwości nie powinny zaburzać chodu, ani wpływać na rozwój dziecka. Bóle nie wpływają również w żaden sposób na ruchomość w stawach.

Sprawdź też witaminy i minerały dla dzieci.

W związku z tym, że bóle tego rodzaju najczęściej występują pod koniec dnia, z reguły po dniu pełnym aktywności ruchowej, można też zakładać, że są to bóle wynikające z przeciążenia. Jest to też przekonująca interpretacja pochodzenia tego rodzaju bóli u dzieci, bo diagnostyka bólów wzrostowych, polega głównie na eliminacji innych schorzeń. Dodatkowo mechanizm powstawania tej przypadłości jest niejasny.

Bóle wzrostowe u nastolatków − jak wyglądają?

Bóle wzrostowe u nastolatków będą objawiać się, podobnie jak u młodszych dzieci: napadowymi bólami, najczęściej kończyn dolnych, które występują w godzinach popołudniowych lub nocnych. Analogicznie, mają charakter obustronny, ustępują po zastosowaniu leków przeciwbólowych ( w dawce dopasowanej odpowiednio do wagi dziecka) i są szczególnie nasilone po dużej aktywności fizycznej.

Sprawdź też, czy dzieciom trzeba podawać suplementy diety.

Bóle wzrostowe u dzieci − co pomoże?

Najczęściej stosowane są leki przeciwbólowe doustne lub miejscowe, a także masaże. Dzieciom można podawać między innymi preparaty na bazie paracetamolu czy ibuprofenu. Są one powszechnie dostępne w aptekach zarówno w postaci zawiesin czy kropli, jaki tabletek musujących i klasycznych tabletek do połykania. Dawkę leku, jaką się stosuje ustala się w oparciu o masę i wiek dziecka. Dodatkowo można stosować ciepłe okłady i kąpiele, jak i masować bolące rejony (masaże z delikatnym uciskiem bolących mięśni).

Warto zwrócić uwagę na odpowiednią podaż w codziennej diecie składników takich jak: wapń, cynk i witamina D3. Szczególnie w okresach intensywnego wzrostu składniki te są bardzo ważne w diecie, bo pomagają w prawidłowej budowie tkanki kostnej. Produkty bogate w wapń i witaminę D to między innymi nabiał, ryby czy orzechy. Dodatkowo, jeśli Twoje dziecko nie chce jeść tych produktów i przez to nie dostarcza w diecie niezbędnych składników odżywczych, to na rynku dostępnych jest wiele suplementów i leków, które mogą uzupełnić dietę. Zawsze jednak przed zastosowaniem dodatkowych suplementów u dziecka warto zasięgną opinii lekarza.

Pomocna może okazać się również aktywność fizyczna odpowiednia do wieku dziecka, która będzie kładła nacisk na rozciąganie kończyn dolnych. Pomoże to załagodzić ból i wpłynie na stan i rozwój ścięgien. W celu ustalenia odpowiednich ćwiczeń u dziecka ze stwierdzonymi bólami wzrostowymi warto udać się do fizjoterapeuty.

Sprawdź też, do jakiej aktywności fizycznej zachęcać dzieci.

Bóle wzrostowe − diagnostyka

Duży problem stwarza samo diagnozowanie bólów wzrostowych, bo są to dolegliwości bardzo mało specyficzne. Zwykle zakłada się, że występuje ból wzrostowy po tym, jak wyeliminuje się inne potencjalne przyczyny bólu. Dlatego tak ważna jest szczegółowa diagnostyka i wykonanie dodatkowych badań.

W toku diagnostyki lekarz może zalecić wiele badań dodatkowych, żeby wyeliminować występowanie innych chorób i zaburzeń. Zarówno w badaniach laboratoryjnych, jak i RTG nie występują żadne odchylenia od normy przy bólach wzrostowych. Badania nie wskazują również na występowanie stanu zapalnego (jego znaczniki nie są podwyższone), ani zmian w strukturze tkanek.

Zwykle najpierw wyklucza się choroby takie jak stany zapalne kości, choroby nowotworowe czy zespół niespokojnych nóg. Ten ostatni występuje często u dzieci cierpiących na ADHD, w pewnym stopniu może pojawiać się również u dzieci cierpiących na bóle wzrostowe. Objaw ten jest bardzo ciekawy, bo może wskazywać również na role układu nerwowego w występowaniu bóli wzrostowych.

Ból kości może wskazywać również na choroby o podłożu onkologicznym. Dlatego warto zachować czujność i w toku diagnostyki wykluczyć między innymi kostniaka kostninowego (osteoid osteoma) przez wykonanie RTG kończyny. Ból kostny może również wynikać z toczących się w tej tkance stanów zapalnych. Przykładem schorzeń o podłożu zapalnym, które mogą być mylone z bólami wzrostowymi są ostre, czy przewlekłe zapalenie kości.

Sprawdź też, czym grozi niedobór wapnia w organizmie.

Dodatkowymi objawami, które powinny alarmować rodziców i sugerować inne podłoże bólu niż sam wzrost kości są: zmiany w wyglądzie stawów (zaczerwienienie, obrzęk), gorączka, problemy z chodzeniem, utrata masy ciała i spadek apetytu u dziecka i ogólne osłabienie dziecka. Alarmujące może być też jednostronne występowanie bólu i brak odczuwania ulgi po podaniu leków przeciwbólowych. Dolegliwości związane z bólem wzrostowym pojawiają się zwykle bez żadnej konkretnej przyczyny, bez obrzęku, zaczerwienienia czy sztywności w stawie. Nie doprowadzają również do zaburzeń chodzenia czy jakichkolwiek deformacji kończyn.

Do badań, jakie może zlecić lekarz w toku diagnostyki bólów kostnych u dzieci należą: morfologia krwi, CRP, OB i RTG.  

Źródła:

1. Y. Uziel, P.J. Hashkes: Growing pains in children, Pediatric Rheumatology
2. A.M. Evans, S.D. Scutter, Are foot posture and functional health different in children with growing pains? Pediatr. Int.
3. P. Gajewski, A. Szczeklik, Interna Szczeklika
4. E. Tuszkiewicz-Misztal, M. Misztal, Bóle wzrostowe u dzieci, „Przegląd Reumatologiczny”
5. E. Smolewska, Bóle stawów u dzieci – praktyczne aspekty postępowania diagnostycznego i terapeutycznego, II Kongres Akademii po Dyplomie, Reumatologia