Borelioza - objawy, diagnostyka i leczenie

Czy każde ukąszenie kleszcza równa się borelioza? Objawy choroby są bardzo podstępne i mogą nie ujawniać się przez lata. Borelioza z Lyme to choroba wywołana przez Gram-ujemne krętki z rodzaju Borrelia, które przenoszone są przez kleszcze. Szczególnie w okresie letnim choroba ta budzi duży strach, bo właśnie latem kleszcze w Polsce są wyjątkowo aktywne. Jak wykryć boreliozę? Borelioza – objawy i leczenie − sprawdź, jak wyglądają.

Co to jest borelioza?

Borelioza, czy też borelioza z Lyme wywoływana jest przez Gram-ujemne krętki Borrellia. Rezerwuarem krętków są zwierzęta wolnożyjące - najczęściej małe gryzonie, ale także inne ssaki i ptaki. Kleszcze, będące przenosicielami krętków − żerują na zwierzętach, przez co mogą stać się źródłem zakażenia dla człowieka.

Najwięcej zachorowań występuje w Europie Środkowej, północno – wschodnich stanach  USA, Skandynawii i Rosji. Sprawdź, jak chronić się przed kleszczami: Jak chronić się przed kleszczami? Czy domowe sposoby są skuteczne?

Borelioza − objawy skórne

Jeśli kleszcz zawiera w sobie chorobotwórcze krętki z rodzaju Borrelia, to przy ukąszeniu przedostają się one do skóry człowieka. Dalej rozprzestrzeniają się one w organizmie.

Pierwszym objawem, który możemy zauważyć z łatwością jest bardzo charakterystyczny rumień, który pojawia się na skórze do 30 dni od kontaktu z kleszczem. Rumień wędrujący (łac. Erythema migrans) jest bardzo charakterystycznym objawem boreliozy, bo ma tendencję do obwodowego powiększania się z centralnym ustępowaniem, a jego średnica zwykle wynosi przynajmniej 5 cm. Rumień pełzający nie swędzi, nie boli i nie daje żadnych dolegliwości. Dlatego czasem trudno go zauważyć. Jeśli nie zostanie w porę wychwycony i rozpocznie się  leczenia, wtedy dochodzi do rozsiewu krętków na inne narządy i tkanki. 

Kolejnym zajętym narządem jest serce, gdzie rozwija się zapalenie mięśnia, objawiające się zaburzeniami przewodzenia i rytmu.

W ciągu następnych kilku miesięcy, borelioza „rzuca się” na stawy. Najczęściej zajęty jest jeden, czasem kilka dużych stawów, gdzie dochodzi do ich obrzęku oraz bolesności.

Późno w przebiegu choroby pojawia się kolejna zmiana skórna – przewlekłe zanikowe zapalenie skóry kończyn. Pojawia się dopiero kilka lat od zakażenia i ma postać sinoczerwonych zmian na dalszych częściach kończyn. 

Sprawdź też akcesoria do usuwania kleszczy i jadu owadów.

Borelioza − objawy ogólne

Poza rumieniem pełzającym jest jeszcze wiele innych objawów jakie może dawać borelioza.

Choroba ta dzieli się na stadia:

• stadium wczesne ograniczone
• stadium wczesne rozsiane
• stadium późne

W stadium wczesnym ograniczonym borelioza daje takie objawy jak grypa, czyli osłabienie, stan podgorączkowy, bóle mięśni i kości czy gorszy apetyt. W fazie tej, borelioza z Lyme, poza opisanym wcześniej rumieniem pełzającym, może być też przyczyną powstania chłoniaka limfocytowego skóry, czyli niebiesko-czerwonego guzka, który powstaje na uchu, brodawce sutkowej czy mosznie.

Kolejna faza choroby to stadium wczesne rozsiane, w którym dochodzi do rozprzestrzeniania się krętków na cały organizm. Jakie objawy daje następnie borelioza? Objawy neurologiczne, bóle stawowe, zapalenie mięśnia sercowego i objawy neurologiczne.

Narządem zajmowanym przez boreliozę jest serce, gdzie rozwija się zapalenie mięśnia. Objawia się ono zaburzeniami przewodzenia i rytmu.

W ostatnim, późnym stadium boreliozy stwierdza się objawy stawowe i neurologiczne. Do objawów skórnych należy natomiast przewlekłe zanikowe zapalenie skóry.

W ciągu następnych kilku miesięcy, borelioza „rzuca się” na stawy. Najczęściej zajęty jest jeden, czasem kilka dużych stawów, gdzie dochodzi do ich obrzęku oraz bolesności. Możesz odczuwać ból jednego lub kilku dużych stawów. W razie braku odpowiedniego leczenia, dochodzi do rozwoju przewlekłego zapalenia stawów.

Późno w przebiegu choroby pojawia się kolejna zmiana skórna – przewlekłe zanikowe zapalenie skóry kończyn. Pojawia się dopiero kilka lat od zakażenia i ma postać sinoczerwonych zmian na dalszych częściach kończyn.

Sprawdź też, jak wyciągnąć kleszcza.

O objawach neuroboreliozy pisze dr n. med. Magdalena Stoczyńska:

Objawy neuroboreliozy

Zaburzenia ze strony układu nerwowego mogą pojawić się praktycznie w każdym stadium choroby. Zwykle zdarza się to kilka miesięcy po ustąpieniu rumienia wędrującego, ale bywa też tak, że zaburzenia współwystępują z rumieniem, a nawet go poprzedzają.

Objawy neurologiczne wczesnej boreliozy mają postać:

• bólów korzeniowych,
• zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych,
• zapalenia nerwów czaszkowych,
• zapalenia rdzenia kręgowego.

Bóle korzeniowe, parestezje (mrowienie i drętwienie) i przeczulica trwają i tygodnie, i miesiące. Umiejscawiają się zwykle na tułowiu lub kończynach. Mają charakter parzący lub kłujący i mogą występować w jednym miejscu lub zmieniać położenie.

Zapalenie opon mózgowo–rdzeniowych ma zwykle łagodny przebieg. Charakteryzuje się głównie bólem głowy, natomiast sztywność karku i objawy oponowe występują rzadziej.

Sprawdź też, jak rozpoznać odkleszczowe zapalenie mózgu.

Zapalenie nerwów czaszkowych ma postać porażenia lub niedowładu. Dotyczy najczęściej nerwu twarzowego, a w dalszej kolejności: wzrokowego, nerwów gałkoruchowych (przede wszystkim odwodzącego) oraz przedsionkowo-ślimakowego.

Zapalenie rdzenia kręgowego manifestuje się niedowładem lub porażeniem kończyn, zaburzeniami czucia głębokiego, zaburzeniami funkcji zwieraczy.

Objawy neurologiczne późnej boreliozy obejmują:

• przewlekłe postępujące zapalenie mózgu i rdzenia kręgowego,
• encefalopatię.

Objawy te rozwijają się w kilka miesięcy, a nawet lat (!) po infekcji. W odróżnieniu do powikłań wczesnej boreliozy - nie ustępują samoistnie.

Przewlekłe postępujące zapalenie mózgu i rdzenia kręgowego to choroba postępująca latami, niekiedy w sposób skokowy. Obserwuje się objawy ogniskowe, w tym: niedowłady, zaburzenia mowy, drgawki czy zaburzenia świadomości.

W przypadku encefalopatii dochodzi do zaburzeń funkcji poznawczych. Możesz mieć problemy z pamięcią i koncentracją oraz doświadczać cech zespołu przewlekłego zmęczenia.

Sprawdź też, kiedy wykonuje się badanie płynu mózgowo-rdzeniowego.

Borelioza − objawy po latach

Przewlekłe zapalenie stawów, zwykle bez ich uszkodzenia, zapalenie mięśni i ścięgien to objawy boreliozy, które zaobserwować można nawet po wielu latach od ukąszenia przez kleszcza. Po długim czasie pojawia się też bardzo szerokie spektrum objawów neurologicznych boreliozy jak zapalenia korzeni nerwowych, zapalenia nerwów obwodowych, czy nawet zapalenie mózgu i rdzenia kręgowego. 

Borelioza − co robić po ukąszeniu kleszcza?

Kiedy ukąsi Cię kleszcz, przez 30 dni dokładnie obserwuj swoją skórę, i co bardzo ważne, obserwuj nie tylko miejsce ukąszenia, ale całą powierzchnię skóry. W razie wystąpienia rumienia pełzającego lub innych niepokojących symptomów, niezwłocznie udaj się do lekarza.

Co zrobić kiedy kleszcz ugryzie?

Jeśli jednak dojdzie do ugryzienia przez kleszcza, trzeba go będzie mechanicznie usunąć. Możesz to zrobić samodzielnie, posiłkując się pęsetą lub specjalnym zestawem do usuwania kleszczy (kupisz go np. w aptece). 

Należy ująć kleszcza przy samej skórze i pociągnąć ku górze zdecydowanym ruchem, jak najmniej przy nim kombinować.

Kleszcza nie należy:

• wykręcać,
• wydrapywać,
• wyciskać,
• przypalać,
• i smarować tłustymi substancjami, alkoholem lub benzyną.

Kleszcza to najzwyczajniej w świecie… stresuje. Zwiększa się ilość wymiocin i śliny kleszcza, które wydala do krwi, przez co rośnie ryzyko zakażenia. Ranę przemyj środkiem odkażającym, a ręce umyć wodą z mydłem. 

Sprawdź też środki na odkażanie ran.

Borelioza − badania

Jak wykryć boreliozę? Rozpoznanie boreliozy opiera się na:

• wywiadzie, w tym historii ukłucia przez kleszcza
• objawach klinicznych
• badaniach laboratoryjnych

Diagnostyka laboratoryjna boreliozy wymaga spełnienia określonych warunków. Często jest niezwykle trudna, z uwagi na możliwość uzyskania wyników fałszywie ujemnych, jak i fałszywie dodatnich.

Przy podejrzeniu boreliozy lekarz zleca badania, takie jak poziom przeciwciał klas IgG i IgM przeciwko Baorrelia burgdorferi.

Postępowanie jest dwuetapowe:

• Najpierw wykonuje się testy immunoenzymatyczne, charakteryzujące się dużą czułością.
• W przypadku wyniku dodatniego lub wątpliwego, konieczne jest badanie metodą Western-blot, o większej swoistości.

Dodatkowo, w określonych przypadkach wykonuje się badanie płynu mózgowo–rdzeniowego, badanie płynu stawowego, badania bakteriologiczne oraz badanie histologiczne.

Borelioza − leczenie

Aby leczenie boreliozy było w pełni skuteczne, powinno być dostosowane do fazy zakażenia i podejmowane jak najwcześniej od chwili postawienia rozpoznania. Leczenie boreliozy jest zależne od tego, jakie objawy u Ciebie wystąpią. Oparte jest jednak głównie na stosowaniu antybiotyków.

Odpowiednio przeprowadzona antybiotykoterapia w początkowej fazie choroby gwarantuje skuteczne wyleczenie u ponad 90% pacjentów. U części chorych może jednak dochodzić do rozwoju objawów neurologicznych, skórnych czy stawowych nawet po wielu latach od zachorowania.

Borelioza − profilaktyka

Nie ma niestety szczepień na tę chorobę. Najważniejsze jest unikanie ukąszenia kleszczy. Pamiętaj o tym, żeby wybrać odpowiednie ubranie, kiedy wybierasz się na łąkę czy do lasu. Możesz też stosować różne repelenty na kleszcze dla zabezpieczenia skóry. Staraj się też sprawdzać swoją skórę po każdej wycieczce na łono natury. 

Zobacz, też artykuł: Jak zabezpieczyć dziecko przed kleszczami i nie zepsuć mu zabawy na łące?

Niestety, w chwili obecnej nie istnieją szczepionki zapobiegające zakażeniu krętkami z rodzaju Borrelia.

Źródła:

1. Żaneta Smoleńska, Anna Matyjasek, Zbigniew Zdrojewski, Borelioza — najnowsze rekomendacje w diagnostyce i leczeniu, Katedra i Klinika Chorób Wewnętrznych, Chorób Tkanki Łącznej i Geriatrii Gdańskiego Uniwersytetu Medycznego

2. Justyna Bałut-Jurkowska, Marcin Jurkowski, Borelioza – aktualny stan wiedzy

3. Sławomir A. Pancewicz, Borelioza z Lyme – zasady rozpoznawania i leczenia

4. Dr hab. Joanna Zajkowska, Borelioza z Lyme, Uniwersytet Medyczny w Białymstoku Klinika Chorób Zakaźnych i Neuroinfekcji